Nederlandsche spreekwoorden, spreekwijzen, uitdrukkingen en gezegden

1965. Rut zijn,

d.i. berooid zijn, geen geld meer hebben; alles in het spel verloren hebben (zie n^o. 264); robbie, lut, luts (Waasch Idiot. 415 a; Fri. Wdb. II, 137 b) zijn; blek zijn (Rutten, 31); kabs (Köster Henke, 29); kweps zijn (V.d. Water, 101); loste zijn (Köster Henke, 41); mol zijn (Antw. Idiot. 829; Ndl. Wdb. IX, 1020). Vgl. Tuinman I, 3: ‘Hy is rut. Dit zegt men van ymand, die geheel kaal en berooit is, en niets meer heeft’; Jord. 263: rutje zijn; bl. 420: rut zijn; Bouman, 91: hij is rutje; De Bo, 963 b: rut, adj. die al zijn geld afgespeeld is; Antw. Idiot. 1051; Waasch Idiot. 564 b; Schuermans 563 a: rut, ruts, rutte als bijv. gebr. in rut zijn, d.i. alles kwijt zijn, alles in het spel verloren hebben; Bijv. 273: iemand rös spelen, maken, iemand alles afwinnen; hij is rös, hij heeft alles verloren; Onze Volkstaal II, 143: ik bin ruts (te Aardenburg); Volkskunde XI, 162: ruttebeurs zijn, platzak zijn; Loquela, 424: rut, schaarschheid, krotte; ruttes, rut; V. Schothorst, 492: rut, lens. Het is niet onmogelijk, dat we in dit ‘rut’ hetzelfde woord moeten zien als in rut (en roy), dat we in de 16^de eeuw bij De Roovere lezen in den zin van arm, gemeen volk, schorrimorrie²⁾, en bij Van Lummel, 166: Het volck is weynich, haer macht is rut (nietig). De oorspronkelijke bet. schijnt te zijn die van schurft, vandaar schurftig volk, schorrimorrie, en als adjectief schunnig³⁾, armoedig, kaal, berooid; vgl. het Z.-Limb. ich bin schoep, d.i. rut, naast het wkw. schoebbe, schobben, schurken (Kil. scobbe, scabies, scurra); het hd. Räude, ons ruit, rui (schurft⁴⁾), mnl. rude, vl. ruide, het 17^de-eeuwsche ruy, gemeen volk⁵⁾, fri. rap en rût; het 16^de-eeuwsche roy, eene ziekte, waarschijnlijk schurft⁶⁾, en onze uitdr.

2) Taal- en Letterbode III, 297.

3) Dit schunnig wordt wel in verband gebracht met het gron. schin(ne), roos op het hoofd. Zie verder Franck-v. Wijk, 604.

4) Franck-v. Wijk, 564; Bouman, 90: ruiterig, rappig, jeukerig, schurftig.

5) Oudemans V, 909.

6) Vgl. Dagboek van Jan de Pottre, 48: van roye ende ander siecten; voor de afwisseling van oy en uy zie Taal- en Letterbode IV, 40-41; Tijdschr. 40, 140 en voor de vocaal het zndl. rut, gesnap, praats, drukte, naast ruiten, babbelen, mnl. ruten; wellicht ook het 16^de-eeuwsche berut (zie Everaert, 116, vs. 406), dat men in verband wil brengen met een wkw. beruiten (berooven), evenals berooid met een wkw. berooien (eig. berooven). Daar evenwel nergens een wkw. beruiten evenmin als berooien is aangetroffen, zou men kunnen vragen of we in berut en berooid niet eene afleiding moeten zien van rut en rooi (vgl. Everaert, 481: ramp ende roy), zoodat beide bijv. naamww. dan oorspr. scabiosus (vgl. hd. schäbig) zouden beteekenen (vgl. bij Stallaert I, 190: beruit, ruidig, schurftig). Zie evenwel Tijdschrift XV, 324; Mnl. Wdb. I, 973; Franck-v. Wijk, 52.

[p. 223]

Jan Rap, het gepeupel, fr. rapaille, vroeger ook Jan Rappig, welk rap eveneens ook schurft beteekent¹⁾, waarvan rappig, schurftig (Bouman, 87) en het znw. rapaert (A. Bijns, Nw. Refr. 104); zie n^o. 1020²⁾.

1) Zie Kiliaen: Rappe, scabies; rappigh, scabiosus, scaber; Plaiz. Kyv. 136; rappig en slecht volkje; Boekenoogen, 811: rapperig, slordig, oud; rapzakken, Jan Rap en zijn maat; Antw. Idiot. 1015: rap, puist, vooral in het aangezicht of het hoofd; rap en rui(g), schurftig volk; Claes, 198: rap, roof eener wonde; hd. rappe, uitslag; De Jager, Frequ, II, 1185; Franck-v. Wijk, 535; fri. skurf, haveloos, schelmsch, gemeen.

2) Harrebomée II, 235 verklaart rut voor identisch met de bijbelsche Ruth, die arm was. Zie ook Zeeman, bl. 427.