Der byen boeck

De Middelnederlandse vertalingen van Bonum universale de apibus van Thomas van Cantimpré en hun achtergrond

Regelnummers proza verbergen

De ware byen hebben [elck enen anghele]. XV. capitel

11DE ware byen hebben elck enen anghel mer daer mede en schade-aant.12ghen se nicht den sachtmodighen meer so wy daer hebben bitter 13⁺ sweet ende van// naturen stinkende sin de veruolghen se ende 14 steken.

15⁺Hijr voer hebbe wi ghesecht dat der byen coninck ghinen anghel enaant.¹⁵ 16 heuet ende hijr wort ghesecht dat de waren byen hebben elck enen anghel 17 mer men sal merken dat tusschen des coninges anghel ende der byen 18 anghel groet onderscheet is. Want de anghel in den prelaten betekent 19 wreetheit teghen de sunde ende de angel in den ondersaten betekent 20 straffinghe der ghebreke in sekeren tiden ende steden. De ware byen 21 de daer betekenen ghestlike ofte ghelouighe menschen en sullen niet 22 weset sunder anghel alse de alre onderschedenste lerer augustinus seghetaant. 23 in siner regule gi en sin niet mer onschuldich ist dat uwe broders de gy 24 mit worden beteren moghen de gy mit swighene vergaen laten. Ende 25 sunte benedictus secht in siner regule isset dat daer een broder gheuun-aant.26den wort versmaende ofte houerdich ofte onghehorsam ofte murmureren-27de ofte in enighen dinghen teghen de regule doet ofte siner oldesten 28 brodere ghebade versmaet desen sal men na den gheboden onses herenaant. 29 ihesum cristum ens vermanen hemelike ende anderwerue sal he vermanet 30 werden van sinen oldesten broders ende isset dat he em dan niet en be-31tert so sal he apenbaerlike vor al den broders scharpelike ghescholden 32 werden[.] dusdanich angel sal wesen in den closter luden. Van desen angel³² 33⁺ spreket de prophete ezechiel verueerlike segende. Jsset dattu den// bo-aant.34sen nicht en cundighest sine boesheit ende he in siner boesheyt steruet 35 so salstu sine boesheit dragen mer du moghest segen mit cayn bin icaant. 36 een hoder myns broders he sechde waer. Want he en hadde sinen broder 37 niet bewaert mer he hadde enne wt nidicheit ghedodet. Hijr omme hode 38 di dattu in den dattu dinen broder nicht en bewarst ghestlike. ende ver-39waer du en bewarst em niet isset dat tu em niet en straffest alse he 40 sundighet. Dit wijste paulus de lerer der heyden do he sinen discipel ghe-41boet segende. straffe. bidde schelde in aller verduldicheit ende lere.aant. 42 ende he seghet wal in aller verduldicheit. Want david hadde to voren 43 ghesecht de sachtmodicheit sal ons ouer comen ende wi sullen gheschol-aant.44den werden ende aarons rode de ierst ghewandelt was in ene slangheaant. 45 brachte dorna vort blomen ende dattelen. Hijr van lest men in den boke 46 der wijsheyt de enen menschen scheldet de sal na merre gracien bi emaant. 47 vinden dan de ghene de ene mit smekende bedreghet. Wo men den naes-⁴⁷48ten schelden sal leert ons de hillighe apostel paulus segende. Jsset dataant. 49 daer iemant becummert is in enighen ghebreke gi de daer ghestlic sin 50 vermanet sodanighen in den gheste des sachtmodicheit ende bekenne 51⁺ dy suluen op dattu niet becort en werdest.// He secht wal in den gheeste 52 der sachtmodicheit. Want scharpheit wort wreetheit gheheten ende al

+ 150a

+ Serm. a

15 Colv. II, 16 § 1

32 Colv. II, 16 § 2

+ 150b

47 Colv. II, 16 § 3

+ 150c

[p. 93]

tekstkritische noten

1 isset dat de scharpheit sumtijt der anxstuodigher menschen herten breket 2 nochtan verhardet se bi na al der menschen herten dicwile mer. Mer 3 de matighe sachtmodicheit al gif se onder wilen coenheit den sunders 4 nochtan vernichtet se een den edelen ghemode al den willen quaet to 5 done. Arestotiles secht des enes ghebreke sal men mit saticheit beterenaant. 6 des anders ghebreke sal men mit hardicheit to breken. Du en salst niet 7 mishopen van den ghenen de langhe in der sielen [siec] ghewest hebben 8 se moghen ghenesen isset dattu dy settest tegen de onmaticheit ende 9 dwinghest de sunders vele te done ende te liden. Eerbaerheit is schemel 10 ende so langhe alse de in den ghemode duret. so mach men gueden hope 11 hebben al isset dat ic ens anders ghebreke niet wt en rode ic verbedeaant. 12 se nochtan dat se vake opholden al en laten se se niet altemale ende 13 by euenturen se sullen se ten lesten alle laten alse se ghemaket hebben 14 ene ghewonte em vake to ontholden. teghen de ghebreke sal men sprekenaant. 15 scharpelike. teghen de pericule coenlike. tegen de gericheyt houerdelike. 16⁺ tegen de begheerlicheyt der eren sal men spreken smelike. de on//cues-17heit sal men seer veronwerdighen ende de bedreechnisse sal men scharpe-18like berispen. Wo de sunde corrigeert wort wredelike of sachtelike. een¹⁸ 19 mensche sal altoes leuer willen vor de broders ende voer enen broder 20 mit der roden gheslaghen werden. dan in den lesten veruerliken ordel 21 van der wreetheit der duuelen ghepinet to werden of isset dat de gueder-22tierenheit cristi ghenade mit ons doet dat wy vor den ordel in den veghe-23uur ghepynighet werden. Jc ordele den ghenen onselich ende mer dan 24 dwaes to wesende sine correctie vertrecken wil ende keset in der to 25 comender tijt ghecorrigeert to werden.

4 een, ls.: in. 7 [] ingevuld naar M. 5 Arestotiles, Lat.: Philosophus. 19 voer, ls.: van.

+ 150d

18 Colv. II, 16 § 4

Een schoen mirakel

27⁺HIJrvan sich een apenbaer exempel to parijs bi sunte victoersaant.²⁷ 28 kerken in deer reguleer cononike closter was een cononic mes-29ter hugo ghenomet de gheheten wort de ander augustinus dataant. 30 is dat he in der cunst ende wijsheit sin navolgher was. dese was van loue-31liken ende hillighen leuene mer he en hadde em niet vullencomelike in 32 enen punte. Want he mit de anderen ghine discipline en nam in der came-33ren ofte in den capittel. He hadde als my ghesecht is dat alre tederste 34 vleesch ende van siner kintheyt was he alte leckerlike op gheuodet. Hijr 35 omme want he sine natuer ofte sine quaden ghewonten niet en verwan 36⁺ so hoer wat he daer van// lyden moste[.]do he den dode ghenakede wort 37 he beswaren van enen sinen medecononiken de em in sinen leuene alte 38 seer ghemynnet hadde dat he em na den doet apenbaren wolde. He ant-39worde ic salt gherne doen isset dattet my ghehenghet wort van den heren 40 des leuens ende des dodes. do dese vorwerde ghemaket weren starf meys-41ter hugo [.] nicht lange daer na quamhe weder to sinen ghesellen de siner 42 verwachtede ende sechde. se ic bin hijr vraghe wat du willest want ic 43 en mach niet merren. He ontsach em ende al hadde he anxst nochtan 44 en was he nicht luttic verblydet ende sechde. Wo isset myt di alre lieue-45ste. He antwerde nu isset wal mit my mer want ic ghyne discipline nemen 46 is en wolde so en bleef daer nouwe en duuel in der helle de my ghinen har-47⁺ den slach en gaf do ic to den veghevuuer genc. Seet nv alre leuesten⁴⁷ 48 wo vele better wo vele anghenemer ende lichter haddet ghewest dat 49 de alre ghelerdeste man in sinen leuene gheslaghen hadde gheworden 50 ende nicht na den doet van den duuelen. Dit seen nv de ghene de in den 51 capittel niet proclameren en willen of niet gheproclameret en willen

+ Ex. 86

27 Colv. II, 16 § 5

+ 151a

+ Serm. b

47 Colv. II, 16 § 6

[p. 94]

tekstkritische noten

1 werden. de schuldeginghe vergaen ende dor omme wassen de ghebreke 2⁺ de ene spaert den anderen op dat he weder ghespaert werde[.]// verwaer 3 de tijd sal comen dat den stummen hunde de niet blecken en can de muntaant. 4 ghestoppet sal werden int den vuer der verslindinghe vlamme ende die 5 daer niet lyden en wolde dat blecken der beschuldinghe ofte des corrige-6rens de sal dan ghedwunghen werden to lyden der duuelen ropen bespot-7tinghe ende belachinghe to onuerdrachliken pinen. Hijr van secht de pro-8phete david du salst se regeren in der iserener roden ende alse een eerdenaant. 9 vat salstu se to breken ende cort daer na secht he de sake angripet de 10 discipline vp dat de here walneer nicht tornich en werde ende gy vergaen 11 van den rechtuerdighen weghe.

4 int, ls: in; verslindinghe, ls: verslindighe. 8 david, toegev.; in, ls: mit. 34 stinckede, ls: stinckende. 36 ontrochtigher, ls: ontrochtighet.

+ 151b

Exempel

13⁺IC bin ghedachtich der iseren roden daer de prophete van secht endeaant.¹³ 14 hort wat ic daer van ghehort hebbe in minen kintliken iaren. Jn ener 15 scholen weren twe iungelinghe de de alre onsedighesten scholeers weren 16 de nicht allene des meysters correctie niet liden en wolden mer oeck 17 de ander scholers de leren wolden brechten se vake to onsedicheyt ende 18 to ontbundicheyt ende dat en conde noch en dorste de meyster niet bete-19ren. Dat gheuel dat de meyster starf ende des derden ofte des vierden 20 daghes daer na apenbaerde de duuel in des meysters schijm midden in 21 der scholen mit ener yserenen rode daert al de scholers segen// ende 22⁺ sunder merren stont he op mit enen wreden anghesichte teghen de twe 23 iunghelinghe ende mit der ysernen roden dreghede he to dodene ende 24 verscheen haestelike. rechteuort worden de twe van veruernisse rasende 25⁺ ende na wenich daghen steruen se. Hijr wt sullen de scholers an merken 26 dat godlike ordel ende sullen leren eeren meysters onderdanich to wesen 27 ende en sullen nummeer vleen ofte wederstaen alse se de meyster corri-28geren wil op dat em niet en gheschee dat se namaels gheslaghen werden 29 mit der isernen roden. Jn leste van desen capittel mach men merkenaant.²⁹ 30 dat van den byen ghesecht is dat se mit den angel niet en schaden den 31 sachtmodighen want de pine de in der ee ghebaden is en is niet ingheset 32 vmme de ghene de de ee bewaren mer omme de ghene de de ee ouertre-33den. Jsset dat daer somighe hebben bitteren sweet ende van naturen 34 stinckede sin de veruolghen de byen ende de steken se. bitter sweet bete-35ken de sunde de den menschen brenghen to der ewygher bitterheyt. De 36 van naturen stinckende sin dat sin de ghene de ontrochtigher sin ouermids 37 de ghewonte der sunden welke ghewonte eer proper natuer niet en is 38 mer recht alse ene andere ghemakede natuer de se beswaren den men-39⁺schen her//ten mit den stancke ers quaden gherochtes meer dan enich 40 wtwendich stanck. Ende closterlude ende ware ghelouighen veruolghen 41 ende steken wal to rechte dusdanighe menschen ghelijc waren byen alse 42 dauid van so danighen seghet. Jc hebbe se ghehatet mit wllencomen hateaant. 43 se sint mine viande gheworden ende daer to voren seghet he de bosenaant. 44 heb ic ghehatet ende dine ee heb ghemynt. so we de ee godes mynnet 45 de hatet de viande der ee mer he sal se haten mit enen wllencomenen 46 hate dat is mit den hate der wllencomener menschen de dat werck godes 47 dat is den menschen lief hebben ende dat werck des menschen dat is 48 de sunde haten.

+ Ex. 87

13 Colv. II, 16 § 7

+ 151c

+ Serm. c

29 Colv. II, 16 § 8

+ 151d