Der byen boeck

De Middelnederlandse vertalingen van Bonum universale de apibus van Thomas van Cantimpré en hun achtergrond

Regelnummers proza verbergen

De coninck is altoes bynnens huses sorchuoldich ende en let em nicht lichtelike bute seen. XVIII. capitel

16⁺De coninck is altoes sorchuol//dich bynnes huses. ende en let emaant. 17 nicht lichtelike buten seen sunder sake.

18⁺Ende dat is teghen de prelaten de ghine ruste verdragen en¹⁸ 19 konnen ende herwert ende derwert sunder enighe noetsake myt groter 20 vnkost vake wt trecken. Mer bi euenturen du wilster den propheten david 21 na volghen de daer beghert vederen ende wt te vleghen. Du heuest et 22 quellike voer. ende du wilst des hilghen propheten woerde nicht te rechte 23 na volghen want in synen worden wt slutet he alle idele ende vnnutte 24 wtreisinghe seghende. We sal my gheuen vederen. hoer wo danighe vede-aant.25ren. We sal my gheuen vederen alse der duuen de daer vleghet in der 26 schaer. ende mynnet dat ghemene guet ende ic sal vleghen ende rusten. 27 O coninck o prophete dauid waer begherstu te vlene. waer begherstu 28 hen te vleghen du seghest vort an see ic hebbe my al vleende veer ghe-29maket ende bleef in der enicheit. Jsset dat du di vleende veer ghemaket 30 heuest. heuestu daer vmme ghelaten dyn volc daer du coninc ouer werste. 31 dat si veer. ende dit bewisestu vor den wtganghe des psalmes daer du 32 segest. Jc hebbe to den heren gheropen. ende de here heuet my verhort. 33 he heuet myne siele verloset in den vrede van den ghenen de my ghena-34⁺ken. Want vnder volen menschen was he myt mi. ende wo is dat to ver//-35stane. hoer he was myt my in der herten mit my in der rusten ende verlo-36sede mi van der cleenmodicheit. ende der vnruste des gheestes. ende 37 dat was te vlene van der vnruste. ende al vleende hen te vleghen to den 38 ghenen de daer verloset de selen in vreden. ende dat is vnder uele men-39schen. sunder vnruste myt Cristo te wesen. ende daer den gheminden 40 te roesten vnder des heren schulderen. vp dat he in em ende mit em ghe-41uoele ene lichte borden te wesen. al dat he vor den heren heuet te liden. 42 Meer o prelate dyn wtvleghen en is sodanich nicht de daer vnstedich 43 bist ende al vleende idel werdeste. Du en ghebrukest nicht vederen der 44 duuen. op dattu rosten moghest van der onruste dyns groten ghesynnes 45 ende dynre knechte ofte dynre ghesellen. ende ic mach bet segghen dynre 46 heren de di na volghen. Want dat is en sproeke vnder den volke den ridderaant. 47 denet syn knecht. den clerke ofte den werliken prester syn gheselle. 48 mer de monic heuet synnen heren vor synen knecht. Wilstu ghelouen 49 den vnderwundenen so gheloue mi ic hebbe seer vake gheseen dat de 50 van gheboerten heren weren em ghenoeghen leten mit wenich dinghen 51 ende de knechte begherden ouerulodicheit. Dat is een lelic ende een 52⁺ lasterlic dinc in den// prelaten. Wat mach schadeliker wesen ende wat

+ 107a

+ Serm.

18 Colv. I, 18 § 1

+ 107b

+ 107c

[p. 33]

tekstkritische noten

1 mach verdomeliker wesen. ende alre meest in den cloester luden. want 2 anders isset gheleghen mit den werliken presteren ofte clerken al isset 3 ock quaet in em se vntfanghen heerschopie ouer gheestelic guet. dat 4 den gheesteliken cloesterluden nummermeer ghescheen en mach. ten 5 weer sake dat iemant bisscop worde. nochtan is den bisscop dat guet 6 beuolen. alse eynen scheffener. Dat si veer van my dat ic weder spreke 7 werdich loen der knechte. Want daer ghescreuen is. roep de werckludeaant. 8 en ghif em eer loen. Meer nochtant ordele ic dat seer vngotelic te wesen 9 dat een abbet ofte een prelate sine gheestelike kynder de he alre meest 10 schuldich is te besorghen noetdrofte vntrecke. ende synen knechten ouer-11ulodicheit gheue. Dat de gheestelike kynder ghecledet werden mit seer 12 grouen snoden wande ende de knechte mit weken clenen wande der gre-13uen. Dat de kinderen gaen in vnreynen runderen schoen ende de knechte 14 blenken in leersen van corduwen leder. Ende och of em dese dinghe ghe-15noch weren. ende dat se den knechte van schemten nicht en doren heten 16 doen. ock nicht al swighende consentierende ende em gunnen dat se van 17⁺ des cloesters gueden vergaderen// vntellic gelt. daer se mede copen 18 erue ende guet ende hoegher hilliken dan se gheboren syn. ende de eerst 19 weren snode huesluede ghelijc werden den edelinghen. Ende isset dat 20 se der heren brodere ofte maghe syn. so doen se so vole de coenliker 21 ende de vrieliker dat ic te voren ghesecht hebbe. O monic ghedenkestu 22 nicht wat de hilghe olde vader antworde de daer sechde. der monike 23 werck is een vur ende sich waervmme isset dattu dat vur menghest mit 24 andere substancie so salt verteert werden. also isset dattu dyn vaderlike 25 guet menghest mit der kerken guet. so salt to samen to nite gaen. Hijr 26 hebben wi so vel exempele van gheseen dattet alte lanc to vertellene 27 weer. mer van velen wil ic een vertellen.

22 na wat, volgt in de Lat. tekst: in Vitis Patrum.

+ 107d

Exempel

29⁺Dat was een knecht gheboren van huesluden de in enen seer riken cloes-²⁹30ter hadde enen oem de van den moniken ghecoren wart to enen abbet. 31 De knecht wart van sinen oem gheropen ende dede ene riden de to voren 32 plach to vote te gane. He wart gheset to denen den abbet to der tafelen. 33 daer he mit allen vnbequame to was. ende de anders nicht gheleert en 34 hadde dan mit enen krumen halse de plocht te holden. de moste mit enen 35 stiuen halse den heren de spise voerdreghen. Wat meer van den armen// 36⁺ rusteer wart he een edel rike man he kreech dat ene hues to den anderen.aant. 37 ende cofte de ene rente na der anderen. ende to voghende den enen acker 38 to den anderen. Daer na cofte he dorpe ende erue ende de te voren was 39 een van den huesluden de wart een heer van den huesluden. Ten lesten 40 wart he so seer verheuen dat he versmade een wijf te nemen de van 41 slichten ridderen was. mer he wart seluen een ridder ende nam een vri 42 edel wijf. Nicht lange hijr na doe he in disser glorien was verloes he sinen 43 enen voet dat was de abbet daer he seer starcklike vp lende ende stont. 44 ende de vnselighe vel also vele swarliker alse he hogher verheuen was. 45 Want altehant do syn oem de abbet ghestoruen was. wart he versmaet 46 ende verworpen he wart veriaghet van em allen. ende van den abbet de 47 syns oemes nauolgher was wart he anghesproken alse een berouer des 48 cloesters. He wart in vele punten verwunnen ende in syne ghude vermyn-49ret. mer nochtan solde he rike ghebleuen hebben. hadde em nicht vele 50 vngheluckes ghebracht to der armode. Want rechteuort hijrna quam de 51 koghe vnder syne beeste. ende se storuen. Sine ackere worden vnvruch-52baer. ende de timmere de veruellen. ende de syne weren em vntruwe en-53de ondancbaer. also dat daer nimant an twiuelen en mochte. he en queme

+ Ex. 25

29 Colv. I, 18 § 2

+ 108a

[p. 34]

1⁺ to so gro//ter vnselicheit wt den rechtuerdighen ordele goedes. want he 2 de ricdome mit vnrecht vergadert hadde. Ten lesten quam de vnsalighe 3 to so groten iamer dat nimant sick ouer em ontfarmede. nimant em in 4 cleinen dinghen to hulpe quam. en wal to rechte. Want he de bina de min-5neste was hadde em vnwerdelike verheuen bouen grote lude. Hijr vmme 6 keerde de mensche ten lesten weder in em seluen ende benediede dat 7 rechtuerdighe ordel godes. dat ouer hem ghecomen was. he sande de 8 huesvrowen mit den kinderen to eren olders. he beghan te arbeiden mit 9 sins solues handen ende in den swete sin broet to eten. Do dat de mo-10nike seghen de sin oem een guet abbet ghewesen hadde quemen se den 11 verotmodigheden menschen in vele dinghen te hulpe. Ende also beghan 12 he allentelken ouermits synen arbeide ende ouermits de aelmissen weder 13⁺ op te stane in corter tijt kreech he ghenoch na synen state. Hijr vmme 14 sal een guet prelate bynnen bliuen ende sorchuoldich wesen vor sine vn-15dersaten. ende he en sal em sunder sake nicht lichtelike buten laten seen. 16 ende isset dat he van node wt gaen moet. so en sal he nicht wt reisen 17 alse een greue ofte alse een prince. meer alset betemet enen gheesteli-18ken knecht Cristi. ende sal hebben wenich ghesinnes de eerbar ende vroet 19 sin.

+ 108b

+ Concl.