Gedichten (2 delen)

[349] Kontrefeitsel van Olivier Kromwel (p. 591)

toelichting	Dit hekeldicht op de Engelse Lord Protector is tot stand gekomen in 1653 (vgl. r. 52). Blijkens gedicht no. [404] moet het eerder (in pamfletvorm?) zijn gepubliceerd, maar die versie is mij niet bekend (vgl. Grosheide, 1951, p. 64-65). De Keer van deze ode is op interne tegenstellingen gebouwd en dit is mogelijk de verklaring voor het ontbreken van een Tegenkeer, een tegenzang. Het gedicht staat op p. 442-445 van Six' bundel.
annotatie
titel	Kontrefeitsel: Portret
1-2	van ... waaterbrouwers: de vader van Cromwell bezat een brouwerij en zijn voorgeslacht was al generaties lang in het bezit van brouwerijen. Ook andere hekeldichters hebben deze bijzonderheid vermeld (Grosheide, 1951, p. 71, noot 91, deze plaats).
	Het eedele van Cromwells voorouders is in tegenspraak met het ambacht dat zij uitoefenden; elke bedrijfsvoering leidde immers tot het verlies van een adellijke titel.
2	waaterbrouwers: leveranciers van schoon water, een beroep dat gemakkelijk met dat van brouwer was te combineren
4	besit: recht hebt op het bezit van
7	ondersaat: inwoner
12	Ulis, en Diomeed: Odysseus en Diomedes, de eerste vooral bekend vanwege zijn grote listigheid, de tweede vanwege zijn al te grote doortastendheid in de strijd

[p. 620]

13	Leeuw, en slangh: dwz. moed en listigheid (er is een chiastisch verband met r. 12)
14	Lammervel, met vossepooten: dwz. schijnbare onschuld die eigenlijke valse sluwheid bedekt
15	Dobbelhoofdigh: Twee gezichten dragend (wnt vi, 939), evenals de god Janus
	gestalt: uiterlijk
16	valt: blijkt te zijn, uitpakt
17	met te blikken: door (alleen maar) te kijken
18	verraad: verraderlijkheid
19	vol van Majesteit: vervuld van majesteitelijke gedachten en verlangens
21	leeli kaaken: wangen die zo blank zijn als een lelie
22	purperverw: purpergekleurde blossen
24	Basilisken: monsterlijke adders die kunnen doden met hun blikken
25	suikre oranjeschellen: gekonfijte sinaasappelschillen (‘oranjesnippers’)
26	boschnapellen: vergiftige monnikskappen (Aconitum Napellus, wnt iii, i, 645, deze plaats)
27	opsnuffler: opzoeker, speurder
31	veld van wysheits baard: groeibodem van een baard die van wijsheid blijk zou geven
33	Baard, en hooftscheel haair van syden: Zijdezacht baard- en hoofdhaar (‘haar van het schedeldak’)
34	af: uit
35	geheimnisslot: verzegeling van geheimen
36	Scheursiek: Begerig om te verscheuren
	het wolvekot: een hok vol wolven
37	van hooningh ooverstreeken: dwz. die zich in zoetvloeiende bewoordingen uit
39	op: open
40	onnooslen: onschuldige slachtoffers
41	van heiligh suivel: dwz. zo helder en rein als heilzaam zuivel
42	Slimmer: Geslepener
	slimste: kwalijkste
43	van [...] beset: met ... begiftigd, begenadigd
44	Als met 't duifjen Mahomet: Zoals Mohammed met het duifje, de Heilige Geest, is begenadigd (in het geheel niet)
45	Ermen: Armen
	schermen: beschermen, hoeden
49	Bisschopmoorder: moordenaar van aartsbisschop Laud (1645)
50	Graavendooder: doder van Wentworth, graaf van Strafford (1641)
51	independent: aanhanger van de anti-episcopaalse richting in de Engelse protestantse kerk, de anti-royalistische partij
52	Slooper van het Parlament: in april 1653 werd het Kleine Parlement ontbonden. Cromwell werd toen alleenheerser.
53	Weer van eige schepsels kuiper: Achteroverdrukker, dief van het eigendom van eigen mensen (Kiliaan, 1599, geeft als vertaling van were, weyre ‘Possessio’, met de vermelding vetus, ‘verouderd’)
54	Tolverpasser: Verpatser van tolgelden (vgl. wnt xii, i, 695: passen, ‘dobbelen’)
	cynsuitsuiper: uitzuiger met behulp van drankaccijns

[p. 621]

56	onnooslen: onschuldigen
	t'scheep: in vlootdienst
60	Louter seissen: Niets anders dan een zeis (enkelvoud, vgl. Kiliaan, 1599, Seyssen)
63	-bril: kwelling (vgl. wnt iii, i, 1380)
64	Textengeever: Exegeet, Tekstuitlegger (?)
65	Kristen Attila: christelijke Attila de Hun
66	Heemels roe, en bollepeesen: Gesel en bullepees van de hemel. Dat Cromwell, evenals Attila, een van God gezonden bestraffing zou zijn, wordt ook door andere hekeldichters beweerd (Grosheide, 1951, p. 81).
67	Vleeschelyke: Vleesgeworden
68	scherp gestaarte star: komeet. Een komeet gold als een aankondiging van een straf Gods en ‘staart’ of ‘staartman’ was een in de zeventiende eeuw populaire spotnaam voor een Engelsman (wnt xv, 169 en 200).
69	dorst: waagde, durfde
70	wetten, sonder wetten: uitgevaardigde besluiten zonder wettelijke basis. Six doelt op de Acte van Navigatie (1651).
71	uw bloed, en Alvesraad: uw Bloedraad en raad van Alva, mogelijk in een woordspeling met alf, ‘weerwolf’ (wnt Suppl. 1, 906)
72	Al de soute waaterstraat: dwz. de hele zee tussen Engeland en Nederland
73	alleens vermeetel: al even aanmatigend
74	't Vet: De room, dwz. de rijke waar
77	Schaakelsmit van bankrotieren: Smid van de schakels voor de keten die gevormd is uit het rot (het samenstel) van bankroetiers
78	aalmoesenieren: leden van een armenbestuur
79	Alvul: Volstopper
	gastenhuis: hospitaal
82	penceelen: nl. penselen die het onderwerp kunnen weergeven
83	voorwerp: onderwerp
84	schilderbard: geschilderd paneel
85	soekt men vreede: Six doelt op de vredesbesprekingen in 1653
86	Guine: Guinea
87	met reede: terecht. Elders toont Six zich echter een tegenstander van deze besprekingen (vgl. gedicht no. [98]).
89	duuren: standhouden
90	een quaaden Engelswoord: het gegeven woord van een ons slecht gezinde Engelsman (die ook een gevallen engel is)
91	Blyft: Zal ... blijven
92	Als een honghrig woud: Als een hongerige wildeman. Six gebruikt deze eigenzinnige vorm woud mogelijk naar analogie van de werkwoordsvorm ‘wouden’ naast ‘wilden’.
	na moord: naar een moord (nl. Blyft [...] gluuren)
93	de zielen, Hollands scheepen: de zielen, dat wil hier zeggen de Hollandse schepen
94	gloênden: gloeiende