Der byen boeck
(1990)–C.M. Stutvoet-Joanknecht– Auteursrechtelijk beschermdDe Middelnederlandse vertalingen van Bonum universale de apibus van Thomas van Cantimpré en hun achtergrond
Regelnummers proza verbergen
| |
Se sin in eenrehande disciplinen der moder vnderdanich ende en doen nicht sunder ghebode der ouersten. II. capitel12SE sin in enre hande disciplinen der moder vnderdanich ende en doenaant. 13 nicht sunder ghebode der ouersten. 14Ga naar margenoot+Hijr wort betekent de oetmodicheit der vnderdanicheit. endeGa naar voetnoot14 15 de vertiginge des eghenen willen. ende wanneer ienich vndersate dese 16 twe vullencomelike wt heler herten hoeldet. de sal verheuen werden 17Ga naar margenoot+ ende ho//ghe vervrowen in blischapen. ende sal ghebruken der hemel-18schen glorien ende vullencomene vriheit. Hijr van secht de hilghe apostel 19 paulus. Jherusalem dat hijr bouen is is vri dat vnse moder is. Men machaant.Ga naar voetnoot19 20 vraghen waer vmme de hilghe kerke ret ende wil dat een mensche den 21 menschen vnderworpen si nu god den redeliken menschen gheschapen 22 heft to sinen belde. ende em ghine herschopie en gaf. dan ouer de vnrede-aant.23liken besten en nicht en wolde dat een mensche ouer den menschen. mer 24 een mensche ouer de besten heerschopie hebben en solde ende dat scheen 25 apenbaerlike alse de alre glorioseste augustinus seghet in vnse erstenaant. 26 olderen ende alre meest in den patriarchen de daer meer weren regerer 27 der beesten. dan der menschen. ende vnsen eirsten olderen wart ghe-28secht. hebbet heerschopie ouer de vissche des meers ouer de voghel des 29 hemels ende ouer de beesten der erden. Ende dese questie mach men 30 aldus vntbinden. De olden patriarchen ende vnse eirste olders weren 31 allene gode vnderworpen. want se misbrukeden ghins sins der vriheit 32 de em de heer verlenet hadde. meer in allen dochden ende erbarheit 33 der seden deenden se eren schepper. Meer nu sin de mensche so seer 34Ga naar margenoot+ verdwolen in de vnwege der ghebreke dat se nowe ock// vnder den alre 35 hardesten denst ghedwngen moghen werden van den ghebreken. Hijr vm-36me dreghede de here de kindere van israhel alse in den boke van deutro-37nomio ghescreuen steet ende sechde. Want du nicht ghedent en heuest 38 dinen heren god in vrouden ende blischap dins herten vmme de ouerulodi-39cheit aller dinge. daer vmme salstu denen dynen vianden in hungher ende 40 in dorste in dorricheit. ende in ghebreck aller dinge. ende ic sal vp dinen 41 hals leggen een yseren iuc. Nu hore wat daer ghesecht is ende vnturuchteGa naar voetnoot41 42 de dreginge des groten richters. De alre meeste lerer augustinus segget. 43 et is alleens vnder wes ghebode een sterflic mensche lichteliker denet. 44 wanneer de ghene de daer ghebedet nicht en dwinget tot sunden ende 45 to dinghen de teghen god sin. Want men denet vole selichliker enen men-46schen. dan der quader wallust. Anmerke Cristum den sone godes wo heaant. 47 van siner ouerster moghentheit nederghesteghen is tot vnser vnselicheit. 48 ende vp dat he mit siner ghenaden ander menschen waerlike vri makenaant. 49 mochte so solde he vnderdanich wesen sinen olders ende alse de prophete 50 seget so heuet he voer vnse boesheit gheleden den alre hardesten doet.aant. 51 nu se wat hijr vor ghesecht is dat de byen vnderdanich sin den moders. 52Ga naar margenoot+ ende nicht// en doen sunder den gheboden der ouersten. Dit betemet | |
[pagina 58]
| |
1 alte wal den cloester luden de daer ouer ghegeuen hebben eren eghenen 2 willen nicht doen en sullen sunder den gheboden erre ouersten ofte ten 3 mynsten sunder orlof. Gi cloesterlude anmerket ihesum den princen vnser 4 selicheit de nicht ghecomen en is vp dat he sinen willen doen wolde.aant. 5 mer den willen sins vader. ende daer vmme is he ghehorsam ghewordenaant. 6 den vader to der doet to. ende he en hadde nicht vry hande noch vote 7 want se weren stif ghenagelt an den cruce. ende al sin hilghe licham 8 was vnbeweghelic ende hadde allene synen munt vri to bedene. Jc sege 9 di alre leueste et is een schalck knecht. de solken heren de sodanige 10 dinge gheleden heuet nicht na volghen en wil. Hijr vmme en salstu dine 11 hande nicht vri hebben tot iet te gheuen ofte te done noch de vote ier-12gent te wanderen ende du en salst ock dine andere lede nicht vri hebben 13 ietes wat te done. mer al din licham sal mit Cristo gheuestiget wesen 14 an dat cruce der penitencien ende dine tunge sal di allene vri bliuen te 15 bedene to beliene ende to louene. Jsset dat dine oghen bekort werden 16 mit curiosicheit so merke an dat de oghen Cristi bedecket worden. Wer-17den dine oren bekort tot idelen callingen. so anmerke dat Cristus hoerde 18Ga naar margenoot+ lasterlike// worde ende verueernisse. Wort din smaken bekort tot ouer-19ulodighen spisen ende dranke. so denke dat Cristus ghespiset is mit gallen 20 ende ghelauet mit etike. Wort din ruken bekort tot soeten roke der krude 21 so ghedenke dat Cristus anghesichte besmittet wart mit den alre vnrey-22neste spekel. Werden dyne hande bekort tot vngheorloueden dingen so 23 an se de doerghenaghelde hande Cristi. Wort din herte bekort tot schade-24liken ghedachten so an se wo dat herte Cristi mit den speer doersteken 25 is. werden dine voete bekort to wanderen ofte te treckene achter lande 26 so an denke dat Cristus voete ghenagelt sin ant cruce. Vor dese lestenGa naar voetnoot26 27 becoringe salstu di de in den cloester wonest bi sunderlinge hoden. Want 28 dina iacobs dochter de ersten seer velichlike vnder ere broders wanderde.aant. 29 ghenc wt vmme de vrowen van den lande to besene. ende al wasset dat 30 se ersten kegen eren willen verkrachtiget wort. nochtan wart se daer 31 na mit smekinghe beweket. Mer du moghest bi euenturen seggen. Wat 32 gheet mi dat an de eer dat deden weren sichem ende emor. welker en 33 bedudet wort arbeit ofte een schulder. ende de ander wort bedudet bitter 34 makende. Jc wil mine schulderen mit den werliken menschen nicht ghe-35uen vnder den idelen arbeit deser werlt vp dat mine sele mit em nicht// 36Ga naar margenoot+ bitter en werde. ende vmme ghekert werde<n> in gallen der slanghen.aant. 37 Mer ic wil mi gheuen vnder dat lichte iuc Cristi. ende mit den gheloui-aant.38ghen ynnighen wolke vntfanghen dat cruce Cristi. ende trecken ouer 39 dat meer int hilghe lant ofte in anderen lande deser werlt waer de noet-40sake der hilghen kerken eer goddenstighe kinder nodighet te trecken. 41 ende ouermits de pelgrimase des cruces. sal ic in korter tijt verloset 42 werden beide van pinen ende van schulden. Een guet heil ende selighe 43 verghifnisse aller sunde. ende we dese verdenen. de moghen em wal to 44 rechte vervrowen. mer de religiose ofte cloestermensche en sal em ghins 45 sins vermoden dese vergifnisse in dusdanighen weghe to verkrighen. dat 46 he teghen sine lofte sunder orlof sinre ouersten dat cruce anneme ofte 47 in ienigher anderen manere vmme vergifnisse sinre sunde ienighen wech 48 der pelgrimasien anneme. Wi hebben ghesecht dat di de vote ghebunden 49 sin ende di sin ock de hande ghebunden. we sal di vntbinden vp dat tu 50 wanderst. Du moghest bi euenturen antworden. Cristus sechde tot petrus 51 ende tot den anderen apostelen do he lasarum verweckede vntbindetaant. 52 em ende latet em hen gaen. Waer vmme en solde dan de pawes de petrus 53Ga naar margenoot+ stede verwart nicht vntbinden.// du segest wal ende wi en straffens | |
[pagina 59]
| |
1 nicht. want war he vntbint dat is vntbunden. mer sich dat du rechte ende 2 bequame sake tonest den ghenen de mit di dispenseert. ofte orlof gheuet. 3 Want anders en wert ghin dispensacie ofte orlof. mer meer ene vernilin-4ge. Ende men en sal nicht gheloeuen dat de pawes iet van sodanighen 5 dinghen do sunder redelike sake al isset dat men somtijt vermodet dat 6 de dinge nowe rechuerdelike en ghescheen. Den hilgen apostel pauloaant. 7 sin alle dinge gheorlouet mer alle dinge en vorderen nicht. Wt oersakeGa naar voetnoot7 8 deser sentencie wolden somigen prelaten seer vermetelike mit em seluen 9 smeken. ende sechden dat em alle dinge gheorlouet weren de in den ghe-10setten rechten verboden weren. ende daer wilt se mede inbesloten de 11 simonie de nochtan in der hilghen scrift beide des olden ende des nyen 12 testamentes verwesen is. Ende na den worden des propheten helisei wartaant. 13 yesi vmme der symonie willen melates mit der gheboerten de van emaant. 14 quam. De sentencie de hilghen apostel petrus verdomede ock symonenaant. 15Ga naar margenoot+ mit sinen ghelde. Van deser questien vraghede ens ene van den meesten 16 prelaten der hilghen kerken. den erwerdighen meister gwiart bisschopaant. 17Ga naar margenoot+ van cameric in der stat lugdunen daer do des pa//weses hof was segende.aant. 18 ghelouestu broder bisscop dat de ouerste bisscop symonie doen mach. 19 He antworde mit enen konen anghesichte ende sechde. Hilghe vader ic 20 en gheloues nicht mer ic wetet alte sekerlike dat de pawes quader simo-21nie doen mach dan ic ofte iemant in alder werlt. ende is dat tu daer an 22 twiuelst. ofte bi euenturen nicht weten en willest. so wil ic di bewisen 23 beide mit den olden ende mit den nyen testamente. do he dat hoerde 24 sweech he altehant. recht of he in den worden ghegrepen were. Want 25 he sach dat de man mechtich was to bewisen alle regule der waerheit.aant. 26Ga naar margenoot+ Ende vp dat ghi nicht en vermoeden dat dit quaet der symonien vp ghe-Ga naar voetnoot2627comen si bi onsen tiden. so en wil ic daer nu nicht mer van seggen. Deaant. 28 olde bedregher de duuel heuet ghevunden ene nye maneer der apostosien 29 ende nicht allene van den olden orden. mer ock och arme van den alre 30 vullencomensten orden der prediker. ende der mynre broder sin somighe 31 in eren ghemode vp ghewassen. de noch eren staet ofte orde en achten. 32 ende seer vnschemelike em to voghen den meesten prelaten. vp dat se 33 ouermits de predicatie des cruces ofte mit ienighen anderen ammete 34 vntbunden moghen werden van der ghehorsamheit oerre ouersten. Och 35Ga naar margenoot+ wo wrede och wo alre quadeste is so danighe vntbindinge// se is vromde 36 van alre professien der gheestelicheit. ende daer vmme isset wt der 37 rechuerdighen wrake godes gheseen dat wodanighe noetsake der hil-38ghen kerken anstaende is. alse se ouermits solken menschen doer dreuen 39 wort. so en krighet se nowe een guet ende bequaem ende. Mer de prelate 40 ende de ouersten der hilghen kerken de in den regimente gheset sin sol-41den billixs den ouersten van der prediker orden ende der mynre broders 42 orden beuelen dat se de dat anghesichte oers schapes vlitelike angheseen 43 hebben solden wt oeren schapen wt schicken sodanighe personen de god-44fruchtich sin in der consciencien. ende krachtich wat to bedriuen ende 45 to vorderene de nicht en soken er ghewin ofte oerre vrende mer allene 46 mit puren herten soken dat ghewin Cristi. Jc neme Cristus des en ghe-47tuch dat ic ghin borge werden en wil vor de ghene de em seluen in de 48 saken steken. vp dat wanneer de saken der hilghen kerken nicht ghelucke-49like voert en gaen. dat ic dan nicht loghenachtich ende menedich ghevun-50den en werde in den verueerliken dage voer den anghesichte des ouersten 51 richters. Wy sin veer mer nuttelike ghegaen van der materien ende daer 52 vmme en salt nicht verdreten den vlitighen leser. Nochtan er ic de mate-53Ga naar margenoot+rie weder anneme. Want hijr ghesecht is van der pelgrimase des cruces// 54 so wil ic wat merkelikes vertellen dat ic ghehort hebbe. | |
[pagina 60]
| |
Exempel1Ga naar margenoot+Daer was een gheestelic goddenstich man canonic to insolem daer wi 2 hijr voer van ghesecht hebben. ende dat ic nu vertellen wil heb ic be-aant.Ga naar voetnoot23kant wt sinen worden. dat bi sinen tiden gheschede. Jnt iaer vns heren 4 M.c. ende xci do bina al de werlt mit den alre swaersten hungher be-5kummert was also dat vntellike menschen van hunger storuen. was daer 6 een alte hilghen heremijt in den stichte beluacensis de mit vele tranenaant. 7 ende barmherticheit medeliden hadde mit den menscheliken gheslechte. 8 ende in sinen ghebede vake den heren vraghede. waer vmme he sin volc 9 in so groter plage versmade ende sunder vnderlaet so stedelike gheiselde. 10 Do he dat in ener nacht mit wunderliken brande sins herten voer dat 11 anghesichte des ouersten richters wederhaelde. apenbaerde em een olt 12 man van iaren. ende erwerdich in der personen ende sechde stant vp 13 ende beghin de misse de daer beghint. Salus populi. dat is heil des volkes 14 bin ic. De heremite antworde em. et en is ghin dach ende daer vmme 15 en isset nicht gheorlouet misse te done. de olde man sechde. et moet 16Ga naar margenoot+ wesen daer vmme en vertreckes nicht. De heremite wart beuaren// ende 17 en dorste em nicht wederstan. He stont vp ende bereide em ende begaen 18 te lesen de misse de em beuolen was. ende do he na den euangelium dat 19 offertorium ghelesen hadde quam de olde man ende offerde em een vat 20 vul aren ende sechde legge dat bock weder vp den anderen ort des al-21taers. ende beghinne rechteuort misse van den hilghen cruce. Do de he-22remite echter de misse begunnen hadde. ende na den euangelium als 23 te voren dat offertorium vte hadde. quam de olde man ende offerde en 24 vat vul bundekens van menigherhande varwen de elc dat teken des hil-25ghen cruces hadde ende sechde legge dat bock derdewerue vmme ende 26 begin selemisse. Do he de misse echter hent na den euangelium ghelesen 27 hadde quam de olde man ende offerde em in enen vate ene blodighe herne 28 panne van enen dode menschen. daer van wart de heremite wunderlike 29 seer verueert ende em twiuelde vole ofte dat visioen ock van gode were. 30 De olde man antworde sinre ghedachten segende. Jc bin petrus de apostel 31 ic bin to di ghesant vp dat ic di tone wat daer ghescheen moet in to co-32menden tiden. Du heuest medeliden ghehat mit den menscheliken ghe-33slechte. in der steerften des hungers ende god heuet di verhort. ende 34 in een teken dattu verhort bist. so heb ic di gheoffert een vat vul aren. 35Ga naar margenoot+ ende du salste seen dat eer de boumant gheendet wort// dat men de mate 36 sades copen sal voer xx d de men nu copet voer xx s. De ander offerhande 37 de ic dede van vele bundekens van menigherhande varuen de elc dat te-38ken des hilghe cruces hadden. betekent manigherhande pelgrimaesen. 39 de alle gader ghetekent solen werden mit den cruce. De derde offerhande 40 daer ic offerde de herne panne des doden houedes betekent de tijt de 41 comen sal in den ende deser daghe in welker tijt so grote slachtinge der 42 menschen ghescheen sal wo grote nv gheseen en is van der tijt dat de 43Ga naar margenoot+ heidenen den kerstenen namen erst annemen. Van den guden cope desGa naar voetnoot43 44 sades is ghecomen dat he voersechde. De cruce van menigher varwen 45 wt allen ende der werlt vergadert. sach een alre hillichste clusenersche 46 in brabant in enen visioene alse mi seluen vertellede. do de ander heer-aant.47vart ouermits de legaten des romeschen houes gheschede keghen de ket-48ters albigensen. Ende do dat cruce in menigherhande lande van velen 49 prelaten gheprediket wart. wart dat cruce apenbaerlike in de hemel ghe-50seen. ende ic de de alre mynneste van den ghelouighen byn. eer de alre 51 goddenstighe coninck van vranckrike lodowicus in den iaer onses herenaant. 52 M.cc.xlvi dat cruce annam ende ouer meer toch sach ic in den hemel | |
[pagina 61]
| |
1 een cruce ghelijc den alre claersten sternen. ende nu en ghedenket nicht 2Ga naar margenoot+ dat ick ye myn daghe// in ienigher materien ofte figuren gheseen hebbe 3 suuerliker ende bequamer cruce ende ic sach claerliken dattet lanc was 4 viij cubitus de hemel was seer claer sunder enighe wolke ende de hemel 5 scheen van ener varwen so veer alse wi al vmmelanc seen mochten. Van 6 den bundekens de van menigherhande varwe weren. ende de crucekens 7 hadden. hebben wi gheseen. dat dat erste cruce bi onsen tiden ghepredi-aant.8ket wart teghen dat lant van albiensen vmme de ketters to verdelghen. 9 Dat ander cruce wart gheprediket int lant teghen de sarracenen. Dataant. 10 derde weder de albiensen. Dat iiij teghen de stadingen. de de hertogheaant. 11 van brabant mit sinen volke versloch in dudeslant. Dat v weder int hilgheaant. 12 lant. Dat vi keghen de van aken de em seer vnwijslike setteden teghenaant. 13 den ghecorenen coninck van rome wilhelmum ende beschermen wolden 14 fredericum de wanneer keiser was de vmme sine twistinghe willen af 15 ghesat was. Dat vij teghen den edelinc van italien heselinum ende sinenaant. 16 ghesellen de daer verwesen was alse een apenbaer ketter. ende de ker-17sten gheloue seer swaerlike veruolghede. Hijr vmme wo menighe maneer 18 van crucen dat wy gheseen hebben. so menighe varwe ende so menich 19Ga naar margenoot+ bundeken weren daer in der betekenisse. Van den aflate dat men denGa naar voetnoot19 20Ga naar margenoot+ ghenen prediket de de cruce annemen. en mach ghin ghelouich// mensche 21 an twiuelen se vntfanghen ghehelichlike vergifnisse aller sunden. also 22 veer alse se waer berowe hebben ende ware bicht doen. ende sin se in 23 den begheerliken willen dat se vor den kerstenen ghelouen oftet so to 24 passe queme begherden to steruen. werden se gheheelichlike gheabsoluert 25 van pinen ende van schult(.) van desen allen heb ic vasten ghelouen ende 26 ic en twiuele daer nicht mit allen an ten si also alse vnse ouerste bisscop 27 ouermits den legaten sinre macht kundigen let. Mer vele ghelouige men-Ga naar voetnoot2728schen en konnen nicht ghenoch vervunderen van den ghenen de dat cruce 29 mit den gheelde betalen ende daer so wenich geloes voer gheuen dat 30 se nowe gheuen en wilt dat x deel ofte dat xx deel ofte nowe dat c. deel 31 van eren bewegheliken gude. dat se nochtan ere erfnisse vnbekummert 32 holden. Want als em de arbeit des weges mishaghet ofte als se seen dat 33 de tide eers ghewinnes em vntgaen so soken se dispensacie ende de hof 34 van rome maket vele legaten de se ouermits den ghelde hillich maken 35 ende breuen gheuen dat se vri sin van den sunden. Dat is ene gude hil-36lichmakinge de se verloset van den sunden. dat sin gude breue de de selen 37 vri ende reine ghemaket hebben van aller schult ende pinen. Meer o woGa naar voetnoot37 38 vele monike sin in der orden van cisters ofte in anderen cloesteren de 39Ga naar margenoot+ ghe//leden hebben lange vastene ende lange tijt sware discipline bina 40 stedich silencium scharpe cledinghe lange waken ende in al desen nowe 41 noetdroft hebben ende nowe enighen troest en hebben ende nochtan en 42 hebben se ghinen breef vntfangen van der vergifnisse erre sunden. Jcaant. 43 gheloue di o paule ende ic gheloue dinen navolgers in der apostelscap 44 ic gheloue di de daer ghesecht heuest wt eynen waren munde dat de here 45 enen iegheliken weder gheuen sal na sinen arbeide. Jc wil swighen van 46 den prediken broders de mit stedighen studeren ende waken erre lichame 47 vermagheren. de ghin ghelt bi em en draghen mer boke ende bi sunderlin-aant.48ghen sunte paulus boke ende vmme de lande gaen ende prediken nichtaant. 49 to perde ofte to waghenen mer to vote gaen ende mode lede krighen.aant. 50 Mer wat sal ic seghen van den mynre broders de ghegordet sin mit enen 51 harden zeile ende sunder cappen ende hoyken ghecledet sin mit enen 52 rocke vp eer blote lijf ende mit bloten voten gaen vp den kolden sne 53 recht of se op wulle wanderen. ende eer broet daghelikes vmme de huse | |
[pagina 62]
| |
1 bidden. wat sal ic van sodanighen seggen. solen se nicht vntfangen ver-2Ga naar margenoot+ gifnisse aller sunden. mit den ghenen ofte bouen de// ghene de vmme 3 clenen arbeit. ofte sunder arbeit allene vmme ghelt menen to verkrighen. 4 Een ieghelic sal loen weder vntfangen na sinen arbeide. alre leueste vrentGa naar voetnoot4 5 de dit lesest ofte hoerste. wete dat Cristus dat cruce droech ende de 6 mordener de daer ghelouede droch och sin cruce. ende de mordener droch 7 ock de to der lochteren hant henc. mer dese quemen to seer vngheliken 8 ende. ghelouestu nicht dat dit selue so vnghelike ghescheet bi onsen ti-9den. Cristus heuet dat ware cruce ghehilliget mit sinen eghenen lichame. 10 ende dit selue cruce vestighen de rechtghelouigen an eer lede ende an 11 eer herte. De duuel venset em ock sine cruce te hebben ende de crucen 12Ga naar margenoot+ vestighen de bosen menschen mit boser herten allene an eer lede. Wiaant.Ga naar voetnoot12 13 hebben gheseen int iaer vns heren M cc xiij. dat vntellike voelheit iunger 14 lude gheleidet worden van den gheeste der bedrechnisse. ende mit den 15 tekene des cruces den weech bestonden to iherusalem ende verghengen 16 in manigherhande steden ende alre meeste volheit van em wart ouermits 17 de quadien vorkoft den sarracenen in den mere. Wi seghen ock int iaeraant. 18 ons heren M cc xli dat wt wunderliker ende vnghehoerder wretheit der 19 prelaten vele lude wt menigherhande lande vergadert worden. ende vnderGa naar voetnoot19 20 den teken des cruces ouermits somighen bose mans to sulker quatheit 21 ghebracht worden dat se in vole landen begunnen an te gane. ende to 22Ga naar margenoot+ verderuen dorpe stede ende volke. also seer dat se dat oc doen wol//den 23 den alre schonesten steden van parijs ende aurelianen ende sloghen daeraant. 24 vele clerke doet. Ende se ene wunderlike ende grote boesheit. dat leken 25 volc was den bosen menschen gunstich van hate der cleerckschap. Ende 26 se solden noch vele meer quades ghedaen hebben. hedden se de leken 27 mit den clerken to samende nicht veruolget. ende dese quade lude sin 28 ouermits de hulpe godes in menigherhande steden ende pinen gheringe 29Ga naar margenoot+ vergaen. Nu merke wt desen dinghen de hijr nu ghesecht sin wo vele 30 volkes entekerst als he comet van den kerstenen volke to em trecken 31Ga naar margenoot+ sal. Nu sullen de bien der ghelouighen cloesterluden leren em al helikeaant. 32 to gheuene vnder de moders. dat is vnder de mynnesten prelaten ofte 33 vnder de oldesten broders. ende sunder eren ghebode ofte orlof en sullen 34 se ghin dinc doen vp dat se daer mede hijr in veroetmodighet moghe 35 werden. ende hijrnamals verhoget. ende in desen leuene bedwunghen 36 sin. ende hijrnamals ghebruken moghen der ewigher vriheit. |
|