Der byen boeck

De Middelnederlandse vertalingen van Bonum universale de apibus van Thomas van Cantimpré en hun achtergrond

Regelnummers proza verbergen

Dat den prelaten verdomelic is ouerulodelike cierheit der clederen. VII. capitel

12DE coninc der byen en wort nicht verciert mit enighen sunderlin-aant.13ghen tekene bouen anderen byen.

14⁺Hijr wort in den pre//laten ghestraffet ouervlodelike cierheitaant.¹⁴ 15⁺ der cledere. Hijr van secht de grote prelate ende bisscop augustinus. 16 Machscheen purpur betemet enen bisscop mer et en betemet ghins sins 17 augustinum. In den belde des alre hillichsten vaders augustinus werenaant. 18 bescreuen aldusdanighe versen. Ordo gemmarum designat septuaginta. 19 Ipse quibus preerat septuaginta polos. Soli pro meritis est tradita tanta 20 potestas. Nec successit ei pastor honore pari.

21Dat bedudet aldus vele in dudesche. de tal van seuentich peerlen. be-aant.22tekent souentich kerken de augustinus vnder hem hadde. Em is allene 23 verlenet so grote macht vmme sine grote verdenste. Ende em en is ghin 24 heerde na gheuolghet in gheliker ere. Hijr vmme wasset dat augustinus 25 in synen leuene nicht en betemede sierheit van clederen. wo sal et dan 26 ienighen cloester man betemen wo groet he ock is.aant.

+ 96c

14 Colv. I, 7 § 1

+ Serm. a

Exempel

28⁺My quam ens in den weghe to ghemote een abbet mit velen peerden en-²⁸29de mit groten ghesinne also dat ic meer ghelouet solde hebben dat et een 30 hertoghe ofte eyn greue ghewest hadde hed ic es in den anghesichte nicht 31 bekant. He hadde versmaet de runde kappe der ghemenen presters. ende 32 hadde anghetoghen enen tabbert. sine cleder weren van schaerlaken. endeaant. 33 ghenghen nowe an dat knee. ende sine leersen seten em seer slicht an 34⁺ sine beine. recht of se daer anghewassen// weren. ende daer en brack 35 anders nicht an te schene te wesen een nye ridder anders dan he ghinen 36⁺ krans vp den houede en hadde. Och arme waer was Cristus vnses princenaant. 37 cledinghe. do he to iherusalem quam. waer was des alren edelsten mans 38 Johannes baptisten gordel dat ghemaket was van ruwen hare der came-aant.39len. Waer was sunte benedictus ofte hilarionis melote ofte haren cleet.aant. 40 Nu ic ghesecht hebbe van desen abbete de des monikes habijt versmaet⁴⁰ 41 hadde. ende mit eynen tabberte ghecledet was. nu laet ons seen wo groet 42 perikel ende sunde dat et is dat enich gheestlic mensche dat habijt een 43 ver lanc van sick lecht.

+ Ex. 7

28 Colv. I, 7 § 2

+ 96d

+ Serm. b

40 Colv. I, 7 § 3

Exempel

45⁺In enen cloester van der swarter orden weren dre monike vntbunden inaant. 46 aller wallust des vleisches. Se seten in enen daghe in ene camer hemelike 47 ende werscoppeden. ende de ene worghede hastelike an enen stucke bro-48des. Van wes dode de anderen twe nicht beschamet en worden. meer se 49 ghengen van der stede ende wlbrachten voert ere maltijt daer bi vp ene 50 ander stede. ende daer na kundigheden se den anderen wo he ghestoruen 51 weer. Nicht langhe hijr na do de twe nicht en ouerdachten wat den der-52den ghescheet was. mer se ghenghen to samen wt ende wolden baden in

+ Ex. 8

[p. 17]

tekstkritische noten

1 der vloet de bi den cloester was. Do se naket ghegaen weren int water 2 ghenc de ene daert depe was ende verdranc. He waert doer wt ghetoghen 3⁺ ende begrauen.// Hijr na do de derde monic de allene ghebleuen was des 4 auendes sick vntschoet hadde ende slapen wolde. apenbaerde em de ver-5drunkene monic al naket ende sechde. Se in wo groten pinen ic bin ver-6domet mer bedenke di doech nu ende sich wattu doen salst. Ic was vnrei-7ne ende daer vmme werde ic werdelike ghepinighet. ende dat vermeret 8 seer de schemte mynre verdomenisse dat ic sunder habijt al naket van 9 den duuels bespottet werde. meer gif mi wat dar ic di ynne bewise een 10 teken mynre verdomenisse. do dit de monic hoerde was he seer verueert. 11 ende gaf em gheringhe enen hoyken ende so verscheen he haestelike. 12 Daer gheschede een wunderlick dinc. do de dach beghan vp te ghane. was 13 daer so groten stanc in den cloester. dat se alle gader van bangicheit re-14pen ende sechden. dat se van den groten stanke moysten steruen. Do de 15 monic vertellede wat em des auendes ghescheet was wart de hoyke al 16 vmmelanc ghesocht. ende ten lesten vunden se de meer stinkende dan 17 enich aes. ende swaert bouen roet. ende mit groter verwundernisse gro-18uen se de hoyke haestelike vnder de erden. ende de monike screieden. 19 Des doden monikes gheselle ghenc in der mynre broder orde. ende leuede 20 selichlike hente nu to. ende is een warachtich tuch deses mirakels.

6-7 vnreine, Lat.: immundus et lubricus. 22 sunte berndes, Lat. Cisterciencis.

+ 97a

Exempel

22⁺Daer was een monic in dudeschen lande van sunte berndes orde als wiaant.²² 23⁺ ghehort hebben van warachtighen broders der pre//diker orden dese was 24 seeck van scarper colde ende arbeide mit vnverdrachliker hette. Do he 25 daer vmme wt ghetoghen hadde de cukul des heilighen habites wart daer 26 ghehoert also groet gheruesh dat de broders de vp den dormeter leghen 27 weenden dat dat seckhues neder gheuallen were. Ende do en hillich man 28 daer bi in sinen ghebede was ende bouen maete seer verueert wart apen-29baerde em de duuel segghende. van groter vnwerdicheit heb ic dit alre-30meest gheruchte ghemaket. want du hinderste mi myt dinen ghebede dat 31 ic den monic de sin habijt wt toech nicht gripen en mochte ende pinighen 32 in den lichame. Do dit de hilghe deuote monic ghehort hadde ghenc he 33 sunder merren to den seken monic. ende vant dat de monic sin habijt wt 34 ghetoghen hadde. He vermaende ene sachtelike. ende do he sin habijt we-35der an ghetoghen hadde vermaende he em to bichten. Nicht langhe daeraant. 36 na do he ghebichtet hadde ghenas he vullencomelike. mer daer na wart 37 he weder seeck ende starf in groter deuocien.

38⁺Wodanich dat habijt der knechten godes wesen sal. scriuet augusti-aant.³⁸39nus in siner regulen daer he secht. iuwe habijt en salt nicht merkelic 40 wesen. ende gi en sult nicht begheren te behaghen in den clederen mer 41 in den seden. ende daer na secht he. iuwe cledere sul ghi to samen hebbenaant. 42⁺ vnder enen bewarer ofte twe of so vele// alset noet is de se cloppen 43 vp dat se van den motten nicht ghequesset en werden. Ende alse ghi ghe-44uoedet werden van enen kelre warer. so sulle ghi ghecledet werden van 45 enen cleet warer ende oftet wesen mach so sole ghi iv daer nicht mede 46 bekummeren wat clede dat men iv na bequaemheit der tijt gheuet. of 47 een iewelic van iv dat solue cleet vntfeet dat he erst hadde ofte dat 48 een ander hadde. wanneer men nochtant enen ieweliken nicht en weighert 49 dat em noet is. Meer isset dat hijr van twistinghe ende murmuracie vnder 50 iv vpsteet waneer dar iemant claghet dat he snoder cleder vntfanghen 51 heuet dan he eerst hadde ende vnwerdich si dat he nicht so wal ghecledet 52 si alse een ander broder. so prouet hijr wt iv soluen wo vele iv vntbreket 53 in den hilghen inwendighen habijt des herten. de vmme dat habiit des

+ Ex. 9

22 Colv. I, 7 § 4

+ 97b

+ Serm. c

38 Colv. I, 7 § 5

+ 97c

[p. 18]

tekstkritische noten

1 lichames kiuen. Sunte benedictus gheboet in siner regulen van den clede-aant.2ren aldus. Den broders sal men cledinghe gheuen na der ghedaente der 3 steden daer se wonen. Jn colden lande behouet men meer ende in warmen 4 landen myn. Ende dit vnderscheet sal bi den abbet wesen. Ende daer 5 na secht he. de monike en sullen em nicht bekummeren van der varwen 6 ofte van der costelheit der clederen. mer wodanich men vinden mach 7 in der prouincien daer se wonen of dat men lichtest kopen mach. Se wo-8⁺daniche cleder van den hilghen vadere be//screuen wort. want he sechtaant. 9 dat men lichtest copen mach. Meer nu in deser tijt dreghen de monike 10 ende de ridders eens wandes. Seneca bescriuet de maticheit der cledereaant. 11 aldus. Al vnse wanderinghe sal also wesen. dat se den volke dene. vnse 12 hoyke en sal nicht blenken noch ok vnreine wesen. Hijr [om] so en koep 13 nicht dat di behaghet mer dat di noet is. Wat doghede isset ouervlodighe 14 dinghe to versmane. dan bistu vmmer wunderlic wanneer du noetdrofti-15ghe dinghe versmadest ende de en salstu nicht allene versmaen mer leer 16 ok dat leuen versmaen. want nimant en regeert dat leuen wal. dan de 17 dat leuen versmaen. We is dar arm. den dunket dat he arm si. welke sin 18 de meeste rijcdome. [niet te begeren die rijcdomme.] Mi uerwundert 19 dat de ghene begheren ouerulodinghe dinghe de em vermeten dat se alle 20 dinghe achter ghelaten hebben. Se willen hebben den name der armode 21 ende nicht de doghet. se wilt vor den den menschen gheseen werden. 22 dat se de werlt vleen. mer in der daet holden se de werlt. We ende echter 23 we der heerlicheit der werliker menschen of der edelinghe. mer we we 24 ende derdewerue we. der alre vnbetemelikester heerlicheit der monike 25 ende wo schadelic ende verdomelic dat de heerlicheit is den gheesteliken 26 ende cloester luden. wil ic verclaren mit enen apenbaren exempel.

27⁺[I]C hebbe gheseen enen abbet van der orden van cisters enen gheleer-²⁷28⁺ den// wisen ende geproueden man. Do dese in enen daghe hantwater 29 nam ende somighe erwerdighe grote lude de hantdwele an beiden siden 30 vor em heelden gheschede dar ene stemme to em segghende in latine 31 aldus. Waer vmme holt men de dwelen vor den armen. Do dat de erwerdi-32ghe abbet hoerde leet he haestelike mit anxte ende mit verueernisse 33⁺ de dwele. Ende ic merke dat dese stemme werdelike gheschede den guden 34 ende wllencomenen mannen. op dat he versmaen solde de ere de em be-35wesen wart. Want gode is men allene sculdich ere ende glorie. Als heaant. 36 dor den propheten ysaiam secht. Mine glorie en sal ic anders nimandeaant. 37 gheuen. Ic weet ende bin des seker dat de heerlicheit der werltliken glo-38rien in werdeliken ende edelen personen merkelike ghestraffet ende ver-39domet is.

12 hoyke, Lat. toga. [] aangevuld naar M, Lat. Ergo. 18 [] aangevuld naar M. 43-45 voor persoonsnamen in Lat. tekst, vgl. Tekstannotaties.

+ 97d

+ Ex. 10

27 Colv. I, 7 § 6

+ 98a

+ Serm. d

Exempel

41⁺By onsen tiden heuet ghewesen ene seer edel vrouwe ghenomet mariaaant.⁴¹ 42 greuinne van campanien dese was huesvrouwe des alre edelsten greuen 43 van campanien ende dochter des coninghes lodewicus ende suster des 44 coninges van vranckrike se hadde veer broders dat coninghe weren in 45 engelant ende enen soen de coninck was ouer meer. Do eer man doet 46 was reisede se menich iaer lanc. van der ener stede to der anderen mit 47 groter heerlicheit. ende do se starf kreech se dusdanighen ende. Se arbei-48dede in der lester suckte ende do se steruen solde vntboet se den alre 49⁺ hillichsten wal sprekenden abbet van// persanien dat he to eer queme.aant. 50 De abbet quam ende wart nicht in ghelaten mer bleef wachtende vor 51 der porten. want de greuinne was ghestoruen. ende al dat daer was wart

+ Ex. 11

41 Colv. I, 7 § 7

+ 98b

[p. 19]

tekstkritische noten

1 van den ridders ende van denars. ende van al den de daer weren verto-aant.2ghen. alse guldene ende suluerene vate kostele cledinghe. ende purpur 3 bedden of kussene. ende daer na linen laken ende doken. ten lesten quam 4 daer een boue ende greep dat bedde bi beden hoken ende wentelde dat 5 dode licham vp dat stro. Do de abbet mit verdrete seer langhe wachtede 6 vervnwerdighede em seer een edelinc de bi den abbet stont ende brack 7 de doer vp mit ghewelde ende leide den erwerdighen man dar in. Do he 8 inghegan was ende dat edele licham vant ligende naket op den stroe. 9 was daer een van den ghesinde. de dat licham bedecken wolde mit den 10 stroe. ende de abbet en ghehengedes nicht vmme exempels willen. meer 11 he reep mit vrier stemme ende sechde. O ghi alle comet hijr ende seet 12 de heerlicheit der alre edelsten gruinnen marien. seet dat alre tederste 13 licham mit wo groter vn eer ende schemten is ghewentelt int stroe. seet 14 wat eer de werlt betalet heuet. vor so menichuoldighe ere ende glorie.

15⁺Hijr vmme isset dat de werlike ere in so edeler personen verdomet 16 is wat salet dan ghescheen mit den moniken ende mit den clerken de 17 ock mit schemten soken werlike ere. Ghein prelate anders dan den dataant. 18⁺ recht// to latet [sel] verciert werden mit enigher lichamliker cierheit. 19 mer allene mit der kronen der doghet. ende der guden exempele.

18 [] aangevuld naar M. 24 Voor Ende, staat in de Lat. tekst: Antiquam nota, lector, grammaticam.

+ Concl.

+ 98c