Nederlandsche spreekwoorden, spreekwijzen, uitdrukkingen en gezegden

1263. Met kousen en schoenen in den hemel komen,¹²⁶³

gewoonlijk met de ontkenning, in den zin van niet op zijn gemak, maar

1263 l. bedoeld met pak en zak; - sich in leibliches und geistiges v.s.

[p. 505]

na veel moeite en inspanning een heerlijk doel bereiken. In het Middelnederlandsch ghecoust, ghescoeyt, met kousen en schoenen, gemakkelijk (Dram. Poëzie, 574); in de 17^de eeuw bij Poirters, Mask. 40: Hy scheen te wesen van sulck ghevoelen al of hy met koussen en schoenen uyt sijnen Lust-hof in 't Paradijs sou hebben ghetreden; Pers, 754 a: Rennenbergh trock van daer op Collum, van meeninge om met koussen en schoenen in Dockum te lopen, maar hier stiet hy zijn hoofd; Starter, 440:

Spreeckt doch een troostlijck woordje, en seg ien reys om de nuwigheyd ja; 't Sal âers noch âers wesen, of ick met koussen en schoenen in den Hemel ga.

Ook in het liedje van Het Verwaand Kwezeltje:

Daar was een kwezeltje, die 't al wil verstaan,
Die meynde zachtjes in den hemel te gaan

Op hare zokjes,

Schoetjes, houten blokjes,

Maar onzen Heere, die 't alles wel voorziet,
En wilde deze kwezel in den hemel niet.

Boere-krakeel, 113: Zy mienden zo mit kous en schoenen te gaen in Hans- en Heinsland; Adagia, 46: Men komt met kousen en schoenen in den Hemel niet, non itur ad astra deliciis; Sewel, 415: Men komt'er zo niet met koussen en schoenen in, one does not enter so easily there. Tuinman I, 3 en Zeeman, 333 denken aan Exodus 3, 5, waar vermeld wordt, dat Mozus en Jozua blootsvoets moesten zijn, als God verscheen. Doch het door Servilius, 278* vermelde met cousen ende scoenen, met leers ende sporen, doen eerder vermoeden, dat met deze uitdr. wordt bedoeln met pak en zak, waaraan ze door Sartorius III, 10, 54 ook gelijk gesteld word; dus: met alles bij zich, zóó maar, gelijk men is, op zijn gemak. Vgl. Tuerlinckx, 342: be kousen en schoen(en), met gemak; be kousen en schoen(en) den hemel ingouën; be kousen en schoenen ieverans deurkome; Ons Volksleven VIII, 227; Joos, 59; Antw. Idiot. 704; Waasch Idiot. 285; Ndl. Wdb. VI, 546; Grimm IX, 1844: Mit schuh und strümpfen in die hölle faren, mit willen und wissen sich in liebliches und geistiges verderben stürzen; er geht nicht mit schuhen und strümpfen zum himmel; Eckart, 218: me löpt nit so met Huosen un Schan in'n Hiemel. Syn. op (vilten) sloffen in den hemel komen of naar den hemel wandelen¹⁾.

1) Suringar, Erasmus, CCXL; B. Wolff, Brieven, bl. 341. Volgens Prof. Verdam kan in deze zegswijze eene reactie opgesloten liggen tegen de vroegere voorstellingen van de reis naar den hemel. Grimm, Myth,¹ 697 deelt namelijk mede, dat vroeger bij verschillende Europeesche volken een doode ‘ausser dem fährgeld und dem schiff auch ein besondrer todtenschuh, onr. helskô, zum antritt der langen wanderung mitgegeben und an die füsse gebunden wurde. Im Hennebergischen nennt man noch jetzt die dem verstorbnen erwiesne letzte ehre den todtenschuh, ohne dass der gebrauch selbst fortdauerte, ja das leichenmal wird so geheissen’. In West-Vlaanderen kent men, volgens De Bo, 1134, nu nog zijne schoe'n tatsen (van puntige spijkers voorzien), zich reisveerdig maken voor de eeuwigheid met de laatste Heilige Sacramenten te ontvangen. In plaats van deze voorstelling, meent Prof. Verdam, kon en moest het Christendom eene andere op den voorgrond stellen, nl. ‘voor de reis naar den hemel heeft men nog iets anders noodig dan kousen (waarschijnlijk eene latere comisch parodieerende toevoeging) en schoenen’. Zie Tijdschrift XIX, 147.