Der byen boeck

De Middelnederlandse vertalingen van Bonum universale de apibus van Thomas van Cantimpré en hun achtergrond

Regelnummers proza verbergen

Hijr en is gheen ghebreeck leset voert an.

Wanneer de bien dor de lucht vleghen so en voergheet em ghin dach in ledicheit. dat IX. capitel

Wanneer die byen doer die lucht vleghen moghen soe en voergheet em geen dach in ledicheit. dat X. capitel

[p. 69]

1WAnneer de bien dor de <lu>lucht vleghen moghen so en voeraant. 2 gheet em ghijn dach in ledicheit.

3⁺Sich wo groter vliticheit ons in gheprintet wort den arbeit³ 4 to volghen ende de ledicheit to vlene[.] in ene betekenisse des quaden 5 dat ledicheit is legghede moyses sine hant in den schoet ende do he se 6 weder wt reckede was se al melates. Salomon bewiset de schade der 7 ledicheit ende seghet. De begherten doden den traghen dat is den leghen.aant. 8 ende sich waer omme want sine hande en wolden niet werken. den ledi-9ghen en is ghijn dinc so seer to ontsene als de val in oncuesheit. ende 10 dat machstu opelike merken in dauid. Hijr van secht salomon in drecki-aant.11ghen steden daer men oncuesheit inne verstaent sal ghesteuet werden 12 de traghe ende alle menschen sullen smadelike van em spreken ende 13 en wenich daerna secht salomen mit onsen drecht sal de traghe ghesteentaant. 14 werden. ende al de ghene de em roren sullen de hande van em schudden. 15 Jn ene betekenisse des gueden dat daer is dat werck der handen namaant.¹⁵ 16 god in den beghynne der werlt ende sette em int paradijs der wallust 17 op dat he daer solde arbeiden ende dat paradijs bewaren. Was de men-18schen in der stede der wallust wat wasset dan noet dat he dar arbeidede 19⁺ anders dan dat he sinen nacomelinghen// den noet weer exempel solde 20 gheuen to arbeiden ende hijr omme sechde de here daer na to em. ende 21 to sinen nacomelinghen in den swete dijns anghesichtes salstu eten dijnaant. 22 broet ende op dat daer nimant wtghesloten en werde van den arbeide 23 so sechde de here dor moysen als men leset in deutronomien bi di enaant. 24 sal ghijn man of wijf onvruchtbaer wesen. Aristoteles seghet onnutteaant. 25 ledicheit pleghet den menschen to brengen to hate sins eghens leuens. 26 Hijr omme gif di stedelike to den werke. Want et is schandelic to wiken 27 vor de borden. et en is ghijn starck of vrom man de den arbeit vloet. 28 Dine hande en solen ghinen arbeit schuwen want in den arbeide is een 29 erbaer leuen gheleghen ende wt ledicheit cumt een quaet gheruchte des 30 armen. De arbeidende hant en can eer niet gheuen to oncuesheit ende 31 daer en is ghijn dinc also waer alse dat de sunde der ledicheit verdreuen 32 werden mit der onleide. Et weer wunder dat daer iet starkelike ghesecht 33 ofte ghedaen mochte werden van enen menschen de daer ghelouet hadde 34 ledicheit te volghen. Hijr omme salstu eten den arbeit diner hande. Wantaant. 35 dat werck des rechtuerdighen alse salomon secht leydet to den leueneaant. 36 mer de vrucht des bosen trecket to der sunde. Van gueden arbeide cometaant. 37 gloriose vrucht ende daer omme sal to den rechtuerdighen in den lesten 38⁺ daghe ghesecht wer//den gheuet em van den werke siner hande endeaant. 39 sine werke sullen em louen in der porten. sunte pauwel alse de alre glori-40oseste augustinus seghet was al anders vp gheuodet als een edel man 41 nochtan scriuet he to den van corinthien. Wi arbeiden mit onsen handenaant. 42 ende to den van thessoloniken. wi arbeiden nacht ende dacht op dat wiaant. 43 nimant van iv en beswaren.

+ Serm. a

3 Colv. II, 10 § 1

15 Colv. II, 10 § 2

+ 133b

+ 133c

Exempel

45⁺IC bin ghedachtich der vri edelen iunferen mechteldis de bi onsenaant.⁴⁵ 46 tiden van den lichame ghescheden is dese was des coninges dochter 47 van schotlant alse wi warachtelike ghehoert hebben. Se hadde vier bro-48ders de eerste was een hertighe ende he gaf sine huesvrouwe ouer ende 49 vmme Cristus willen leidede he in ellende een seer arme leuen. De an-50der hete conradus ende leide een heremeten leuen. De derde was een 51 erse bisscop ende he gaf dat bisdom ouer ende genc in de orde van cis-

+ Ex. 68

45 Colv. II, 10 § 3

[p. 70]

tekstkritische noten

1ters. De vierde hette allexander ende was de iungeste van em allen. doaant. 2 he xvi iaer olt was dwanck em sin vader to regneren ende coninck to 3 werden. Sin suster de hillighe ioncfer mechteldis was do xxiii iaer olt 4 ende sechde to eren broder. Allexander alreleueste broder wat salstu 5 doen dine oldesten brodere hebben ouer ghegheuen er lant ende de werlt 6 vp dat se crigen mogen den hemel se hebben versmaet dat sterflike rike// 7⁺ vp dat se besitten mogen dat ewighe rike. Nu is di allene ghelaten dat 8 verganclike rike vor welc rike du verlesen salst dine siele ende de hemel-9sche glorie [.] rechteuoert wort alexander screiende ende sechde och 10 suster wat restu mi to done ic ben bereit al dat to veruullen dattu mi 11 ghebedest. Do dat de suster horde. wort se seer blide ende nam eren 12 broder ende verwandelde sin habijt ende brachte ene to veren lande ende 13 dor lerde se em de coen melken ende stremsel maken ende de alre besten 14 kese maken. Daer na quemen se in gallien to enen closter van cisters 15 foni ghenomet ende daer brachte se eren broder in voer enen coe melker.aant. 16 He wort daer gheprouet ende gheuonden dat he de alre besten kesen 17 conde maken. Daer na do he conuers ghemaken was sechde sin suster 18 to em. Wi sullen vele loens bi gode hebben dat wi achter ghelaten hebben 19 onse lant ende onse olders mer daer sullen wi noch sunderlinghe loen 20 af hebben isset dat wi ons nv van een scheden also dat nimant van ons 21 den anderen bet in desen leuene see hent in der to comender tijd als 22 wi mal<c>canderen in den hemel to ewighen troeste seen sullen. Do dat 23 de broder hoerde screiede he ende dat was em swaerre dat he sine suster 24 begheuen solde dan al dat he ouer ghegheuen hadde ende al was he onwil-25⁺lich he verwan nochtan sin ghemode ende schedede al he//elike van siner 26 suster. Se genc ix mile van daer in een dorp gheheten alapion. Daer bleef 27 se wonede ende hadde een huseken recht als een ganse hutteken ende 28 leuede allene van den arbeide eerre hande nymant en conde se mit dwan-29ghe ofte mit bede daer to brengen dat se ienighe gaue of aelmisse ont-30fangen wolde. Jn den bouwe en wolde se mit den anderen armen ghine 31 aren lesen. mer achter na las se mit den verkenen dat alre wenichsten 32 are de daer nowelike ghebleuen weren se en hadde nowe ietes wat onder 33 eer als se sleep ende eer houet en was niet verheuen van den schulderen 34 alse se spise ofte dranck nam so lach se vp eren kneen ende dat dede 35 se oeck vake in langen bedingen se was vake in eren ghebede so vp gheto-36ghen dat se niet vernam de blixene ende niet en horde dat et donrede. 37 Nu en wil ic oec niet verswighen dat alre anghenameste punt van eren³⁷ 38 broder alexander. Een monich hadde ene fistele in der borst ende bat 39 vp alexanders graf ende broder alexander apenbaerde em claerre dan 40 de sunne ende droech ene crone in sine handen ende hadde ene andere 41 crone op sinen houede. Do de monic vraghede wat de dubbelde crone 42 betekende sechde he em. De crone de ic in den handen dreghe is de crone 43 des tijtliken coninckrikes dat ick omme Cristus willen ghelaten hebbe 44⁺ mer de crone de ic vp den houe//de draghe. is de crone de ic ghemelike 45 mit den anderen hillighen ontfanghen hebbe ende op dat men di in desen 46 visione gheloue so wes na dinen gheloue ghesunt van allen verdrete daer 47 du mede ghequellet werdest. Ende men sal weten dat he onbecant bleef⁴⁷ 48 hent to den dage sins dodes ende do wort he van gheorsamheit sins priors 49 daer to ghedwunghen dat he apenbaerde we he were ende he sechde dat 50 he sunte metheldis van alapien broder were ende des coninges sone van 51 schotlant. Ende een werck daer he namaels em seer omme bedrouede 52 makede den luden een vermoden dat he edel gheboren were. Want de

3 xxiii, Lat.: viginti. 8 gode, Lat.: dominum. 26 alapion, Lat.: de Lapione. 44 ghemelike, ls: ghemenlike. 50 alapien, Lat.: Lapione.

+ 33d

+ 134a

37 Colv. II, 10 § 4

+ 134b

47 Colv. II, 10 § 5

[p. 71]

tekstkritische noten

1 alre edelste man heer hugo van kirmen hadde mit iaghene ens enen alteaant. 2 groten wilden beer hellich ghemaket ende do de natuer der besten dwanc 3 to stane ende em to werene satte de edele man van den perde ende <en-4de> bereide sin speer ende wolde dat beest angaen. Do he verveert was 5 ende des beestes wretheit ontsach grep broder alexander de de coen 6 daer bi hodde dat speer wt des anxtuoldighen mans hande ende genc dat 7 beest coenliken an ende stack dat doet. Do dat de edele man sach grep 8 he alexander in den arm ende cussede ene ende sechde verwaer du en 9 bist ghijn coeheerde du en bist oec van ghinen rusteer vpgheuodet wanne 10⁺ du oec// ghecomen bist. Sin suster de hillighe mechteldis wort negen¹⁰ 11 iaer lanc vor eer doet ouermids somighe ridders de se in schotland ghe-12seen hadden ghemeldet ende de sechden we se ende wan se weer. Ende 13 do wolde se altehant wt den lande gheuloen hebben hadde se niet mit 14 ghewelde van den luden gheholden worden. Se dede vele miracule in eren 15⁺ leuene ende in eren doet. Nu want wi alset werdich is mit der hilghen¹⁵ 16 scrift ende mit exempelen de wi vertellet hebben seer hoge verheffen 17 de ghene de mit den handen arbeiden so mochten men der hillighen orden 18 der prediker ende der mynre broder voer legen wor omme dat se oec 19 niet en arbeiden mit den handen. alse de hillighe apostel paulus hijr 20 voermals oec dede. Hijr antwerde ic cortelike to. dat dit ghebreck in 21 em is als in den de wllencomen myn sin welic ghebrech de hillighe apostel 22 daer wi ghins sins an en twiuelen niet en hadde mer desen reden en is 23 den ghenen niet ghenoch de niet of en laten oersaken guede ende wllen-24comene mans to lasteren. Cristus de de waerheit is antwerde marthen 25 de ouer eer suster marien magdalenen ledicheit claghede aldus. mariaaant. 26 heuet dat beste deel vercoren dat niet en sal van eer ghenomen werden. 27 verwaer was dat dat alre beste deel dat wort des leuens to soken ende 28⁺ mit be//gheerliken herten daer na to dorsten so was marthen deel myn 29 guet ende onwerdigher de wt sorchuoldicheit des arbeides in vellen din-30gen verstuert wort. Se ene ander bewisinge ic vraghe ierst van den ach-31terclappers. welc arbeit swaerre ende wedigher is. wer lichamlike of 32 gheestelic. Daer en is nimant de daer an twiuelt gheestlic arbeit en si 33 swarre ende werdigher. Want he is vruchtbaerre daer omme werdigher. 34 Cristus sechde to sinen discipulen van den gheestliken ende niet vanaant. 35 lichamliken arbeide. werket de spise de daer niet en vergheet. mer de 36 daer bliuet int ewighe leuen. De arbeit der broderen is arbeit des rades 37 arbeit der vor denkinghe. arbeit der sorchuoldicheit vp dat se niet onor-38denerdes vort en brenghen[.] arbeit des anxtes ende arbeit des predikens 39 [.] ende daer en is ghijn twiuel an der gueder broder gheest en werden 40 in sulken arbeide stedelike seer beswaert. Jc late staen de ander gheest-41like arbeit de noch swaerre sint. Wat sal ic segen van den arbeide des 42 rades ende des bichthorens daer se inne ghedwunghen werden to verdra-43ghene ende to horene de onrenicheit der sunden. Mer dit is een troest 44 der gueden broderen. Wanneer se en wenich bedrouet werden in den bicht 45 horene. Een wijf wan si baert hef se drofnisse mer se verblidet er noch-aant.46⁺tan in den hope. Want// ouermids der penitencien is de mensche gheboren 47 in de werlt. Want wanneer de guede broders seen dat de verlorene kinder 48 wt den veren lantschape weder keren to den guedertirenen vader. endeaant. 49 wanneer se oec seen dat se van den vader ontfangen werden mit den 50 cussen ende em weder ghegheuen wort de ierste stole der onnoselheit 51 ende se glorioselike ghesiert werden mit den ringe des ghelouen de daer 52 werket ouermids der mynne ende so ghescheet werden mit den exempe-

1 kirmen, Lat.: Rumenni. 43 Na sunden, is een tekstdeel niet in de vert. opgenomen. 31 wedigher, ls: werdigher, Lat. dignior.

+ 134c

10 Colv. II, 10 § 6

+ Serm. b

15 Colv. II, 10 § 7

+ 134d

+ 135a

[p. 72]

tekstkritische noten

1len der hillighen vadere ende van allen desen verblidet em al dat heer 2 der hillighen engelen. ende de hilligen mit groter blijscap. Want eer ghe-3tal vermeert wort. Ende ic gheloue dat in den herte eens gueden broders 4 ghijn merre blijschap onder den hemel gheboren mach werden dan dat 5 he seet dat ouermids der vorcomender ghenaden godes ende ouermids 6 siner to herdinghe de sunders bekeert werden to penitencien ende be-7screien eer sunden ende bichten ende wldoen mit bereiden herten. Ende 8 ic hebbe vele broders gheseen de van dusdaniger groter blijtschap alte 9 sere tranen storteden. Nu sal ic comen to den lichamlike arbeide de inaant. 10 der orden sin. seestu niet wo de broders van der prediker orden mit stedi-11ghen studeren ende mit langen waken vermagert werden se en hebbenaant. 12 ghijn ghelt bi em ende gaen mit eren voten ouer dreckighe ende sware// 13⁺ weghe omme de lande ende prediken. ende se vinden vake onbereide 14 herberghe ende eten harde ende roe spise ende bouen al dat so moten 15 se liden onuerdicheit der menschen. Want et is den luden alte seer swaer 16 dat se onbecanden gasten sullen ander spise bereyden dan se plegen to 17 eten ende dat en is also niet mit anderen gheestliken luden de oec ghijnaant. 18 vleesch en plegen to eten. Want se mogent den wert al wal betalen ende 19 mit eren ghelde copen dat de weert niet en heft. Ende ic en sal niet ver-20swigen een merkelic dinc dat van dusdanigher sake ghescheet is.

23 brabrant, ls: brabant. Hierna volgt in de Lat. tekst: huius nominis secundus. 23 ghetymmeert, ls: ghetymmert. 51 minen lantschope, Lat.: terra nativitatis.

+ 135b

Een schoen exempel

22⁺IN brabant is een closter ghenomet des hertigen dal dat de edeleaant.²² 23 herteghe henric van brabrant siner dochter margereten ghetymmeert 24 heuet onder der orden van cisters. Ende we hebben gheseen de 25 alre edelste erste abbedisse des closters aleit ghenomet de in den natuer-aant.26liken verstande dochden ende gracien seer claer was. De abbet vanaant. 27 vilaer willem ghenomet de daer na abbet wort van clarendale. quam 28 na settinghe der orden dat closter to visiteren. Do he dat capittel 29 helt wort de abbedisse aleit van somighen susteren beschuldighet dat 30 si den prediker broders ende den mynre broders wijn gheue ende vissche 31⁺ ende leende em// schone ghewasschene rocke. daer se inne rustenaant. 32 solden ende bereide em voet water ende al dese dinge en dede se niet 33 den broders van eerre orden alse se daer quemen. Do eer ghevraghet 34 was oftet so weer. ende se orlef hadde eer to verantwerden sechde 35 se. Et is so als se my beschuldigen mer wat reden dit heuet sulle ghi 36 horen. Den predikeren broders ende den mynre broders gheue ic somtijt 37 wijn als ick vermach ende vissche. Want se en hebben ghyn ghelt daer 38 seet mede copen mogen mer uwen moniken en do ic dat selue niet. 39 Want ic betruwe ende ic weet dat em als se wtreysen ghelt ghegeuen 40 wort daer seet mede copen mogen. De broders de to vote gaen ende 41 in drecke onreyne werden lene ic reyne cleder ende rocke op dat se 42 des nachtes rusten mogen mer uwe monike riden to perde ende in eren 43 malen rocke ende cleder vore de se moghen antrecken wan se willen. 44 Den armen broders laet ic bereyden voet water. want se sin onreijne 45 van swete ende van drecke mer uwe monike en do ic dat selue niet. 46 Want se sitten op hoghen perden ende mogen em van so danighen onreni-47cheiden wal bewaren. Do dit de erwerdighe abbet mit sinen moniken 48⁺ hoerden worden// se to samen suuerlike lachende ende presen de wiues 49⁺ wise ende edele ghemode. Jc hebbe vake ghehort wodanich ghebreke⁴⁹ 50 de broders in der alre hochter noetdroeft gheleden hebben ende wat 51 nu ghescheet is in minen lantschope do ic mit den broders wanderen 52 wolde. wil ic slichtelike vertellen. Jc quam to vote in een dorp dat

+ Ex. 69

22 Colv. II, 10 § 8

+ 135c

+ 135d

+ Ex. 70

49 Colv. II, 10 § 9

[p. 73]

tekstkritische noten

1 mi onbecant was ende was van langen wege so seer mode dat ic van 2 groter crancheit mende te hant machteloes to werden. De broders 3 gengen in des presters hues ende en mochten van em niet vercrigen 4 een stucke van den alre swartesten brode daer dat ghesinne van plach 5 to etene. Wi gengen van daer dor dat dorp ende en creghen mit allen 6 niet dan in den eynde des dorpes ontfenge wi van enen arme wiueken 7 een stucke clyghens brodes ende dat duchte ons ene grote gaue wesen 8 ommer et duchte mi de alre meeste gaue. Wi setten onder den bloten 9 hemel ende eten dat broet ende al wasset dat ons de clyen de in den 10 brode weren int gagel steken nochtan en had ic nv in al minen leuen 11 so grote ghenochte in enighen soten gherichte als ic daer inne hadde. 12 Hijr omme merkede ic mit swaren rouwen des herten. wat de hillighe 13⁺ mans in velen steden ende in velen// swaren noden liden do ic dat niet 14⁺ enen dach lanc verdraghen conde. mer ic wil swighen van sodanighen 15 swaren noetdroften de em vake to comen nochtan wil ic een dinc segen¹⁵ 16 dat al man merken mach. Jn onsen cleerken is drierhande maneer van 17 leuene de werlike clerke arbeiden in studerene. de werlike conike ofte 18 de reguleer canonike arbeiden nacht ende dach in den ghetiden to singen. 19 mer de monike ende de andere gheestlike lude arbeiden vlitelike ome 20 to veruullen de in settinghe der regulen ende in al desen let em en 21 yegelic ghenoghen in siner maneer van leuene. Mer de prediker broders 22 ende de mynre broders na in settinghe erre orden schinen al dese dre 23 maneer van leuene to samen to holden se studeren mit den clerken. 24 se singen de ghetijde nacht ende dach mit den canoniken. mer mit 25 den moniken ende mit den anderen ghestliken luden lijden se in eren 26 conuenten beschuldinghen ende slaghe ende vasten ende holden vele 27 tides silencium ende ontfangen alle dage na complete ghemene discipline 28 [.] behaluen den arbeit den se van binnen hebben draghen de prediker 29 broders op eer bloten lenden een hart seel ende een wullen cleet dat 30⁺ van velen swete hart wort als se in den weghe to voet// gaen ende 31 se hebben verkoren te leuene sunder enich eghendom of besit. O wo 32 groet ende wo vele arbeides liden de mynre broders de alle daghe eer 33 broet moten bidden mer de prediker broders bidden ghemeenlike alle 34 gader eer broet na den bouwe op dat se de ander tijd noetdroftich 35 broet hebben ende niet ghehindert en werden in den studeren. Deseaant.³⁵ 36 hillighe armode hebben bi na al de philosophen in eren scriften ghepresen. 37 ende bi sunderlinghen seneca de van sunte pawel in velen epistolen 38 ghepresen wort. Ende de edele man seneca secht aldus. Jn menscheliken 39 dingen en is ghijn dinc groet dan een ghemode dat grote dinge versmaet. 40 Der armode ghebrecket wenich dinge. mer der ghijricheyt ontbrecket 41 alle dinc. De menschen solden alte rustelike leuen wert dat men twe 42 worde af dede. alse myn ende dyn [.] he is alre seligghest de tijtliker 43 selicheit niet en behouet he is alre mechtighest de sins selues mechtich 44 is [.] de giricheit heuet armode in ghebracht ende de vele begheert 45 verlost alle dinc. de ghiricheit lidet viantschop ende sake der vervolgin-aant.46ghe oec wanneer de mensche ghyne viande en heuet[.] alte grote salicheit 47⁺ vint sake der viantschap alse anders// ghine sake en sin al dat de lange 48 oeltheit mit velen arbeide ende mit groter vliticheit vergadert heuet 49 dat verstroyet ende verlost alte male en dach. Onse crancheit mochte 50 wat troestes hebben in onsen rijcdome wert sake dat al onse guet so 51 gheringhe weder mochte ghemaket werden alset verloren wort mer

17 conike, ls: canonike. 34 na den bouwe, Lat. post Augustum. 35 Na studeren, is een aantal regels niet in de vert. opgenomen. [Colv. II, 10 § 11]

+ 136a

+ Serm. c

15 [vanaf nochtan] Colv. II, 10 § 10

+ 136b

35 Colv. II, 10 § 12

+ 136c

[p. 74]

tekstkritische noten

1 nu wort dat guet lancksemer vermeert ende haestliker verloren nvaant. 2 dat ghelt in eren ghehat wort nv wiket de doget vor de ere des gheldes. 3 Wi vraghen alle gader is de man rike ende nimant en vraghet of he 4 guet is. Jn allen steden wort de mensche so groet gheachtet. wo groet 5 guedes he heuet. Ghine giricheit en is dat sunder pine ende <ende> 6 dat ghelt wort mit merre pinen besetten dan ghesocht. Hijr omme 7 isset noet dat wi ons wennen to clenen dingen. Jc en vermode denaant. 8 ghenen niet arm te wesen den ghenoghet. wo clene he oec heuet. Blideaant. 9 armode is een erbaer dinc. he heuet al dinc de ghin dinc en begheert. 10 We mit der armode to vreden is de is rijke. He is alre selicghest endeaant. 11 een seker besitter sins selues de (de) dach van morgen sunder sorchuoldi-12⁺cheit verwachtet al is din guet clene du en salst// nochtan niet nouweaant. 13 wesen ende bescreye niet dattu niet vele en heuest noch en verwondereaant. 14 di niet wat een ander heuet nimant en mach al hebben dat he wil ende 15 dat mach een mensche allene nicht willen dat he niet en heuet de armodeaant. 16 en is nimant quaet dan de der armode weder steet dan ordele di seluen 17 guet te wesen. Wanneer di allene van der doghet alle blijschap gheboren 18 wort dan salstu di seluen in diner macht hebben. Wanneer du versteeste 19 dat de alre onselichsten selich sin. Dan verweckestu de onselicheit. 20 wanneer du di seluen segest selich te wesen. enter dese dinge de guet 21 heten ende en sin niet guet ofte de mensche is seligher dan god. Wantaant. 22 god en ghebruket deser dinge nicht de ons hijr bereyt sin. Hijr omme 23 want et ongheloflic is dat gode enich guet ontbreken mach so is dat 24 selue en apenbaer bewisinge dat dese dinghe niet guet en sin de gode 25 ontbreken. Wilstu weten dat in der armode ghijn quaet gheleghen isaant. 26 so ghelike kegen een der armen ende der riken anghesichte[.] de arme 27 lachet vele vaker ende ghetruweliker ende de vrolicheit der gherne 28 de selich heten is gheuensent ofte swaer ofte verwunnen van droefheit. 29⁺ ende eer droefheit// is so vele swaerre alse em niet gheorleuet en 30 is apenbaer drouich te wesen. Du salst de riken versmaen isset dattu 31 di seluen warachtelike regeerst. nimant en is riker dan de ghene de 32 nicht en begheert dat em euentuer gheuen mach[.] anders en is nimant 33 gode werdich dan de de ricdome versmaet. ende besittinghe der ricdome 34 verbede ic den werliken luden niet mer ic wil se daer to brengen 35 dat se de ricdome niet en besitten sunder anxt[.] gif di to clenen state 36 daer du niet van vallen en moghest de mordener leet den nakeden men-aant.37schen gaen ende de arme heuet oec vrede in den weghe de van den 38 vianden belegen is[.] de is alre meest rike de de ricdome niet en behouen. 39 Versmadenisse der ricdome is de alre corteste wech to den ricdome.aant. 40 Want de mensche mach alle dinc versmaen mer nimant en mach alaant. 41 dinc hebben. De ricdome hebben menighen menschen ghehindert inaant. 42 der philosophien dat is in der wijsheit mer de armode is onbecummert 43 dit secht seneca. Ende hijr omme en hebben de prediker brodere ende 44 de mynre brodere niet onwijslike ghedaen dat se de armode verkoren 45 hebben. Dit en merken de ghene nicht de eer olde schuren to breken 46 vp dat se merre schuren maken se verhopen ere ricdome vp dat se 47 eerre selen segen mogen se du heuest vele guedes op ghelecht to vele// 48⁺ iaren. ete ende drinke. ende ruste mer so hoden em dat em niet to 49 ghesecht en werde alse den daer dat ewanghelium van secht dwasen.aant. 50 in deser nacht sal dine siele van di gheeschet werden. ende wen sulen 51 alle dese dinge wesen. de du bereyt heuest. ende em oec gheantwert 52 werde alse dauid seget. Se sulen werden der vossen deel mer hoer woda-aant.

26 ende, ls: een. 27 gherne, ls: ghenre. 48 so, ls: se.

+ 136d

+ 137a

+ 137b

[p. 75]

tekstkritische noten

1nigher vosse dat licham sal werden een deel der worme. de siele een 2 deel der duuele ende de ricdome de de menschen achter latet sulen 3 werden een deel der kindere. der huesvrouwen. ofte der princen ende 4 dese dre hebben so bequamelike onder een ghedelt dat nimant van 5 sin ene deel gheuen en wil vor de andere twe dele. Want de duuel heft 6 liuer de siele dan lif ende guet ende de worme hebben leuer dat licham 7 dan siele ende guet ende de erfghenamen hebben leuer dat guet dan 8 lijf ende siele.

9Cristus is mi des een ghetuech dat ic in al desen niet ghesecht⁹ 10 en hebbe deser twier orden glorie. Want god isset de soken sal endeaant. 11 ordelen mer ic bin ghedwunghen to antwerden de achtercleppers de 12 dese twe nye orden lasteren[.] oech weren se waerlike gheestelic endeaant.¹² 13 ware mynres Cristi so solden se mit claren ogen de broders an seen 14 de se nv ordelen ende versmaen ende se solden mit bliden anghesichte 15⁺ em vervrouwen van den broders de daer// arbeiden de sielen to verlosen 16 ende to ontbinden de Cristus mit sinen duerbaren blode ghecoft heuet.

9 ghesecht, ls: ghesocht, Lat. quaesivi. 12 Na lasteren, vervolgt de Lat. tekst: ‘superstitiales iudicant et inanes, fratram discursus novos, et ut uter eorum verbo, gyrovagos fratres vocant.’ Hierna is een tekstdeel niet in de vert. opgenomen [Colv. II, 10 § 14]. 18 Na cisters, volgt in de Lat. tekst: vitae tam sanctae. 19 Na is, volgt in het Lat.: ut ei non credere flagitiosissimum et impium putaretur.

9 Colv. II, 10 § 13

12 Colv. II, 10 § 15

+ 137c

Een exempel

18⁺Hijr van heuet een monic van der orden cisters een visioen gheseen¹⁸ 19 dat seer wunderlic is. Hee wort op ghetoghen in den gheeste ende 20 sach de patrone van syner orden dat is de alre guedertirenste 21 moder Cristi ende de hillighe iuncfrouwe maria sechde to em ic beuele 22 diner lieften mine broders ende mine kinder op dattu se claerlike myn-23nest ende andachtelike vor se biddest. Do de broder dat blidelike ontfenc 24 ende de broders van siner orden daer inne verstont sechde em de hillighe 25 ioncfrouwe maria. Jc hebbe noch andere broders de ic bedencke to be-26schermen ende bewaer. Ende do se dit ghesecht hadde sloch se vp eer 27 mantel ende toende em de broders van der prediker orden de se daer 28 onder beschermede ende sechde dit sin de ghene do bi sunderlinghe daer 29 na arbeiden dat dat bloet myns ghemyndes sons niet onnuttelike wt ghe-30stort en si.

+ Ex. 71

18 Colv. II, 10 § 16

Exempel

32⁺DEs ghelikes alse mi broder wolter van treer van der predikeraant.³² 33 orde vertellede. Was in sassen ene clusenersche van hilligen leue-aant.34⁺ne ende gheruchte dese hoerde segen van der prediker or//den 35 ende se begheerde seer in den beginne der orden de broders toe sene 36 ende ten lesten creech se oersake dat se twe broders sach. Do verwun-37derde se eer seer in den ghemode ende sechde to den heren wat isset 38 heer dat de predekinge dins wordes van dusdanigen kinderen ende onwisen 39 anghenomen wort rechteuoert doe se dese worde gheeyndet hadde apen-40baerde eer de moder Cristi ende sloech eer mantel op alse hijr vor ghe-41secht is ende toende eer de broders van der prediker orden segende ver-42sma se nicht wodanich se oec schinen. Want ic bin de ghene de se regeer 43 ende bescherme ende ic gheleide al er weghe den wech des vreden. Sich⁴³ 44⁺ wo warachteliken dit de moder der waerheit ghesecht heuet. Want wi 45 hebben gheseen alre mest in den beghinne der orden ende wi seen noch 46 dat iunghelinghe de leckerlike opgheuodet sin ende onbesocht sin van 47 der werlt comen ende twe ende twe omme de lande gaen ende onderaant. 48 den verkeerden niet verkeert en werden onder den sunders niet sundich 49 en werden ende sympel bliuen alse duuen onder de alre schalkeste quade

+ Ex. 72

32 Colv. II, 10 § 17

+ 137d

43 Colv. II 10 § 18

+ Serm. d

[p. 76]

tekstkritische noten

1 menschen ende wislike alse serpenten wanderen in eers selues bewaringe. 2 We en solde em niet verwunderen dat dese kindere nv niet en bernen 3⁺ int middel des bernenden ouens// alse men leset dat hijr voermaels deaant. 4 dre kinder in babilonien onuerbrant bleuen in den bernenden ouene. De 5 gheestelike lude van anderen strengen orden sint ghescheden van den 6 werliken menschen ende nochtan als wi oech leyder vake gheseen ende 7 ghehoert hebben ontgaen se nouwe de alre meesten periculen. Dese pre-8diker brodere werden beswaert mit arbeide ende bestroyet mit menigher 9 onghenoechten bliuet se in der cellen onghewondet ende wen sal men 10 dit to scriuen eerre cracht ghijns sins mer der moder Cristi ende ysset 11 dat daer somighe vallen want se gheest ende vleesch sint de en hebben 12 niet ghelent op der columnen des hemels dat is vp marien mer vp dataant. 13 to brokene reet van egipten dat is vp de werlt hebben se traeckliken 14 gherustet ende op dat dit mit enen exempele apenbaer werde so wille 15 wi hijr van vertellen een schoen exempel.

9 bliuet, ls: bliuen. in der cellen, is door de vert. toegevoegd. Na onghewondet, volgt in de Lat. tekst nog: isti autem vacant saluti mentis et corporis, et vacillant. 15 exempel, Lat.: miraculum. 18 rauenum. Lat.: Raynerum de domo Brugensi. 20 de hillighe scrift, Lat. Theologiae. 21 herte, Lat. mens; van den hillighen gheeste, is door de vert. toegevoegd. 23 ‘godlike’, en ‘in der scrift verborgen’, is door de vert. toegevoegd.

+ 138a

Mirakel

17⁺WJ hebben enen broder gheseen van der prediker orden wt vlanderen¹⁷ 18 rauenum ghenomet iunc van iaren scharp van verstande ende inaant. 19 den werliken scriften wal gheleert. Dese beghan altehant do he in de 20 orde ghegaen was mit groter vlijt de hillighe scrift to studeren mer do 21⁺ sijn herte van den hillighen gheeste noch niet ghe//noch verluchtet en 22 was ende mit enighen ghebede noch niet wal bereit en was en conde he 23 dat godlike lecht dat in der scrift verborgen is niet wllencomelike begri-24pen ende sin ghemode began beweget to werden van den winde der on-25stanthachticheit ende he began to dencken dat he onder soken wolde 26 in welken gheloue der ioden der heiden ende der kersten de meeste waer-27heit in gheleghen weer. Want he verstont dat de heidene ende de philoso-28phen regeert worden van der natuerliken reden ende he verstont dat 29 de ioden in olden tiden de ee van gode ontfangen hadden ende he verstont 30 dat de kerstene glorierden in der bewaringhe des hillighen ewanghelies 31 mer em twiuelde wat men vor dat sekerste holden solde. Hijr omme genc 32 he de ioden an ende voerlechde em de ondersokinghe ende questien der 33 ee mer do de broders van siner orden seghen dat he wt stedigher callin-34ghe der ioden in den ghelouen wankede wolden se em der ioden callighen 35 verbeden ende want dat vur dat verdrucket is scharpeliker opulammet 36 so wort de iuncghelinc wt in gheuen des duuels so seer beswaert dat he 37 in der middernacht mit allen wt den closter vleen wolde. Hijr omme 38⁺ rechteuort do he ghecomen was to// den wtganghe der porten quam em 39 to ghemote de sterne des meers de hillighe ioncfrouwe marie ende wolde 40 den verdwolenen menschen weder brengen to der hauene der selicheit 41 ende sechde to em. du bist in onweghe ende heuest ghedwelen van den 42 recten weghe want di twiuelt of du in den gheloue myns sones de waer-43heit gheuonden heuest. Bekenne alre sekerlike dat de hedenschop ouer 44 al de werlt in menigherhande dwelinghe is. de ioden en hebben niet vastes 45 mer se volgen menigherhande schemen ende sin verblindet mit deer dues-46ternisse eerre boesheit mer dat ewanghelium der nyen gracien heuet 47 de rechten waerheit. ende dat wort daer inne bewesen dat daer inne 48 blencket de mynne de oetmodicheit ende de kuesheit welke dre du in 49 der orden daer du inne ghegaen bist mit puren oghen des herten wllenco-50<co>meliken seen mogest. Jc bin de moder Cristi patrona diner orden

+ Ex. 73

17 Colv. II, 10 § 19

+ 138b

+ 138c

[p. 77]

tekstkritische noten

1 de van miner ghewonliker guedertierenheit niet liden en mochte dat 2 dijn cussche siele bedroghen worde ende vergenghe. do dit de gloriose 3 iuncfrouwe ghesecht hadde verscheen se ende de iunghe bleef in groter 4 vrolicheit des herten seer ghesterket in den gheloue. Dese selue broder 5⁺ ghenc so seer vo//ert in dochden dat he een leser wort in der orden endeaant.⁵ 6⁺ starf cortes ende genc to der glorien. Hijr omme isset verwaer werdelike 7 ende rechtuerdelike van den prediker broders to parijs in gheset dat men 8 alle dage na complete mit processien ende mid bernenden kersen hochti-9delike singhen sal salue regina ende in den begynne op de kneen vallen 10 sal to den loue ende glorien der alre gloriosesten iuncfrouwen marien. 11 Hijr omme so holden em de bose vermaledide achtercleppers dat se tegen 12 de bescherminge der moder Cristi niet en veruolghen er kinder op dat 13 se nicht en vallen in den torn der moder Cristi de onse orden beschermet.

9 Hierna volgt nog in de Lat. tekst: et hoc diligentissime in singulis domibus ordinis observatur. 18 sine twe voervaders, Lat.: suis praedecessoribus, quattuor Apostolicis. 18 Na orden, volgt in de Lat. tekst: quorum unum per Zachariam prophetham conditor ab eterno decorem vocavit. 18 Na -ren, volgt in de Lat. tekst: alterum vero funiculum, quo lucidissime intelligas. 21 Na vp, is een zin niet in de vert. opgenomen. 34 Na apenbaer, is een omvangrijk tekstdeel niet in de vert. opgenomen.

+ 138d

5 Colv. II, 10 § 20

+ Serm. e

Een suueric exempel toe onser leringe

14⁺Een pawes was bi onsen tiden wes name ic omme de erwerdigheitaant.¹⁴ 15 des hillighen stoels van rome verswighe ende als wi van den ghenen 16 warachtelike ghehort hebben de do in den hof to rome weren also vro 17 alse he breue ghegheuen hadde keghen de priuelye de he seluen endeaant. 18 sine twe voervaders ghegheuen hadden den twen orden alse den predike-19ren ende den mynre broderen wort he in den seluen dage gheslagen mit 20 der popelsien ende wort stum ende daer na en ghenas he nv ende en stont 21 nv weder vp. Mer de breue de he ghegheuen hadde weder reep hochtideli-aant.aant.²¹22⁺ke de// hillighe pawes alexander wt rade siner brodere der cardenale 23 ende sich wo selich der hillighen kerken de wederropinge der breue was. 24 Want warachtighe lude hebben ons stantachtelike ghesecht dat hadden 25 de breue vortganc ghehat so wolden de alre mechtighesten coninge der 26 werlt als se mit eden sechden do se des paweses ghebot hoerden al der 27 prelaten ende der werliken clerke guede ende rente anghetastet hebben. 28 Hadde de pawes de twe vorghenomde orden vernilet. Want se sechden 29 dat de predikers ende de mynre broders ouermids eren guden exempelen 30 ende leringen den menschen van gode to der alre mesten selicheit ghe-31gheuen werden. Ende dat is apenbaer der ganser werlt mer wodanich³¹ 32 de ghene sin de de biddende orden vernilen willen en is vor gode of vor 33 sinen hillighen niet verborgen ende en is oec niet verborghen vor den 34 menschen de in der werlt wonen. Want eer leuen is apenbaer. Ende eeraant.³⁴ 35 meyster albert broder van der prediker orden in den hof to rome quamaant. 36 hadde meyster willem mit sinen ghesellen de clerschep van rome endeaant. 37 dat volc wunderlike seer verkeert ende mit vellen worden bedroghen 38 ende to siner sijt ghetoghen. mer na den dat de meyster van der prediker 39 orden teghen de ander meyster ghedisputeert hadde ende meyster albert 40⁺ vmme bedde willen des paweses ende al der// cardenalen sunte iohannes 41 ewanghelium al heel wt ende sine epistolen mit wunderliker ende onghe-42hoerder maneer bouen allen ghelesen ende bedudet hadde. wort der pre-43diker broder ende der mynre broder sake mit so groter gunst erre aller 44 besloten dat al eer viande em verwunderden ende verueert worden ende 45 de ghene de der waerheit gunstich weren verblideden em ende rusteden 46⁺ in den alre hochsten vrede. Wat enen man de hillighe werke dede twe⁴⁶ 47 iaer eer dit gheschede vertoent wort wil ic warachtelike vertellen.

+ Ex. 74

14 Colv. II, 10 § 21

21 Colv. II, 10 § 22

+ 139a

31 [vanaf ‘mer wodanich’ Colv. II, 10 § 23

34 [vanaf ‘Ende eer’] Colv. II, 10 § 24

+ 139b

+ Serm. f

46 Colv. II, 10 § 25

[p. 78]

Een schoen mirakel tot onser leringe

2⁺EEn prouest van der reguleren orde een hillich guet man quam inaant. 3 den hof to rome omme sake de he daer to done hadde. Hijr omme 4 in enen dage do he to rome in sunte peters kerke sin ghebet dede wortaant. 5 he op ghetogen in den gheeste ende sach dat al de kerke vervullet was 6 mit slanghen de so veruerlike blesen dat niet allene de kerke mer al deaant. 7 stat van rome daer van veruullet wort. Ende sunder merren do dese hilli-8ghe man van desen blasen der slangen verueert was sach he in de ker-9ke comen enen man in den habite van der prediker orden do he mit ver-10wundernisse den onbecanden menschen an sach wort hem van gode ghe-11⁺antwort dat he albertus hete. Desen// man gengen de slangen an mit 12 eren fenynden blasen ende omme ringeden sine vote sine borst ende al 13 de lede sins lichames ende he sloch em manlike ende crachtelike wt den 14 middel der slanghen ende steech op den stoel daer men des hochtides 15 dat hillighe ewangelium op pleghet to lesene ende las daer dat ewangheli-16um alse iohannes bescriuet hent to der stede to daer de ewangeliste secht 17 ende dat wort is vleeschs gheworden ende heuet in ons ghewont ende 18 altehant helt der slangen blasen op ende al de slangen worden veriaghet 19 ende daer quam weder ouer al ruste ende vrede. De hillighe man en wuste 20 niet wat dit betekende do he weder in sin lant quam vertellede he siner 21 suster de ene hillighe clusenersche was wat em to rome apenbaert was. 22 se antweerde em blidelike. seet ic hebbe ghehoert dat de albertus de 23 di bi auenturen in den visione vertoent is nv cortes ghecomen is in ditaant. 24 lant vmme den greuen to spreken. Dese prouest wort in desen wordenaant. 25 seer verblidet ende sechde. Jc sal gaen ende seen oft heet is. Want ic 26 hope dat ic noch sin anghesichte bekennen sal wt den visione dat ic di 27 vertellet hebbe. ende do he dit ghesecht hadde haestede he em den man 28⁺ to sene ende wt sekeren tekenen sins aen//ghesichtes ende siner varwen 29 ende <ende> bi der clener vlecken de he onder den oghe hadde becande 30 he den menschen ende vertellede meyster alberte de maneer des visioensaant.³⁰ 31 dat he gheseen hadde mer ghin van em beiden becande wat dat visioen 32 betekende. ende daer na do de ghemene clerschep van parijs twist make-33den keghen de broders van der prediker orden. ende keghen de mynre 34 broders. ende se worden to samen ghedaghet vor den pawes. Ende eer 35 meyster albert den wech annemen wolde ontboet em de pawes dat he 36 to rome queme. Want meyster albert wolde bi euenturen onderuinden 37 of dat visioen oec waer weer ende al dinc gheschede so als in den visione 38 betekent was. Van der ghenade godes gheschedet dat een van den veeraant.³⁸ 39 meysters de dese twe orden alre meest veruolghet hadden alse meyster 40 kerstien secht wort myt alte bitteren rouwe des herten becande dat heaant. 41 ende sine ghesellen anders nicht en hadden tegen de vorghenomde orde 42 dan dat se em nicht ghelijc wesen en conden in der cunst ende daer omme 43 van den discipulen myn gheachtet worden ende sechde vort. Want ick 44 nicht en hebbe dat ic iv weder gheuen can vor dat onrecht dat ic iv an 45⁺ ghedaen hebbe so laet ic myn licham grauen bi// der prediker broders 46 in een teken dat et mi van herten leet is dat ic se veruolghet hebbe. 47 Des ghelikes meyster laurens wt enghelant na den dat he de broders alte 48 swaerlike vervolghet hadde gaf he den predikers do he to parijs steruen 49 solde al sine boke. he hadde wunderliken groten rouwen ende leet em 50 bi de broder grauen. dat selue is wt den willen godes velen anderen meys-51ters ghescheet.aant.

+ Ex. 75

+ 139c

+ 139d

30 [na ‘menschen’] Colv. II, 10 § 26

38 Colv. II, 10 § 27

+ 140a

[p. 79]

Een visioen

2⁺EEn hillich mensche in brabant sach in enen visioen de ghemenen² 3 hillighen kerken onder den hemel to samen vergadert ende onder 4 al den anderen orden sach he elke persone van der prediker orde mit 5 seer claren stralen blencken ende sunder merren sach he dat alte lelike 6 duesternisse ouer al de werlt quam also dat men nouwe wenich lechtes 7 seen en conde. Do he dit sach suchtede he alte swaerlike mer de duester-8nisse wort allentelen verstroyet ende dat ierste lecht quam weder. 9 He sach oec in der ghemener vergarderinghe al der personen der hilligher 10 kerken enen man van der alre meesten erbaerheit ende macht de de 11 anderen mit sunderlinghen glorien scheen bouen to gane. Do he mit 12 verwundernissen vraghede we he weer. Wort em ghe antwort dit is 13⁺ de hillighe <a>//apostel pauwel een hoech lerer der hilligher kerken 14 de mit groten medeliden claget dat van sinen tiden de hillighe kerke 15⁺ nv in so groten perikel heuet gheweset. Ende see de <die> claren waer-¹⁵16heit. want hadden so wllencomene mans so beschedenen ende alre 17 ghelerdesten mans de munt ghesloten gheworden dat se niet studeren 18 noch regeren. noch prediken noch bicht horen en mochten ende dat 19 allene gheorlouet were den werliken presteren der seer vele is ende 20 bi sunderlingen de kerckheren de daer min bequame to sin beyde in 21 leuene ende in der wijsheyt. Wo grote schade der selen solden daer 22 ghescheen. welke selen ihesus de meyster onser selicheit mit sinen 23 duerbaren blode verloset heuet.aant.

+ Ex. 76

2 Colv. II, 10 § 29

+ 140b

+ Serm. g

15 Colv. II, 10 § 30

Een exempel

25⁺IC wil vertellen wat daer ghescheet is enen seer vernomden meyster²⁵ 26 de erst prouest was van ener groter riker kerken ende in der stat 27 der prediker hues mit ghewelde verstuerde dat daer cortes ghetymmert 28 was mer he vel hijr na enen verveerliken val alse du horen salst. He 29 wort bisscop ende cardenael van rome ende in der macht vervolghede 30⁺ he seer wredeliken de prediker broders ende de// mynre broeders. 31 ende dair omme wort he mit sodanighen dode gheslaghen alset scheen 32 want he vel van ener hochte ende brack de herne ende starf. ende 33 se noch wunderliker ende swarer dinc dan du ghehoert heuest in den 34 seluen daghe do he doet was gheuallen seghedet em een mynre broder 35 to voren de dat becant hadde van ener alte hilligher vrowen dert apen-36baert was. mer he versmade den mynre broder ende sprack em smelike 37 segende du en bist gijn prophete noch eens propheten sone ende icaant. 38 hebbet verworuen dat iv orde ende der prediker orde den bisscopen 39 onderworpen wesen sal ende ic salt noch daer to brengen dat ghi onder-40worpen sullen wesen den alre snodesten presteren. Do he dit ghesecht 41 hadde sach he de tekene dee em vor ghesecht weren mer he en merkedes 42 nicht. Want sine houerdie de he niet en sach hadde em verblindet ende 43 dit weren de tekene dat onmaneerlic torn em verheren solde also dat 44 he in der morgen stunt alse he to den hilligen altaer gaen solde niet 45 en conen solde to vrede werden ende alse he sine hande wasschen wolde 46 so solde he verlesen sinen bisscopes rinck. ende alle dese dinghe// 47⁺ sin claerlike veruullet. Want do de pawes den mynre broders ene kerke 48 wien solde ende dese vorghenomde bisscop ende cardenael vor der 49 mynre broders porten cloppede ende niet gheringhe in ghelaten en 50 wort. Wort he so vtermaten tornich dat do he de iersten missen doen 51 solde ghijns sins to vrede werden en conde. oeck do he sine bicht ghespro-52ken hadde ende nochtan genc he to den onsichliken sacramenten. Daer

+ Ex. 77

25 Colv. II, 10 § 34

+ 140c

+ 140d

[p. 80]

tekstkritische noten

1 na do he weder in sine herberghe quam ende sine hande wasschen wolde 2 dede he enen de bi em stont sinen rinck to holden mer rechteuort do 3 he em ghewasschen hadde en vant he den ghenen nicht de sinen rinck 4 hadde he verwunderde em daer van ende sechde ic hebbe dat bisdom 5 verloren. Do se alle gader swegen steech he de olt was ende cranck 6 allene op ene trappe dat tegen sine ghewonte was ende genc to der 7 cameren ende en breet spranck daer loes ende he vel dar neder ende 8 starf. Ende sich hijr een seer wunderlic ende verborgen ordel godes 9 ic hebbe den menschen seluen becant. Want ic was sin ghemynde tafel 10 ghenote ende sin gheselle ende ic wonde mit em to parijs in enen huse 11 ende ic belie vam em dat ic selden gheseen hebbe enen werliken// 12⁺ clerc so sober so erbaer so toesprekelic ende mynlic ende so milde 13 to den armen ende ic sach dat he ix bisdome versmade ende ten lesten 14 wort he dre maende lanc verbannen ende mit den banne ghedwunghen 15 an te nemen et arche bisdom. Daer na wort he cardenal des houes 16 van rome ende in sulker hoecheit genc he so achterwert also alse gy 17 ghehort hebben mer ic hope dat god siner int eynde niet vergheten 18 en sal ende sal bi euenturen na siner groter barmherticheit siner ontfar-19men.

11 vam, ls: van.

+ 141a

Exempel

21⁺IC en sal niet verswigen de wunderlike wrake godes na den dat icaant.²¹ 22 dat begunnen hebbe. Jc sal vertellen van enen alte onselighen prester 23 den ic wal becant hebbe de erst was een kerchheer ende daer na een 24 deken wort ende ten lesten een canonick wort van ene houet kerke 25 als van enen dome. dese wederstont allen gheestliken luden ende bi 26 sunderlinghen den predikers ende de mynre broders weder stont he 27 auer mate ende he dede seer wredelike achterclap van em ende wolde 28 se hinderen dat se niet prediken ende alre meest dat se ghine bicht 29 horen en solden want he hadde anxst alse bi na also danige lude pleghen 30⁺ to hebben dat sin onreyne ende oncusche leuen// ouermids de broders 31 ghestraffet mochte werden. Ende dat gheschede dat he cranck wort 32 an der gicht ende seuen iaer lanc daer van seer ghepinighet wort ende 33 in de suchten en becande he den heren nu mit enen worde. Do he van 34 sinen eghenen bisscop van sinen ghesellen ende van den broders der 35 suluen orden vake gheuandet wort ende berispet. Ende nicht en achtede 36 starf he sunder bicht ende sunder anropinghe des godliken namen ende 37 sunder de sacramente der hilligher kerken ende wort begrauen buten 38 den kerckhof als een best ende werdelike. Want he hadde wt nidicheit 39 den anderen ghehindert so vele als he conde dat se niet prediken of 40 bicht horen en solden.

+ Ex. 78

21 Colv. II, 10 § 35

+ 141b

Exempel

42⁺IC sal oeck vertellen van meyster philippus canseler van parijs daeraant.⁴² 43 ic hijr to voren van ghesecht hebbe in den ersten boke in de xix capite-aant.44le de daer den bisscop vraghede wo ysset mit dy antwerde he quellike 45 ommer alre quellikeste. Want ic bin verdomet mit den ewighen doet. 46 Dese meyster philippus plach bi na in allen hochtideliker stacien de 47 to parijs ghescheden ende in allen sinen sermonen de broders van der 48 prediker orden to lasteren. Ende xv daghe vor sinen doet hadde he 49 seer wredelike tegens se gheprediket ende des iersten sundaghes daer// 50⁺ na quam broder henric van collen de een seer vurich ende verstandelaant. 51 prediker was vor de meysters ende clerke van parijs ende he vertellede 52 bi sunderlinghen elck punt dat de vorghenomde canseleer gheprediket

+ Ex. 79

42 Colv. II, 10 § 36

+ 141c

[p. 81]

tekstkritische noten

1 hadde ende straffede al de punte claerlike mit der hilligher scrift ende 2 de canseleer wort van der straffinghe ende van der schande so seer 3 rouwich van herten dat he haestelike beuende wort ende seck to der 4 doet to ende starf in so danigher maneren als ghy hijr to voren in den 5 ersten boke ghehort hebben.aant.

5 Na hebben, zijn de slotzinnen van dit hoofdstuk niet in de vert. opgenomen. 14 [] en 19 [] zijn aangevuld naar M. 34 ase, ls: alse. 31 [] aangevuld naar M.

13 Na daerna, volgt in de Lat. tekst: quasi idem inculcat. 13 onsen, ls: ossen [Lat. bovum]. 11 ghesteuet, ls: ghestenet. 16 Na werlt, volgt in de Lat. tekst: hominem. 24 Aristoteles, Lat.: Philosophus.

2 Na orde, volgt in de Lat. tekst: de Bavaria. 24 greuen, Lat.: comiti de Otheughem. 30 Na ‘menschen’, volgen in de Lat. tekst enige zinnen, die niet in de vert. zijn opgenomen. 40 kerstien, Lat.: Christianus Belvacensis; secht, ls: seck, Lat. infirmatus. 51 Na ghescheet, is een tekstdeel niet in de vert. opgenomen. [Colv. II, 10 § 28]

23 Na heuet, is het vervolg van het historisch verslag in II, 10 § 28 weggelaten [II, 10 §§ 30-33].