Gedichten (2 delen)

[380] Liefdes voorbeeld, afgebeeldt door P. Rubbens (p. 648)

toelichting

Volgens de Antieke anecdote was Cimon tot de dood door uithongering veroordeeld en in de gevangenis geworpen. Zijn dochter Pero kwam hem geregeld opzoeken en voedde hem met haar moedermelk (Valerius Maximus v, iv, ext. 1-2). Pero's optreden werd gewaardeerd als een toonbeeld van onbaatzuchtige liefde van kinderen voor hun ouders. De vele voorstellingen van Pero die haar vader de borst geeft, werden aangeduid als ‘Caritas Romana’. Ook Rubens heeft de gevangenisscène in beeld gebracht op enkele schilderijen. Zijn Cimon en Pero in de Hermitage en die in het Rijksmuseum in Amsterdam zijn het bekendst, maar uit de door Six genoemde details kan worden afgeleid dat hij een andere versie van de voorstelling heeft gezien. Hij geeft aan dat Cimon op zijn knieën is afgebeeld en dat Pero's kind ook in de afbeelding is opgenomen. Van alle mij bekende varianten van Rubens' schilderij komt alleen die in het Siegerland-Museum in Siegen overeen met deze detailvermeldingen. Die Cimon en Pero (van omstreeks 1625) is een door Rubens geretoucheerd werk van een leerling. Het grote doek (1.92 × 1.99 m) heeft deel uitgemaakt van de verzamelingen van de hertog van Portland en de hertogin van Marlborough, maar het is niet bekend waar het zich in de zeventiende eeuw heeft bevonden (vgl. Rooses iv, 1890, p. 104-107 en v, 1892, p. 347; Knauer, 1964, met name p. 19-20; Pigler, 1934, p. 215, no. 136 en Pigler, ii, p. 300-307). J.G. van Gelder heeft reeds in 1951 het verband tussen juist deze versie van Rubens' schilderij en Six' gedicht aangewezen (Van Gelder, 1951, p. 144-145). Het gedicht staat op p. 488-490 van de bundel Poësy.

[p. 669]

Afb. 5. P.P. Rubens (atelier): Caritas Romana, of Cimon en Pero.

[p. 670]

annotatie
titel	liefdes voorbeeld: Toonbeeld van liefde (‘caritas’)
1	Lykt: Blijkt ... te zijn
	onse kaamer: de kamer waarin wij ons nu bevinden(?) (vgl. voor de wijvorm ook r. 15, r. 36 en r. 52)
	een kluis: een cel, een kerker
3	Als: Zoals de ruimte
	Cimona: Cimon (ik kan de vorm van de naam niet verklaren)
4	aan: tot
5	gevernist: dwz. onder voorwendsels, met verborgen blijvende werkelijke opzet (in toespeling op de vernis van het schilderij)
6	Met liefdes reeden: Uit liefde voor haar vader
10	Te leiden: Bij te staan
	aan te sachter moord: bij zijn zo wat mildere doodstraf
11	in zoo een dekkleed: onder die dekmantel
13	korte daagen rekt: korte tijd van leven verlengt
14	werd begekt: met ... de spot wordt gedreven
15	Het moet wel weesen: Six ervaart dus de kamer waarin het schilderij hangt, als een kerker, waarin een reële jonge vrouw haar oude vader voedt.
16	stok: oude man
17	Langhs strooije stoppels: Op stoppelig stro
18	't deel, dat schaamrigh maakt: het gedeelte van het lichaam waarover men schaamte voelt (wnt xiv, 246, deze plaats)
19	Van groen bedekt: nl. Door een groene doek bedekt
19-20	Een ... verschroeit: Een in de muur geklonken boei bindt zijn handen, bijna uitgeteerd, op zijn rug.
23	rammlend: van magerte loshangend
	vervult: lest en voedt
24	vleijend: liefkozend
26	spat: spuit
27	slinks: met de linkerhand
29	jonghske: nl. haar kind
32	let: kijk!
32-33	buight ... om: ‘doen haar betraande ogen haar gezicht omwenden’ (kijkt zij, zich omwendend, met betraande ogen)
34	Heur dunkt: Ze denkt, dat
	een stil gemom: een onderdrukt gemompel (wnt iv, 1459, deze plaats)
36	ons sien te rechte siet: wij het goed zien
37	zoo is er vry wat an: dwz. klopt uw waarneming heel wel
39-40	sluit ... albas: doe die ‘kast met blank geparelmoerd albasten vaatwerk’ dicht (sluit de kleding voor uw borsten)
41	dat sneeu: die sneeuwkleurige boezem
	purperrood: het purperrood van uw kleding
43	melkrobynepyp: robijnrode melkader, tepel
44	ongetelde: dwz. nog komende
	syp: vloeie, strome (wnt xiv, 1352, deze plaats)
45	dat listigh luk: dat met list gevonden voordeel
46	druk: ellende

[p. 671]

47	die ysre traali: dat venster met ijzeren tralies (wnt xvii, i, 1851)
48	op verraân: op verraad uit, om hen te kunnen verraden
49	Den snof half hebbende, in den neus: Die half en half lucht hebben gekregen (wnt xiv, 2425)
50	Van vaaders lange leevens leus: Van de reden (de ‘achterliggende gedachte’, het ‘beginsel’, vgl. wnt viii, i, 1701) van vaders lange in-leven-blijven
51	wondre: buitengewone, bijzondere
	sonder end: die geen grenzen kent
52	ghy: nl. wondre liefde
53-54	't Zal ... gedaan: Met u, dochter, en met uw vader zal het waarschijnlijk niet zo aflopen als met Pero. Six doet het voorkomen alsof hij zich zozeer door het realisme van de voorstelling heeft laten meeslepen, dat hij een waarschuwend woord richt tot de jonge vrouw (die hij als een echte nu levende juffrouw aanspreekt). Met Cimon en Pero is het goed afgelopen en de Antieke Pero geldt nu als een toonbeeld van opofferende liefde, maar het is maar de vraag of iedereen ook enthousiast zal zijn over uw gedrag, damel De wakers èn de beschouwers van het schilderij zouden aan het tafereel van uw zo wondre liefde, sonder end ook wel eens aanstoot kunnen nemen ...
correctie	Op p. 489 van de bundel van 1657 staat in r. 26 van dit gedicht In en in r. 28 Van. In de lijst met Drukfeilen achterin de bundel zijn deze woorden omgewisseld.