Nederlandsche spreekwoorden, spreekwijzen, uitdrukkingen en gezegden

[p. 185]

471. In de doos zitten,⁴⁷¹

d.w.z. zich in verzekerde bewaring bevinden; in de gevangenis, cachot, onder de paraplu¹⁾, in (hôtel) de houten lepel (vgl. Ppl. 113: t'Is d'r beter as in de houte lepel zitten), de houten pollepel (in Handelsblad, 16 Maart 1918 (A) p. 6 k. 3: Vervalsching of namaking wordt gestraft met negen maanden opsluiting in hotel de houten pollepel). Eene doos is een voorwerp, waarin iets bewaard wordt; vandaar deze beteekenis van bewaarplaats voor gevangenen (eng. basket); ook in Zuid-Nederland bekend (Waasch Idiot. 185; Antw. Idiot. 369; Teirl. 359). Vgl. verder de synoniemen de bajes (hebr. bâjit; Köster Henke, 6; Jord. 328; Dievenp. 82; 90; Handelsblad, 12 Nov. 1920 (O) p. 5 k. 1); gajes (Krat. 11); in den bak (Speenhof VII, 35; ook in Zuid-Nederland); in de kas (in Ndl. Wdb. VII, 1706); in het kassement (16^de eeuw; Ndl. Wdb. VII, 1723); in de kast (Speenhof VI, 71; Ndl. Wdb. VII, 1741; fri. kast; hd. Kasten), in de kaleboes²⁾; Hôtel Bellevue (Köster Henke, 26); in het hok, in de gribus (Krat. 140; Ndl. Wdb. V, 685; Köster Henke, 23), in de lik (vgl. hebr. lâqach, grijpen; hoogd. bargoensch leke, gevangenschap? Koster Henke, 39; Jong. 173; Amst. 90; Ndl. Wdb. VIII, 2393); in de tofes (Köster Henke, 69), in 't gat (Sewel, 230; vgl. hd. Loch; fr. trou); 't schuurtje (politiebureau; Köster Henke, 60; Jord. 362; Zandstr. 32; Ppl. 107); in de nor (vgl. Speenhoff I, 11; II, 9, 16; V. 24; VI, 75; Slop, 69), in Holland zeer gewoon, ook te Deventer (aldaar ook kiek-in-de-pot³⁾); Boekenoogen, 674; Opprel, 73 b; 't roode dorp te Amsterdam; Harreb. III, CXVIII; Jord. 115; Slop, 84, 230; Krat. 144; Lev. B. 109; 240. Andere benamingen voor de gevangenis of de provoost zijn pot (in D.H.L. 2: Hou maar gauw je smoel, anders douw 'k je de pot nog in; Het Volk, 27 Maart 1915 p. 5 k. 4: Onder die omstandigheden gaat men nu eenvoudig ongevraagd en wordt men gesnapt, wel, dan maar de pot in); mop (in S. en S. 44: Goed, ik draai weer de mop in, en toe wor 'k overgebracht na den Haag in 't Militaire huis van bewaring); krentetuin (in Menschenw., 158; 541; S. en S. 15: Daarom ging ik dan maar liever gunder heen, na de krentetuin; daar is 't tenminste zindelijk, al zit je ook opgeslote; bl. 16; 83; Köster Henke, 37: krententuin, Veenhuizen⁴⁾); achter de schuif (in Twee W.B. 125: Ik wil niet achter de schuif); panneken (Harreb. II, 169?); petoet (V. Ginneken II, 460; Handelsblad, 28 Nov. (O), 1920, p. 5 k. 5); Rijkshotel (in Ndl. Wdb. VI, 1132); achter de Zweedsche gordijnen, ijzeren tralies (Het Volk, 3 Januari 1914, p. 6 k. 3: Dit staat zeker wel vast, dat een dergelijke uitdrukking in den mond van een staker, deze een paar jaar achter de Zweedsche gordijnen zou brengen); in de viool (fr. le violon), in de bokse (De Bo, 160), in 't pensionaat (Waasch Idiot. 514; Antw. Idiot. 1965); in den amigo zitten (Antw. Idiot. 159; Waasch Idiot. 76); fri. in e doas sitte; in hd. Nummer Sicher, das Kittchen; hinter schwedischen Gardinen sitzen; 't eng. in the (stone)jug, in the coop; fr. le clou, la cage.

471 le clou is de lommerd; zie nog Günther, 106 vlgg.; Nyrop Gramm. Hist. IV § 407.

1) Taal en Letteren, IX, 127; Köster Henke, 50.

2) Handelsblad, 8 Juni 1906, ochtendblad.

3) Een ‘kijck in de pot’ was de benaming voor een belegeringstoren, ook een ‘lijmstang’ genoemd. Zie Ndl. Wdb. VIII, 2337 en Huygens, Hofw. (editie Eymael), bl. 21.

4) Vroeger ook Ommerschans (zie Ndl. Wdb. VIII, 164).