Der byen boeck
(1990)–C.M. Stutvoet-Joanknecht– Auteursrechtelijk beschermdDe Middelnederlandse vertalingen van Bonum universale de apibus van Thomas van Cantimpré en hun achtergrond
Regelnummers proza verbergen
| |
Hijr endet dat eirste boeck der byen van den prelaten. hijr beghinnet dat ander van den ondersaten. dat ander deel van den byen sint de byen de in der kracht der ioghet vole werken vullenbrengen ende in der disciplinen der moder vnderdanich sin ende nochtan nicht en doen Ga naar margenoot+sunder de ghebode der ouersten. I. capitel.//27AL de clercschop der hilghen kerken wort ghedelt in 28 dreen alse in bisscopen in presteren ende in clerken. 29 Ende dese hebben alle enen princen dat is de pawes 30 van rome. Ende de hilghe kerke is oc ouermits de ghelo-31uighe leken wide ghestort ouer al de werlt. ende verga-32dert de velheit der leken vnder den keiser van rome 33 in dreen staten alse in princen in ridders ende in dat 34 ghemene volc. Mer van desen en denke wi nv nicht meer te seggen. dan 35 oftet bi gheualle so te passe queme dat wi hijr en luttic van spreken. 36Dat volc der byen wort ghedelt in dreen.aant. 37Ga naar margenoot+alse hijr ghesecht is. also wort oc alle conuent der cloesteren in dreen 38 staten als in broders de ammete hebben. in den conuente broders. ende 39 in den conuersen vergadert vnder een houet dat is vnder enen prelaten. 40 recht alse de byen vergadert werden vnder enen coninck. 41Dat erste deel der byen is der ghener de moders heten. ende merreaant. 42 sin dan de anderen. dese hebben elc ammete to regeren. 43Ga naar margenoot+Dit eirste deel betekent in den cloesteren de ammete hebben mitGa naar voetnoot43 44 den oldesten. in den moders wort bewesen de vrucht. ende de vrucht 45 wort so vole de ouerulodeliker ghewunnen den priors ende den ouersten 46 ammetluden wo vole se wt der wortelen der waerre mynnen der vndersa-47ten selicheit soken. alse in paulus bewesen wort de nicht alle//ne tot 48 den vndersaten en hadde vaderlike mynne. mer ock moderlike mynne. 49 de de kindere soteliker plegen te mynnen. Want he sechde. Myne kynder-aant.50kens de ic ander werue bare. hent dat Cristus in iv gheformeert werde. 51 Sodanighe moders sin de ghene den de gloriose vader augustinus in siner | |
[pagina 52]
| |
1 regule gheboet segende. He sal vntfangen de cranken ende troesten deaant. 2 clenmodighen. ende verduldich wesen to em allen. Vorwaer dat ghemode 3 is selich in den prelaten de em mit medeliden buget to den ghemoden 4 al siner vndersaten. Dusdanich ghemode bewisende paulus apenbaerlike 5 daer he sechde. we is daer kranck ende ic nicht kranck en werde. weaant. 6 wort daer ghescandalisert ende ic nicht en berne.aant. | |
Exempel8Ga naar margenoot+Jn sunte mathias cloester bi treer was en monic ghenomet otto deaant.Ga naar voetnoot8 9 xl iaer lanc ende daer en bouen in den cloester prior was. He was 10 altoes de erste in den conuente tot allen ghetiden. Des nachtes stont 11 he ersten vp to der metten. He en plach nummermeer nacht of dach 12 in den choer to lenen. He en sat of en lach nummermeer mer he stont 13 altoes recht vp ende arbeidede vlitelike sin herte sin lede ende sine oghen 14 vp te boren to den hemel. ende dat mach men openbaerlike bewisen in 15 sinen stole. daer de puluer dichte ghetreden was. He plach selden ende 16Ga naar margenoot+ korteliken to spreken. He was stedich in den studeren ende ander// tijt 17 brachte he to mit ghebede ofte mit hilghen ghedachten. He hadde wun-18derlike sorge vor dat conuent vp dat de broders ghin ghebreck en leden 19 in den noetdroften. ende daer vmme dwanck he se de conliker to der 20 bewaringhe der regulen. To den iungelingen hadde he seer strenge vuri-21cheit ende lerde se gude seden to hebben. ende dwanck se van allen wal-22lusten des vleisches. ende van anderen ghebreken. Dese volghede sin 23 conuent ses daghe lanc mit seer scharper colden de he verborghen helt 24 hent vor den lesten daghe dat he starf. Ende in den daghe wart he ghe-25dragen int seickhues. do ic dat vernam quam ic mit den arsten em te 26 vanden daer he to bedde lach. Do em de aerste sach merkede he dat 27 de olde man van alte groter abstinencien vermoyet was ende ghekrenc-28ket. Daer vmme gheboet he rechteuort dat men den seken een hoen do-29den solde doet nochten was des lesten ghudes daghes vor paschen. Ende 30 do de prior rechteuort sin anghesichte vmmekerde ende dat wedersechde. 31 sechde ic tot em. du en machst nicht sunder perikel diner selen weder 32 seggen den arsten. also veer alse he gheboet dat na den ghescreuenen 33 rechte gheorlouet is te gheschene. Do sechde he mit enen soten anghe-34sichte de wille des heren ghesche mit mi. ende sunder merren do he dat 35Ga naar margenoot+ ghesecht hadde rekede he wt sine hande ende sine vote vp den// bedde. 36Ga naar margenoot+ ende mit vpgheslaghenen oghen gaf he den gheest. Jc hebbe ock gheseenaant.aant.Ga naar voetnoot36 37 enen anderen man van hoghen verdenste ghenomet conradus de in der 38 prediker orden bi loeuen seer vurich ende glorioes was van leuene ende 39 in mynnen de selen to wynnen. Do ic hoerde dat he starf quam ic to der 40 stede daer he vp den bedde lach al vnsprekende. ende nicht van em seluen 41 en wiste. Meer do de vre siner doet ghenakede boerde he vp sine oghen 42 ende hande keghen hope al der ghener de daer bi weren. ende mit alte 43 vroliken anghesichte sach he dat crucifix an ende sechde. Heer leide 44 wt van den kerkener myne sele. wt leide myne sele van desen kerkener. 45 vp dat se belye dinen namen. Ende do he dat derdewerue ghesecht hadde 46 sloch he de oghen dale ende gaf den gheest. 47Ga naar margenoot+Jc hebbe enen anderen gheseen van der seluer orden in der seluenGa naar voetnoot47 48 stede ghenomet gervasius den ic seer leef hadde ende sunderlinghe vren-aant.49schap mit em hadde. Van desen alre hillichsten manne vertellede mi 50 mit warachtighen ghetuge der broders de mit em xxxv iaer lanc in der 51 prediker orden vmme ghegaen hadden. do he in so langer tijt van den | |
[pagina 53]
| |
1 dat he eirst in den orden quam ni myt siner schult ofte versumelheit 2 ienighen broder ofte ienighen menschen verstoerde. He was van merre 3Ga naar margenoot+ oetmodicheit ende sachtmodicheit dan ic ye menschen// gheseen hebbe 4 des mi ghedenket. He hadde wunderlike ende seer grot mynne ende 5 medeliden mit sinen naesten. Do dese in sinre lesten suc. e den dode 6 ghenakede bewees he mit handen ende mit oghen dat he den hemel be-7gherde. Do em eyn broder bat dat he em seggen wolde. van den state 8 sins vreden ende sinre consciencien sechde he oetmodelike ende ynnichli-9ke. seker ende vaste vrede is tusschen mi ende onsen ghesuntmaker. 10 ende ic en sal ghins sins langer ghehindert werden van siner schowinghe. 11Ga naar margenoot+Jc hebbe ock eynen anderen gheseen to ghent van der seluen ordenaant.Ga naar voetnoot11 12 gheheten egidius. De ersten canonic was to vlanderen. he gaf de werlt 13 ouer ende ghenc in der prediker orden. ende gaf em so seer tot ynnighen 14 tranen tot ghesteliker blitschap. ende tot mynnen de selen to winnen 15 dat men ghelouet dat he waerlike hillich was. ende dat bewees de wtganc 16 sins leuens. Want do sin vleeslike broder in den seluen cloester begrauen 17 wart ende de marmersteen de vp sin graf ghelecht was. quellike lach 18 solde men den steen to rechte leggen. meer he sechde broders laet ene 19 ligghen. want he en sal nicht lange onbeweget bliuen. ende vorsechde 20 apenbaerlike dat he in corter tijt. myt sinen doden broder vnder den 21Ga naar margenoot+ seluen steen gelecht solde werden. ende dat// geschach also ende eyn 22 broder vertellede mi. de vor em sat do he des anderen daghes steruen 23 solde. dat he em vraghede wo he em voelde. He antworde em ende sechde 24 wal alre leueste broder ic vole mi wal. want als ic van hijr schede so 25 en sal ic nicht mer dan dre daghe lanc ghereniget werden in den veghevur 26 ende altehant daer na sal ic ouermits de ghenaden ende barmherticheit 27 godes vp varen to der glorien.aant. 28Ga naar margenoot+Jc hebbe gheseen enen anderen seer hillighen man van der mynreaant.Ga naar voetnoot28 29 broderen orden wilhelmus ghenomet de to parijs een meister in der got-30heit was ende een seer hillich ende ynnich leuen leide. Do dese in enen 31 daghe to parijs predikede wart he een vre lanc vnsprekende. ende daer 32 na sprac he weder an ende mit alte claren anghesichte sundede he al 33 dat volc ende so rostede he in vreden. 34Ga naar margenoot+Jc hebbe ock gheseen enen anderen broder van der prediker ordenaant.Ga naar voetnoot34 35 odonis ghenomet de daer regeerde de schole van den gheesteliken rechte 36 dat een hillich guet man was ende sin sober licham spisede he mit mose 37 ofte mit erwitten. Desen wart dat ende sins leuens apenbaert do he eerst 38 in de orden ghenc. Ende he apenbaerdet den broders ende sechde hem 39 enen sekeren dach do he steruen solde.aant. 40Ga naar margenoot+Jc hebbe ock gheseen enen anderen canonic// van hilghen leueneGa naar voetnoot40 41Ga naar margenoot+ in den cloester cantripatrencis eluen dage lanc voer siner doet de daer 42 was ghenomet iohannes ende was een gheleert guet man ende leidedeaant. 43 een seer vnbeulecket leuen van sinen kintliken iaren hent to siner lester 44 oeltheit to. Van desen ghuden man sechde my sine mede canonike dat 45 do he to parijs was een discipel des groten mans mester peter to gheno-aant.46met commestor arbeidede he seer in somighe becoringhe ende twiuelaf-47ticheiden. Ende do he daer vmme oetmodelike in sinen ghebede lach 48 sach he apenbaerlike de hilghen apostelen petrum ende paulum ende 49 ouermits erre trostighen wart he ghesterket. ende quam tot beteringe 50 sins leuens. Dese hadde seer vurighe mynne tot der alre gloriosesten | |
[pagina 54]
| |
1 marien moder Cristi ende vnder anderen scriftende he van eer dichtede 2 makede he dese twe schone verse. Felix mater aue qua mundus soluitur 3 a ve. Que genitricis eue ve facis esse breue. Dat bedudet. Selige moder 4 wes ghegroet want ouermits di wort de werlt verloset van den we. Du 5 heuest van der moder euen ewighen we ghemaket een kort we. 6Ga naar margenoot+Jc hebbe ock gheseen meister salomon enen gloriosen prediker deaant.Ga naar voetnoot6 7 ouer alle dudes lant in vele leren wunderlic was. ten lesten gaf he al 8Ga naar margenoot+ sine prouende ouer vmme// Cristum. ende ghenc to colen in der prediker 9 orden. ende daer hadde he em so oetmodelike ende ghudertierlike als 10 eyn kint do he noch van groter oeltheit kranc was ende na wenich iaren 11 rostede he daer in enen selighen ende. 12Ga naar margenoot+Jc hebbe gheseen enen anderen vri edelen man helgherus ghenometaant.Ga naar voetnoot12 13 de ens seer mechtighen greuen sone was. Jn siner ioget gaf he ouer vmme 14 Cristo erue borghe ende vele rijcdome. ende ghenc in der prediker orde 15 ende wart daer prior ghecoren. Daer na was he van velen vasten ende 16 arbeide so seer ghekrenket dat he van groter kranckheit ghedwungen 17 wart te riden meer nochtan reet he vp enen esel. Dese stont ens in enen 18 ghemenen capittel ende sprac sine schult vor de diffi[ni]tores. ende do 19 he sinen esel hoerde lelike ropen alse pleghen sechde he. seet broders 20 myn esel proclameert mi dat ic nicht werdich en bin prior te bliuen. want 21 ic bin vnmechtich te gane ende sitte vp sinen rugge teghen de orde. Do 22 he dit ghesecht hadde verweckede he somighe to laghene ende somighe 23 to tranen. nochtan wart he ghedwungen dat conuent to regeren. hent 24 to den ende sins leuens wo kranc he ock was ende na der doet dede he 25Ga naar margenoot+ vele miracule. vnder em ende in siner tijt was eyn broder van der predi-aant.Ga naar voetnoot2526Ga naar margenoot+ker orden conradus ghenomet de vnder anderen velen mirakelen//ock 27Ga naar margenoot+ dre doden verweckede. Daer was een monic van der orden cisters wlGa naar voetnoot27 28 barmherticheiden. daer men dusdanighen mirakel van sechde. Jn enen 29 winter do al dat lant van brabant ouer belecht was mit sne quam de mo-30nic allene ridende ouer enen camp buten weges ende hadde sinen knecht 31 vor ghesant int dorp. ende se he vant eyn kindeken van alte schoner ghe-32daente. dat van dreen iaren scheen te wesen mit groten hulen ende 33 screyen allene sitten in den colden snee. Hijr vmme hadde he medeliden 34 mit den schonen kindeken. he sat of van den perde ende vmme helsede 35 dat screiende kint ende beghan mit em te screyen ende vraghede wat 36 em lettede. Do dat kindeken swech sechtede he ende vraghede em an-37derwerue. waer is dyn moder heuestu dyne moder verloren. Tot sinen 38 vraghen begaen dat kint noch harteliker te screien ende ten lesten seghe-39det och mi och mi waer vmme en solde ic nicht screien waer vmme en 40 solde ich nicht hulen. seestu nicht dat ic arme hijr allene sitte in den 41 colden sne ende et en is nimant de mi herbergen wil. Rechteuort stont 42 de monic vp ende boerde dat kindeken van der erden ende heldet ende 43 kussedet ende sechde. Alre leueste kint en wil nicht screien. want ic 44Ga naar margenoot+ wil di draghen to der herberghe ende// laten di vp voden. Do he dit ghe-45secht hadde wolde he mit den kinde vp dat pert sitten. ende dat kint 46 spranck haestelike wt sinen armen ende en wart nicht meer gheseen 47 want dat was Cristus der hilghen ioncfrowen marien sone. Hijr vmme 48 vel de monic vp de erden ende begaen seer hartelike te screien ende 49 hulen ende do he lange al hulende gheleghen hadde wart he van sinen 50 knechte ghesocht ende ten lesten ghevunden. He wart ghebort vp dat 51 pert ende in de herberghe ghebracht. ende do men em vraghede waer 52 vmme dat he screiede. en conde he in ener helen nacht anders nicht ghe-53seggen. dan och mi gude kint alre schoenste kint waer vmme heuestu | |
[pagina 55]
| |
1 mi ghelaten. waervmme bistu so gheringe van mi ghescheiden. wo hebbe 2 ic di verloren. Hijr na do de monic troest vntfanghen hadde vertellede 3 he enen menschen dit mirakel ende seghedet den ghenen daer ic et van 4 ghehort hebbe. We mach sunder tranen horen dat de enighe sone godes 5 herberghe sochte in der erden. ende spise behouede ende kelde lidet. ende 6 nochtan en is daer nimant de em vntfangen wil in de herberghe sins her-7ten ende spisen mit den ghuden behagheliken willen sins vaders ende 8 verwermen in den schote der ynnicheit ende decken mit den clede der 9Ga naar margenoot+ mynnen. Want wt ouer//ulodicheit der boesheit is veler menschen mynne 10Ga naar margenoot+ verkoeldet. Jc hebbe ock vele andere mannes gheseen de van grotenGa naar voetnoot10 11 hilghen leuene weren welker somighe in den gheeste bernende werenaant. 12 ende seer arbeideden vmme salicheit erre naesten. de anderen weren 13 verduldich in der bedrucnisse. ende arbeiden altoes dat quade mit den 14 gude to verwinnen. De anderen verwachteden den heren in goddenstigen 15 ende hilghen anxte. ende beden em mit stedighen tranen. de anderen 16 weren blide in der hope. ende in desen teghenwordighen leuene vorsma-aant.17keden se de soticheit des hemelschen vaderlandes. ende eren selighen 18 doet voerwachteden se in iubilacien. Nochtan is dat seker dat nimantaant. 19 van em gloriert en heuet in sinen verdensten. meer allene in den heren 20 ende de voerghenomde blitschap wort em van gode inghegeeftet. ende 21 nicht van erre vermetelheit anghenomen. Nochtan en is nimant van hijr 22Ga naar margenoot+ ghescheiden sunder verveernisse der duuelen. Hijr vmme en sal nimant 23 van onsen oldesten ende hilghen vaderen. ofte van onsen meesten em 24 betruwen in sinen verdensten ofte in sinen hilghen leuene want wi lesenaant. 25 dat de duuel ock bekort heuet den meister des leuens do he gheuastet 26 hadde xl daghe ende xl nachte. ende na somighen scriften was he ock 27 bi em do he starf an den cruce. |
|