Der byen boeck

De Middelnederlandse vertalingen van Bonum universale de apibus van Thomas van Cantimpré en hun achtergrond

Regelnummers proza verbergen

De coninc wort van den volke in den heer verheuen ende voer ghesat. XXIII. capitel

19De coninck wort van den volke in den heer verheuen ende voeraant. 20 ghesaet.

21⁺Se hijr wort nu den vndersaten ghegeuen ene forme ende²¹ 22 ene regule. wo se sick solen hebben teghen eren prelaten. Ende dat solue 23 gheboet de grote prelate de hilge apostel peter sinen vndersaten seggen-aant.24de. Weset ghehorsam iuwen ouersten. ende onderwerpet iv em. want 25 se waken alse de ghene de reden gheuen sullen vor iuwe selen. wat isset 26 dat men den coninck dat is den prelaten in den heere vor setten sal. an-27ders dan dat he in den ghebede teghen sathanam eirst striden sal. Jsset 28 dat den vndersaten ienighe becoringe an comet van der werlt isset dat 29 em veruolginge ouercomet keghen den vrede oft isset dat de viant der 30 vndersaten ghemode trecken wil tot vleeslicheit. so sal de prelate mit 31 moyses de hande vp boren ende mit david de oghen vp slan ende mit an-aant.aant.32⁺nam dat ghemode verhef//fen vp dat he mit ghebede de viande versla. 33 de he mit werliken wapenen nummermeer verslaen en sal ock wanneer 34 se schaden doen. Dit sint de aerme der sterken ridder david dit sint deaant. 35 aerme der starken ridderen Christi alse bede ende tranen. De here sechdeaant. 36 to den coninck ezechiam. Jc hebbe ghehort din ghebet ende hebbe ghe-aant.37seen dyne tranen. Dat ghesichte is wisser ende sekerer dan dat horen 38 ende de tranen sin ghetughe des rouwen. Dit sint de wapene de den duuel 39 veriaghen. ende vnverwinlic sin van der werlt. ende vns beschermen te-40ghen vnsen huesviant dat is tegen vnse vleesch. We dese wapene ende 41 dese aerme versmaet hebben de sin vp gheblasen ouermits houerdien. 42 ende daer vmme sin se van den vloden te stoten ende neder gheworpen. 43 Hijr van secht dauid do he den coninck saul ende sinen sone ionathanaant. 44 bescreiede. Gi berge van gelboe vp iv en come reghen noch dou. daer 45 gheuallen sin de starken van israel. Want in di is gheworpen de schilt 46 des coninghes sauls. ionathan is ghedodet in dinen hoghen. Saul ende 47 ionathan betekenen de prelaten de daer vergangen sin in gelboe dat daer 48 bedudet houerdie. want vmme der houerdie willen is gheworpen de schilt 49 der starken. dat is de verduldicheit daer men de quaetheit mede verwin-aant.50⁺nen solde. Daer// en is ghin dinck vnwerdigher vor gode dan de houerdie.aant. 51 Hijr vmme du prelate wes sachmodich ende oetmodich. ende en verhef

+ Serm.

21 Colv. I, 23 § 1.

+ 115c

+ 115d

[p. 45]

tekstkritische noten

1 nicht dyne hoerne als eyn steer mer ruste di. ende verlate di vp de ghe-aant.2bede diner vndersaten. want eer ghebede moghen di vp boren hent in 3 den hemel. ende al de vnlede de di beswaren sullen eynen ghuden eynde 4 nemen. Wo grote kracht de ghebede der ghelouighen ende alre meest⁴ 5 der vullencomenen bi gode hebben. mach men seen in enen openbaren 6 miracule. ende de hilghe apostel iacobus seget. des rechtuerdighen stedi-aant.7ghe ghebet vermach seer vele.

15 na plach se, volgt in het Lat.: indiscretis temporibus. 27 Eyn mirakel, is door de vert. toegevoegd. 48 ioncfrowe, Lat.: magistram.

4 Colv. I, 23 § 2

Exempel

9⁺Ic hebbe in brabant bekant ene vrouwes namen van seer hilghen leue-aant.10ne. ende vp dattu de bet ghelouen mogest dat hijr na volget. so wil ic 11 cortelike bescriuen de maneer eers wunderliken leuens. Se was besloten 12 in een clene hutteken van stene se droch een yseren panser naest eren 13 liue. ende vp den panser hadde se een haren cleet van borstelen dat eer 14 dort panser seer scharpelike stack. Vp de alre hardeste scharpeste stene 15 plach se mit bloten voeten te rusten se en at nicht dan drewerue in der 16 weke en wenich brodes dat mit loghen ende mit asschen ghemenget was. 17 ende dat at se mit maten ende mit ghewichten. Deser vrowen weren 18 vele menschen in eren ghebeden beuolen ende de offerde se alle daghe 19⁺ oetmodelike den heren vp// dat he se ouermits sine ghudertirenheit be-20schermen wolde van allen wederstote. ende hoer een mirakel dat alte 21 seer to verwunderen is. Als se mi seluen ghesecht heuet in der stunt 22 wanneer se bat vor al de ghene de eer beuolen weren. so gheuoelde se 23 merkelike dat ghebrec der kracht ofte der gracien recht ofte se lichamli-24ke pine in enighen lede ers lichams gheuolt hadde. ende daer vmme heb 25 ic sekerlike bekant dat vele menschen ouermits eren ghebede verloset 26 sin van alle becoringen perikelen ende wederstoten.

27Eyn mirakel. Van deser vrouwen wort ghemeenlike van alden volke²⁷ 28 een warachtich mirakel vertellet. Se was eens seer armen mans dochter. 29 ende do se noch ghine seuen iaer olt en was wart se van binnen ghetoghen 30 mit wunderliker vurigheit des gheistes. Se bat eren vader mit tranen. 31 dat he eer copen wolde enen solter. de vader antworde eer. dochter waer 32 mede sal ic di enen solter copen. ic en kan nowe so vele winnen dagheli-33kes daer ic di broet mede gheue. Rechteuort keerde se eer oetmoedelike 34 to der moder Cristi ende bat ende seghende. o hilghe ioncfrowe maria 35 moder Cristi. gif mi enen salter den mi myn vader nicht gheuen en mach. 36 ende ic sal wesen dyne ewighe denersche. Jn deser simpelheit ende in 37⁺ desen ghebede vulherdede se wal een iaer// lanc. Ende see de hilge ionc-38frouwe maria apenbaerde eer in den slape ende droech in der hant twe 39 solter als eer duchte ende sechde tot eer. myn dochter nym nu enen sol-40ter de di best behaget van desen twen. ende sunder merren koes se mit 41 alte groter vroude enen salter. Do de hilge ioncvrowe maria verscheen. 42 vnwakede de maget wt den slape. ende en vant nicht in eren handen ende 43 claghede dat se van der moder Cristi bespottet were. ende beghan seer 44 ouerulodelike te screyen. Do dat de vader hoerde belachede he der doch-45ter simpelheit ende troestede se segende. ganc allene des sondaghesaant. 46 ende des hilghen dages to der mestersenen de der riker lude dochteren 47 den salter leert. ende leer eirsten lesen. ende daer na sal bi euenturen 48 di de hilghe ioncfrowe maria enen salter weruen. Een wunderlic dinc 49 do dat de maget simpelike nam ende ghenc to der mesterschen de der 50 rike lude dochteren leerde. ende sach in den salter ende las ende also 51 veruullede de hilghe ioncvrowe maria vele wunderliker de belofte eerre 52 gudertirenheit. Do dat de erbaren riken vrowen van den kerspele seghen. 53 koften se der maget enen solter. ende daer na do se merkeden dat de

+ Ex. 39

+ 116a

27 Colv. I, 23 § 3

+ 116b

[p. 46]

tekstkritische noten

1 maget vurich ende ynnich was in den denste Cristi koeften se eer bi der 2⁺ kerken een clene celliken vor ene cluse. Hijr// vmme verheffe dinen 3⁺ prelate dinen vrent. ende dinen naesten de di beuolen is. mit hulpe der 4 ghebede ende wete verwaer dat al dat du vor em doest. dat kumt di sel-5uen to bate. ende so vele werdigher salstu wesen van gode verhort te 6 werden. als du di ghewerdiget heuest vor andere menschen te bidden.

12 een, ls: en. 13 sic, ls: sich. 29 sweden, Lat.: sueviae. 29 was, Lat.: nuper fuisse. 32 prior, Lat.: priorem Turencem.

+ 116c

+ Concl.