Nederlandsche spreekwoorden, spreekwijzen, uitdrukkingen en gezegden

59. Aftakelen.

Dit wordt gezegd van een schip: het van takelage, staand en loopend want, ontdoen, het onttakelen, het aftuigen; daarna kreeg van iets aftakelen de beteekenis van: een hoeveelheid, een gedeelte van iets afnemen, het in omvang doen verminderen; later evenals aftuigen bij overdracht, intr. gebruikt, van een mensch, wiens krachten verminderen, afnemen. Het tegenovergestelde noemt men toetakelen,¹⁾ door Winschooten, 307 verklaard als ‘het schip van touwwerk versien, om see te kunnen kiesen,’ dat thans ironisch gebruikt wordt voor ‘iemand afranselen’; waarbij dus dezelfde begripsovergang is waar te nemen als bij iemand havenen en er deerlijk gehavend uitzien, welk ‘havenen’ oorspr. beteekende: in orde brengen, van het noodige voorzien. Zie Ndl. Wdb. I, 1626; De Jager, Frequ. II, 114; Molema, 294 b; Harreb. III, 4 a; Ten Doornk. Koolman II, 676 b; fri. ôftakelje, zich van kleeren, die men alleen buiten 's huis of als opschik draagt, ontdoen, en vgl. hd. abtakeln; ein abgetakeltes Frauenzimmer, ein abgetakelter Mann.

Het tegenovergestelde optakelen (uitdossen, opsieren) is ook in het hd. bekend: ein aufgetakeltes Weib, ein Weib das sich mit gar vielfachem Putz und Fliter behangen hat.

1) In den zin van ‘uitdossen’, 17^de eeuw toetakelen, kent Conscience aantakelen (zie Antw. Idiot. 111), waarvoor wij zeggen optakelen, hd. auftakelen; fr. appareiller; De Bo, 37 b; Schuermans Bijv. 10 b; Waasch Idiot. 51 b. Het Antw. Idiot. 14 en Teirl. 49 vermelden aftakelen in den zin van afrossen, waarvoor wij zeggen iemand aftuigen (vgl. o.a. Jord. 25).