Gedichten (2 delen)

(1991)–Joannes Six van Chandelier– rechtenstatus

[410] Trouwdagh, van Abraham Grenier, rechtsgeleerden (p. 702)

toelichting	Dit is het eigenlijke epithalamium onder de gedichten van Six die verband houden met Greniers huwelijk op 17 maart 1655. Het metrum is uitzonderlijk: het lijkt erop dat de regels met mannelijk eindrijm bestaan uit drie anapesten, die met vrouwelijk rijm uit twee anapesten en een amfibrachys. Sommige regels kunnen echter beter met een nadruk op de eerste lettergreep gelezen worden (zoals r. 4), al is het metrisch patroon dan niet meer zo regelmatig. Waarschijnlijk probeert Six een Antieke lyrische maat in het Nederlands toe te passen. Het gedicht staat op p. 532-534 van zijn Poësy.

annotatie

1	en 't heilige woord: en het heilige Woord (vgl. immers Johannes 1:1)
2	Om te scheppen: Teneinde de schepping te doen plaatsvinden, dwz. Bij de schepping (de bepaling is afhankelijk van baarde, r. 4)
2-3	de lucht, en aarde, Met heur schepsels: object bij baarde (r. 4)
3	in iegelyk oord: op iedere plaats, overal (elk op zijn plaats?)

4	een alniet: een volkomen niets
	baarde: schiep
5	blos: bloesem (wnt ii, ii, 2925)
6	allerlei: als het metrum hier regelmatig is, dient het woord gelezen te worden met elisie van de e-klank
7	van 's sonnen karros: door de zonnewagen van Apollo
8	die goudstraal: dwz. dat zonlicht
11	met handen, aan hand: dwz. hand aan hand
12	onknooplik vereent: verenigd op onscheidbare wijze (wnt x, 1709, deze plaats)
13	Wist [...] van: Kende
14	iet bedurven: ook maar enigszins verwelkt (wnt vi, 1385)
15	Nuchter cierlik: Ongerept sierlijk als het was
16	onbesturven: levendig-helder
17	vermeert: doet uitlopen (woordspel met Meert; of refereert Six aan een volksetymologie?)
18	begreep de daagen: omvatte de dagen, heerste alle dagen (wnt ii, i, 1428)
19	Na veele uuren, in maanden, verkeert: Die na vele uren (een lange tijd) in maanden overgingen
20	Die, in jaaren, een eeuw voldraagen: Die, overgegaan in jaren, een eeuw volmaken
22	vriendlik: lieflijk
23	Op den ramrugh: dwz. In het teken van Aries. Bij het lentepunt (21 maart) komt de zon in het teken van Aries te staan (vgl. Verkuyl, 1985, p. 492).
	gement: door de ram gevoerd (vgl. wnt ix, 542)
25	beaamt: beademt
	het west: de westenwind
26	een veurboo: een voorbode
27	Dat: nl. het west, Dat
	het moessaad: het zaad van de groente
28	puilen: zwellen, uitbotten (wnt xii, ii, 4755)
29	Tamme hoppe: Dodoens' Cruydt-Boeck prijst de ‘scheutkens oft ionghe uytspruytselen van de Hoppe’. Met name de ‘bladeren van dit cruydt, ende de malste steelkens, ende de Hop-brocken oft bellekens selve ghesoden ende ghedroncken, openen de verstoptheydt van de lever, milte ende nieren, ende reynighen dat bloedt van alle onsuyverheydt, de selve door de pisse afiaghende: [...]’ (Dodoens, 1644, p. 672). Six lijkt echter een salade van hopspruitjes te verkiezen boven een aftreksel ervan (vgl. r. 31-32).
30	Voor verstoppingh der miltepynen: Bij pijnlijke miltverstopping, de kwaal van de dichter
31	Eert: Doet ... eer aan
32	porcelynen: vaatwerk van porselein
33	Wild safraansel: Wild, op saffraan gelijkend gewas (vgl. wnt xiv, 18-19, dat echter geen afleiding saffraansel kent), dwz. de krokus (?)
	koleurde anemoon: de gekleurde sieranemoon
35	de bollen der Keisersche kroon: de bollen van de Keizerskroon, een lelieachtige sierplant, Fritillaria imperialis (wnt vii, i, 2080)
36	Looven: Beloven, Doen ... verwachten. De genoemde soorten staan dus nog in knop.

	met heele rissen: met hele rissen tegelijk (wnt xiii, 590, deze plaats)
37	ooft: dwz. fruitbomen
38	Botten [...] en knoppen: Doen ... uitbotten en doen ... ontspruiten. Het wnt kent van deze beide werkwoorden alleen het intransitieve pendant.
	teenen: loten, twijgen
39	d'amandel: het amandelboompje (een tuinheester, wnt ii, i, 342)
40	een appel: een appelboom
	al aan het speenen: nu al vrucht zettend (wnt xiv, 2737, deze plaats), nl. bloesem dragend en tegelijk vrucht zettend
42	Lost: Verlost, Bevrijdt
	os, en koeijen: ossen en koeien
44	Graase booter: grasboter (wnt v, 584 noemt het gebruik van graase op deze plaats en elders bij Six zonderling en twijfelt of er sprake is van een verbogen vorm dan wel een afleiding van gras)
	doen oovervloeijen: overvloedig ... doen geven (vgl. wnt xi, 2183)
45	kleppentert: kleppert. Het woord is door Six gevormd van kleppenter, ooievaar, dat hij uit Kiliaan kende, verklaart wnt vii, ii, 3893 bij deze plaats.
	al: heel, zeer, of: nu al?
46	het ritsigh gegilp: het hitsige, geile getsjilp (wnt iv, 783, deze plaats en xiii, 609, deze plaats)
	't mosje: 't musje
47	ten Heemel: aan de hemel, in de lucht
	goeds moeds: vrolijk, welgemoed
48	schaatert: weerklinkt ... van vrolijke geluiden
49	grimmelt: krioelt, wriemelt (wnt v, 779, deze plaats)
51	kittelt: prikkelt
52	Al de swemschaar: Al wat zwemt
53	Wat veur: Welke
53-54	herscheppen geen aam, En nieuw leeven: herademen en herleven er niet
58	min kan besteeden: kan liefhebben
59	der minlike trouw: van het liefdevolle huwelijk
63	In: Wegens, Door, of: Met (vgl. wnt vi, 1475 en vgl. r. 76, hieronder). In sluit niet aan bij voort te teelen, maar wordt opgevat in doet glimmen.
	syn minnende vier: het vuur van zijn liefde
64	Bet: Te beter
	glimmen: opvlammen
	en mee kan deelen: dwz. en het op haar kan overdragen
65	Themis akkers: De akkers van de godin van het recht, dwz. De rechtsgeleerde werkzaamheden van Grenier
	braak: onbewerkt
67	alleenigh: slechts
68	minnelanden: in contrast met Themis akkers
69	solders, van graanen gepropt: met zaaigoed volgepropte zolders (vgl. het Franse ‘grenier’, graanzolder)
70	bedden: zaaibedden
	Cipris gronden: de akkers van Venus, de Cyprische
71	omermpjes: omhelzinkjes (niet in het wnt)
	omschopt: die ... zijn omgeschept (bepaling bij de bedden van Cipris gronden)

72	deurgraaven: die zijn omgewoeld, geploegd
73	Winter baare: Laat de wintermaand (december, de negende maand na maart) ... baren
74	Burgemeesters of nicht, of neeven: Kleindochters of -zonen van burgemeester Arentse Westdorp, de vader van de bruid (wnt ix, 1781 en 1930)
75	genucht: genoegen, vreugde
76	In: Door (vgl. r. 63, hierboven)
	veel staats beleeven: veel aanzien zullen genieten
77	mindienende schaar: schare die de liefdesgodin dient, metaforisch voor: bruiloftsgasten (bijstelling bij Kupidootjes)
78	alvooren: vantevoren
	bedtapyten: bedgordijnen
79	bepalmen: versieren met palmtakken, traditioneel bij een huwelijksfeest (Schotel, Huisgezin, p. 256)
	met psalmen, en snaar: onder psalmgezang en snarenspel. Ook het zingen van een psalm of een lied op de wijze van een psalm behoorde tot de bruiloftsgebruiken (Schotel, Huisgezin, p. 276).
80	met bloempjes van lent konfyten: met lentebloempjes aardig opsieren (wnt vii, ii, 5249)

Vorige Volgende