Der byen boeck

De Middelnederlandse vertalingen van Bonum universale de apibus van Thomas van Cantimpré en hun achtergrond

Regelnummers proza verbergen

Des coninges gudertirenheit ende sorchuoldicheit is alre meest ouer dat volc. XXI. capitel

49DEs coninges gudertirenheit ende sorchuoldicheit is alre meestaant. 50 ouer dat volc. ende des volkes ghehorsamheit wlherdet also seer 51 vnder den coninc dat se nummeer vnder een beweget werden 52⁺ mit hate ofte mit twidrachte. Se wo seer is te straffene dat ghebreec⁵²

+ Serm.

52 Colv. I, 21 § 1.

[p. 41]

tekstkritische noten

1⁺ der ghebrecliker nature. want// eyn bye dat een clene deer is bewaret 2 de eendrachticheit vnbeulecket. ende de menschen de reden hebben 3 ouertreden dat mit enen wreden ghemode. De gloriose augustinus seghetaant. 4 in den boke van der stat godes. dat ghin deer van der sunden weghen 5 so twidrachtich en is als een mensche. ende van naturen weghen so 6 ghesellic en is als een mensche. ende de menschelike nature en mochte 7 nicht bet ghenesen werden van den ghebreke der twidracht de twidracht 8 te schuwen eer dan se quemen. ofte to ghenesen alse se alrede weren. 9 dan dat god scheppen wolde eynen menschen daer alle menschen van 10 quemen. vp dat wt deser vermaninghe. eendrachtighe eenheit bewart 11 worde. vnder vele mensche. Somighe vnuersadelike beeste de allene lopen 12 ofte vleghen alse lewen vosse arnen tigris de sin eren kinderen 13 gudertiren. ende smeken mit em sunder wreetheit. Een clamuogel de 14 allene vmme vleget vereniget em mit sinen gaden in een teken des 15 vreden. He maket dat nest he brot de eyer. he vodet de iungen. ende 16 holt mit den gaden recht alse mit der moder des hues ghesinnes een-17drachtighe gheselscap mit al den vrede dat he mach. Wo vele meer solde 18 een mensche dar nicht doen teghen de ee siner naturen mer he solde 19 so vele alset in em is in allen dinghen arbeiden vmme vreenschop te 20⁺ maken ende vrede te holden mit allen menschen// vp dat de redeliken 21 menschen mit arbeide bewaer dat vnredelike beesten bewaren. De²¹ 22 philosophus secht seer schoenlike van den vrede aldus. Du salstu vredeaant. 23 hebben mit den menschen ende strijt mit den ghebreken. De twidrachtaant. 24 sal altoes beghinnen van anderen menschen ende de versoninge van di. 25 Onse quaet en is nicht van buten daer wi van beweget weerden to 26 twidracht. mer van bynnen vns ende dat is gheleghen in vnsen binnesten 27 ende daer vmme come wi swaerlike to der ghesuntheit. want wi seluenaant. 28 nicht en weten dat wy seeck sin. Hijr vmme sal men soken arcedie ende 29 nicht de stede to verwandelen. de ghebreke sin mit di de du vleeste. 30 beter di seluen ende wiltu hebben vrolike wanderinghe so make ghesunt 31 dinen inwendighen ghesellen. Wilstu verloset werden van den ghebreke 32 so scheide veer van den exempele der ghebreke. De natuer heuet vns 33 groetmodich ghemaket ende se heuet somighen deren ghegeuen enen 34 wreden geest. somighen eynen vnwisen gheest. ende somighe enen blod-35den gheest. mer se heuet ons ghegeuen den gloriosen ende hoghen gheest. 36 Waer vmme <dat> anders dan dat de mensche leuen solde seer eerberli-37ken ende sachtmodeliken. Vele dinghe en dore wi nicht bestaen nicht 38 want se swaer sint. meer want wy nicht en dorren so dunken se vns swaer 39⁺ wesen. De slichte guet//heit der menscheliken naturen leet eer gheno-aant.40ghen mit den vrede des lichames ende der selen. Vragestu waer vmmeaant. 41 vle di seluen. vp dat du vermynren moghest de sorge. Wanneer du vleeste 42 so salstu of legghen de borden dyns ghemodes. Di en sal ghin sunderlinghe 43 stede behaghen. dattu sokest alse in vreden te leuen dat is in allen steden 44 gheleghen. Et en batet nicht vele dattu dine ghebreke van di gheworpen 45 heues is dattu kiuen wilst mit anderen menschen. Dat hort enen groten 46 ghemode to dattet vredesam ende sachtmodich si ende hoechlike versma 47 vnrecht ende verdreit. Jn allen dinghen de den menschen schinen teghen 48 te wesen sal dat ghemode wesen formiert ende gheuestighet. also dat 49 ghin weder stoet vmmer mer dat ghemode van sinen state brenghe. Een 50 menschelic ghemode is starcker dan yenich auentuer ende mach de din-aant.51ghe keren to beiden siden dat is to den ghueden ofte to den quaden. ende 52 he is em soluen altoes ene sake des selighen ende des vnselighen leuens.

45 is, ls: isset.

+ 113a

+ 113b

21 Colv. I, 21 § 2

+ 113c

[p. 42]

tekstkritische noten

1 De kunst ende de ghewonte der lidinghe maket sachte de sware harde 2 ende scharpe dinghe. Dit secht seneca. De doghede en mach men nichtaant. 3 to vergheues hebben. holstu de doghet groet so salstu alle dinc doen sun-aant.4⁺der murmureren. Et is een quaet ridder. de den keiser al// suchtende 5 na volget[.] vnse keiser brachte vrede in de werlt do he gheboren wartaant.⁵ 6 he helt vrede in sinen leuene ende in siner doet mer sine knechte wederaant. 7 gheuen em al dat teghen den vrede was. Hijr vmme wat sal ic den herenaant. 8 weder gheuen vor al dat he mi ghegeuen heuet. Jc sal weder gheuen 9 vrede mynen naesten. ende ist dat he mi veruolghet ic en sal em ghin 10 quaet weder doen. Ende isset dat men ghemenlike mit allen menschen 11 vrede holden sal. Wat sullen dan de ghene doen de anghenomen hebben 12 regule eens hogheren leuens. als na volghers der hilghen apostele den 13 Cristus sinen vrede achter leet to enen testamente segghede. Minenaant. 14 vrede gheue ic iv minen vrede laet ic iv. mer ock onder de werliken luden 15 heeft een deel vp gheholden de veruolghenge des vnvreden. ende wy seen 16 nu nicht allene de clerke de daer gheheten werden een deel des heren. 17 mer ock de cloesterlude de em al gheheel to gode gheuen solden seer 18 vnvredich wesen ende de vndersaten verheffen em teghen eren prelaten 19 ende de prelaten teghen de vndersaten. ende se willen eer saken teghen 20 gheestelic ende werlic recht mit den swerde beschermen.

2 Dit secht seneca, is door de vert. toegevoegd. 3-4 holstu... murmureren, zie Opm. 5 vnse keiser, Lat. Christus. 29 rocellen, Lat.: civitate Tullensi. 41 Na gheorsamheit, volgt in het Lat.: quae utique conservata tanto est gratior in subiectis, quanto per necessitatem imposita timoratior in Praelatis.

+ 113d

5 Colv. I, 22 § 3

Exempel

22⁺By papeyen de edele staet van lumbardien in sunte peters cloester dataant.²² 23 buten der staetmuren gheleghen is daer des alren gloriosesten augus-24⁺tinus// licham mit den edelen philosophus ende kerstenen merteler boe-aant.25tius rustet in der kerken de ghenomet is de gulden hemel. daer dode-aant.26den de moniken eren abbet seer wredeliken in der tijt. do innocentiusaant. 27 de derde pawes was. Ende vmme der sake willen worden se wt verdreuen 28 alse se verdent hadden. ende reguleer canonike worden weder in oer 29⁺ stede gheset. Bi dudes lant in der stat rocellen was een bisscop de emaant. 30 gaf tot vnkuesheit ende tot rouen ende daernae wart he berouet van 31 den bisdome ende verdreuen. ende een edel deuoet man wart in sine stede 32 ghecoren ende gheconsecreert. Ende do he dat bisdom werdelike ende 33 gotlike regeerde. wart he van sinen voervader de daer of gheset was 34 schalkelike gheuanghen ende ghedodet ende vmme der saken willen wart 35 he van sine eghenen broder weder gheuanghen ende ghedodet als he ver-36denet hadde.

+ Ex. 36

22 Colv. I, 22 § 4

+ 114a

+ Ex. 37