Gedichten (2 delen)

[364] Voorspel van vreede, [...] (p. 622)

toelichting	De in dit gedicht bezongen Amsterdamse burgemeesters werden in februari 1654 benoemd. De vrede van Westminster werd eerst op 5 april getekend, maar was kennelijk al aangekondigd. De in dit gedicht aan de orde gestelde tulpomanie komt ook ter sprake in Six' gedicht no. [163]. Het hier behandelde gedicht staat op p. 468-471 van Six' bundel.
annotatie
titel	voorspel: Feestelijke proloog die de komende gebeurtenissen aankondigt
	Frans ... Tulp: Frans Banningh Cocq (1605-1655, burgemeester in 1650, 51, 53 en 54), Cornelis Bicker, Heer van Zwieten (1592-1654, burgemeester in 1646, 50 en 54), Joan Huydecoper, Heer van Maarseveen (1599-1661, burgemeester in 1651, 54, 55, 57, 59 en 60) en Nicolaes Tulp (1593-1674, invloedrijk medicus, schepen vanaf 1622 en burgemeester in 1654, 56, 66 en 71) (Elias, Vroedschap i, p. 175, p. 348, p. 384 en p. 406)
1-3	't zy [...] 't Zy: of het nu zo zou zijn dat ... of dat ...
1-2	Lemus, soon Van Dibbald, op der Vriesen throon: Lem, de zoon van de Friese koning Dibbaldus, die in 506 Haarlem gesticht zou hebben. De etymologie van Haarlem zou dan ook teruggaan op ‘Heer Lem’ (Schrevelius, 1648, p. 2).
3	lemmer: zwaard
3-4	den brand Van heilge krygh: de vurige strijd tijdens de kruistocht naar Damiate, waaraan Haarlemmers hebben deelgenomen (1219)
4	in 't schild, geplant: na hun overwinning bij Damiate ‘heeft de Keizer met name de Barbarossa [...] de Haerlemsche Bataviers een Schildt geschoncken, met het Wapen tot een eeuwighe ghedachtenis van de tocht nae Damiaten: Een bloote Deghen, met vier Sterren in 't vierkant: boven dien heeft den Patriarch van Ierusalem tot bewijs van gunst ende zeghen, daer boven gheset een wit Cruys’ (Schrevelius, 1648, p. 41).
5	Gesticht heb: Heeft gevormd. De hier veronderstelde naamvorming van Haarlem uit eer [...] lemmer heb ik niet elders aangetroffen.
6	de faam: de Fama, de roemgodin
7	Van Flora: Over de bloemgodin Flora. Haarlem was het centrum van de beruchte tulpenbollenhandel van de jaren 1636-1637.
8	Hoe dat: Hoezeer
	wies: groeide en bloeide
9	stof: bodemstof

[p. 645]

10-12	Dan [...] een wilden tuin: Dan uit een woest stuk grond (in ... In ... en op ...)
13	Dry moeders: dwz. Drie gebieden van herkomst. De wilde tulp was inheems in landen aan de Middellandse Zee, met name in Turkije (Krelage, 1942, p. 16-19).
	die bloemgodin: die godin van een bloem
14	Spaaren: Spaarnestad
	haal dat seil wat in: strijk dat zeil een beetje, dwz. wees een beetje minder trots op die zaken
15	't windigh top: de winderige mast (de ‘mars’, wnt xvii, i, 1396)
17	poffen: trots zijn
19	Met toorens glinstert van Cibeel: Glanst met de torens uit de kroon van Cybele, de moederaardegodin die gekroond gaat met een kroon van stadstorens (de zgn. ‘Cybele turrita’)
20	leeuwen, uit haar waagenseel: met leeuwen uit haar wagenspan. Cybele werd gedacht zich te verplaatsen in een door leeuwen getrokken wagen. De Amsterdamse leeuwen zijn die aan weerszijden van het stedelijk wapenschild.
21	om de Keiserlyke kroon: vanwege de keizerskroon boven haar wapen
22	Toen: dwz. Die de stad heeft verworven in de tijd dat
23	Geveilight had, van roovery: Van zeerovers gevrijwaard had. In 1488 verwierf Amsterdam van keizer Maximiliaan het recht de keizerskroon boven zijn wapen te plaatsen. De keizer verleende dat recht uit dank voor de ondersteuning die Amsterdam hem in zijn strijd tegen de binnenvallende Vlaamse zeerovers had geboden (Dapper, 1663, p. 129-130).
24	In welken: In welk opzicht, Waardoor
	voor by: boven
25	U streeven: Uw streven, nl. uw inzet bij Damiate. De Haarlemse successen bij Damiate waren immers niet van lange duur: de Islamieten heroverden de stad korte tijd later.
	maar om: maar laat Amsterdam trots zijn op
26	u afwon: van u afnam door u voorbij te streven
27	Niet van een reukeloose tulp: Die niet die van een geurloze tulp is
28	Maar die: Maar van een tulp die
	fulp: fluweel (wnt iii, iii, 4706, deze plaats)
29	In bloem geweest: Al in bloei hebbende gestaan
30	opgegaan: opengegaan
31	Zoo bloeit verandert: Nog zoveel schoner in bloei is geraakt
doof: dof
33	Alzoo niet: Dat is niet waarl
35	uitgebluscht: moet ... uitgeblust zijn
36	immermeer August: Semper Augustus, een zeer vermaarde bolvariëteit die een tulp met regelmatige rode strepen op witte bloembladeren opleverde. Tijdens de windhandel in 1636-1637 deed een dergelijke bol van ongeveer tien gram ƒ 4600,- contant, naast een aanvullende vergoeding in natura die bestond uit een nieuwe karos met twee appelschimmels (Krelage, 1942, p. 32 en p. 65).
37-38	In ... Hannibaals: Six lijkt hier eerder te refereren aan het soort namen dan aan werkelijk bestaande namen. Variëteiten met een naam waarin ‘Admiraal’ voorkomt waren er in overvloed en er bestond ook een

[p. 646]

	‘Scipio’, een ‘Scipio Africanus’ en een ‘Generael Scipio van Victor of Scipio Augustus’. Naast de variëteiten ‘Saeyblom van Coningh’ en ‘Le Roy’ kon ik echter geen andere vermelding van Kooningen vinden in Krelages uitputtende ‘Alphabetische lijst der tijdens den windhandel bekende tulpenverscheidenheden’, of Six moet het oog hebben gehad op namen als ‘Julius Caesar’, ‘Alexander Magnus’, ‘Dauphin (Dolphin) de France’ e.d. De naam ‘Hannibal’ ontbreekt in de lijst geheel (Krelage, 1942, p. 126-141).
40	stof: nl. het stof dat nog restte van de Ouden waarnaar de bloemen zijn genoemd
41	Dat slechts April, aan 't baaren, raak: Laat het alleen zo zijn dat april aan het baren, het tevoorschijnbrengen, slaat
42	myn aards vermaak: bepaling bij 't tulpenbed
44	schaaltjes: weegschaaltjes
45	aasjes: de aas (ongeveer 0,05 gram) was de vaste gewichtsmaat bij de bollenhandel. Oorspronkelijk werd deze eenheid in de goudhandel gebruikt (Krelage, 1942, p. 47).
45-46	eene eenelingh, Uit Kleopatres oorenringh: een unieke parel uit de ene oorbel van Cleopatra. Zij had namelijk de parel uit haar andere oorbel voor de ogen van Antonius in een glas azijn laten wegsmelten en dat leeggedronken om hem te bewijzen dat zij wel degelijk in staat was tien miljoen sestertii aan één maaltijd uit te geven (Plinius, Naturalis historia ix, lviii, 119-121).
47	Schakeert eens: Schik maar eens (een uitdaging van de Tulpenier aan Amsterdam)
48	Verdoovende juweelen glans: Die de glans van juwelen dof doet lijken
51	viel langh: is reeds lang ... vervallen
52	Daar: Terwijl
	myne wysheits: mijn bloem vol wijsheid
53	sprokkel: februari. In februari werd Tulp het burgemeesterschap opgedragen (vgl. ook het contrast met April, r. 41).
53-54	langh ses En dartigh: die al lang ‘zesendertig’, dwz. vroedschap is geweest. De vroedschap van Amsterdam bestond uit zesendertig vroedschappen (Elias, Vroedschap i, p. xii; vgl. de annotatie bij de titel, hierboven).
54-55	en [...] En: en zowel ... Als
54	Hippokrates: dwz. kundig arts
56	't spyt den haat: al moge het de afgunstigen spijten
58	nu: nl. in februari 1654
	aangebeên: aanbeden (nl. Als Burgemeester, r. 56)
59	aller bloemen puik: die het best van alle bloemen zijn
60-61	myn steeparruik, Van goud: de gouden haardos van mijn stad
62-63	schooner cier Aantooijen: met een nog fraaier versiering opluisteren
64	Hun blaân, van geuren duisendschoon: Namelijk met een versiering van hun bloembladeren, die wat betreft hun geuren duizendschoonblaadjes zijn, dwz. bloemblaadjes van de bekende zoetgeurende sierplant.
	Geur betekent ook ‘faam’.
65	In schaaduw: dwz. Onder de bescherming
66	Vier deughden, hoofden van de deughd: een allusie op de vier ‘kardinale deugden’ prudentia, justitia, temperantia en fortitudo

[p. 647]

67	Zoo: expletief: in die schaaduw
	scheppe: kan zich ... verwerven
67-68	reeds hoogh geklommen, Tot ouderdom: hoewel het reeds tot een hoge ouderdom gekomen is
68	een aarends jeughd: een nieuwe jeugd als van een arend (vgl. Psalm 103:5)
69	Dees vroege lente: dwz. Dit viertal in de vroege lente benoemde burgemeesters (vgl. r. 53)
	leen haar banden: kan het hoofd bieden (vgl. wnt viii, i, 1278)
72	van staat, en eer: voortgekomen uit hun eervolle positie in de stedelijke regering
73	Amstels paalen: het rechtsgebied van Amsterdam
74	peis: vrede
75	Al: In volmaakte vorm
	der Englen throon: de troon der engelen, de hemel (ook in de zin van: de Engelse troon?)
	aan 't dalen: die ... aan het neerdalen is
76	Vol gloors: Vol van glorie
	na 't steigrend Raads palleis: naar het omhoogrijzende paleis voor de Raad, het nieuwe stadhuis in aanbouw (eventueel in een woordspel met ‘steigers’)
77	sy: nl. de peis