Gedichten (2 delen)

[316] Klachte, oover het ooverlyden van Wilhelm Bakker, raad, tresorier, en oud burgemeester, &c, en Henrik Geldorp, kerkenleeraar, en de rampsaaligheeden deeser staat (p. 534)

toelichting	Dit gedicht staat op p. 397-400 van Six' bundel Poësy.
annotatie
titel	Wilhelm Bakker: Willem Backer (1595-12 oktober 1652), vroedschap van Amsterdam van 1625 tot zijn dood, penningmeester (1629) en vijf maal burgemeester tussen 1639 en 1651, curator van de Illustre School en scholarch van de Latijnse scholen (Elias, Vroedschap i, p. 364-365)
	raad: Vroedschap
	tresorier: stadsschatbewaarder, penningmeester
	Henrik Geldorp: Henrik van Geldorp of Henricus Geldorpius (1600-6 oktober 1652), die in 1628 in Amsterdam was beroepen en daar in 1644 zijn De Psalmen in rijm en dicht gestelt om gezongen te worden op veertich der gewoonlikke wijzen liet verschijnen. Hij was de zoon van de predikant Gosuinus Geldorpius die in de Oude Kerk in Amsterdam op 1 maart 1620 Joannes Six van Chandelier had gedoopt (Vos, 1903, p. 380 en p. 403; De Bie en Loosjes iii, p. 203; Frederiks, 1883, p. 234).
	kerkenleeraar: voorganger
1	yvrich: naijverig (vgl. bijvoorbeeld Exodus 20:5)
3	dit eindend schoon: dit tijdelijke, sterfelijke schoon, dwz. de wereld (subject bij baarde)
4	baarde: deed ontstaan, voortbracht
5	sweit: zwaait
6	Ontglommen: In vlam gezet
	tooren: toorn
7	Noch: Nog steeds
	Israël: dwz. Gods uitverkorenen, de kinderen Gods
	duur: geliefd, dierbaar

[p. 560]

8	Om 't bloed: Tot voorgeslacht (maar ook: Door de kruisdood)
9	meer loots: meer gesmolten lood, als strafmiddel (wnt viii, ii, 2701)
11	Jethroos soon: Mozes, de schoonzoon van Jethro (Exodus 18:1), dwz. Backer, als leider van Israël (r. 7)
	Aaron: dwz. Van Geldorp, als priester van Israël (vgl. Exodus 40:13)
13	den kuil: het graf
14	het lichaam: dwz. de stad, het land
16	schoolen: lering ontvangen en zijn toevlucht zoeken (wnt xiv, 785)
18	Geen merk gaf van getallen: Niet met mate, gedeeltelijk tekende, dwz. dat Backers haren zonder uitzondering zilvergrijs waren, een bekroning door de deugd
20	vallen: een ... val
21	met zoo fraai zielpronksel: met een even fraai sieraad van de ziel
	voor een kroon: als bekroning
22	Als: Zoals
23	op Davids harp: in zijn psalmen (vgl. de annotatie bij de titel)
	braaf: verheven
	in Duitschen toon: in het Nederlands
24	gesonken: in het graf verzonken
25	Waar keert sich: Waartoe kan ... zich wenden
	deese Surs woestyn: deze woestijn Sur, de droge woestijn, waardoor het volk Israël naar het beloofde land moest trekken (Exodus 15:22)
27	bitter: vgl. Exodus 15:23 en zie ook r. 75 hieronder
28	sich wenden: zijn toevlucht zoeken
31	neemt: wegneemt
32	geleiders: leidslieden
33	uwes leiders staf: de staf van Mozes (Exodus 14:16)
	den Nyl: dwz. de Egyptenaren (object bij in deed drinken)
	besoek: beproeving (wnt ii, ii, 2488, deze plaats)
34	in deed drinken: liet verzwelgen
35	Zoo: Toen
	Jakobs saad: het volk Israël (subject)
	in Faroos vloek: over het verderf, de ondergang van de farao
36	-geklinken: klanken (wnt iv, 979 noemt de meervoudsvorm op deze plaats onjuist)
41	verkeert: veranderd
	oopenbaaren: duidelijk blijkende
42	tien wonden: een dreigende parallel met de Egyptische plagen (vgl. voor de tien wonden: gedicht no. [305], r. 145-152)
43	geswollen: toegenomen
	sints: sindsdien
	nieuwen stryd: een nieuwe oorlog (na die met Spanje), nl. de Engelse oorlog
44	Op gronden, sonder gronden: dwz. Op de grondeloze zee
45	Kastiljaan: Spanjaard
47	op Hitlands Oceaan: in de nacht van 4 op 5 augustus 1652 was de vloot van Tromp door een storm bij Hitland uiteengeslagen en zwaar gehavend (vgl. de Toelichting bij gedicht no. [332]).
49	onnoosel: onzinnig
	onnoosel: onschuldig

[p. 561]

	eigen bloed: landgenoten. Six doelt op binnenlandse onlusten in de zomer van 1652 (vgl. ook r. 81 hieronder).
51	Teemsche Nyl: dwz. Engeland
52	Wenscht al de rest den wurger: Wenst al de overgeblevenen de beul toe
53	Hoe: Waarom
	het is genoegh gekruist: dwz. de beproevingen waren toereikend
54	telgen: loten, uitlopers van een stam
55	Manasses bende [...] Efrim: Manasse en Efraïm, zonen van Jozef en de naamgevers van Israëlitische stammen. Manasse was jaloers op Efraïm, omdat die, als jongste zoon, toch de grootvaderlijke zegen van de eerstgeborene had ontvangen (Genesis 48). Manasses bende neemt Six voor Engeland en Efrim staat voor Holland, waarmee hij wil aangeven dat er sprake is van een betreurenswaardige twist tussen broedernaties.
56	staarooght: houdt het oog onophoudelijk gericht
58	paalen: steunen, stijlen
61	langhsaam: dwz. zich langzaam uitbreidend
	solfer, van de sond: de zwavel van de zonde
62	't lichtste riet: het lichtstontvlambare riet, dwz. de tot alle kwaad geneigde mens
63	Ons zielgoud: Het goud van onze ziel
	valsch: met ongerechtigheden vermengd
	toetsteen: een donkere steen, waarlangs men edele metalen strijkt om die op hun echtheid te onderzoeken
	vond: bevond te zijn
64	de kroes: de smeltkroes
65	smelten 't self: nl. in de vorm van tranen
67	om: vanwege, door de verlossende kracht van
69	Neerlandsch Israël: aangesprokene
70	neederdryven: afdalen
71	Niet tot een schrik: zoals dat wèl het geval was bij het verschijnen van de ‘Mene, mene, tekel, ufarsin’ schrijvende hand aan de muur van het paleis van koning Belsazar (Daniël 5)
	maar vreuchd: maar tot vreugde
73	Josuaas: dwz. zeer geliefde en succesrijke leiders
	Eleasars: dwz. kerkleiders in een zeer gelukkige periode
74	wert: wordt
75	Maraas nat: een bittere bron in de woestijn Sur, die zoet werd doordat Mozes er, op aanwijzing van Jahwe, een stuk hout in wierp (Exodus 15:22-25, vgl. r. 27 hierboven)
75-76	heeft [...] vergeeten: is ... kwijtgeraakt
79	vol vreede [...] onderlingh: vol onderlinge vrede (bepaling bij synen hoorn)
	ons: object bij salft
81	wiesch: heeft afgewassen
	onnoosel bloed: onschuldig vergoten bloed, nl. dat van de slachtoffers die vielen bij een opstootje in Amsterdam. Enkele matrozen van generaliteitsschepen waren gearresteerd omdat ze aan het muiten waren geslagen wegens achterstand bij de uitbetaling van gage waar zij recht op meenden te hebben. Op 20 september 1652 werden ze op de Dam opgehangen. Bij de executie drongen de toeschouwers zo op dat een

[p. 562]

	van de bevelhebbers van de wacht er een poging tot bevrijding van de veroordeelden in zag en opdracht gaf ‘onder den hoop los te branden’, waarna enkele onschuldige slachtoffers vielen. De volgende dag reeds maakte de stedelijke regering middels een plakkaat haar ‘ongelooffelijcken hertseer’ over het gebeurde bekend en loofde een prijs uit op de bekendmaking van de namen van de schuldige officieren en soldaten. De weduwen en wezen van de slachtoffers werden ‘ieder na zijn staet, de zommigen met een vereering van eenige stadts ampten, en d'andere met geltgiften, mildelijk vergolden’ (Dapper, 1663, p. 321-322). Ik denk dat Six juist in deze regelingen de hand Gods zag.
82	scheemeren: zijn ... verblind
83	de wraak: de personificatie van de wraakzucht van de kornuiten van de gehangenen, die Six echter onnodig vreesde; de ‘andere bel-hamers en muite-makers van de boots-gezellen, aen de straffe hunner spits-broederen, een spiegel nemende, hielden zich, zonder tot verdere moeite te komen, stil, en gingen voorts te scheep’ (Dapper, 1663, p. 322).
	wangelaat: mismaakt aangezicht
84	ben ik niet bedroogen: heb ik het bij het rechte eind
85	sie: voorzie dat ... zal
	heiligh bloed: nl. dat van Karel i (een parallel met de eerste plaag van Egypte, Exodus 7:14-25)
86	versuipen: vgl. het lot van de Egyptenaren bij de doortocht door de Rode Zee
87	haar vrienden: zijn (nl. des Teems) broeders; dwz. de verdreven koningsgezinde Britten
88	De muisen: vgl. de vierde plaag van Egypte (Exodus 8:20-32). Toevalligerwijs trof een muizenplaag juist Holland in het volgende jaar 1653 (Hollandse Mercurius, 1654, p. 3, vgl. Six' gedicht no. [390]).
89	syn volks banier: het vaandel van zijn uitverkoren volk. De veldtekens van de Israëlitische stammen zijn vermeld in Numeri 2.
90	neight: zal buigen
91	De Moabyter: De Moabiet, een ten zuiden van Israël wonend Baäl-vererend volk, dat door Israël onderworpen was. Six bedoelt Spanje.
	werd: zal worden
	hun waschpot: het wasbekken voor hun voeten (vgl. Psalm 60:10 en 108:10)
	slecht: onbetekenend
92	Het: nl. de Moabyter als waschpot
	werpt: zal werpen
	huns voeten voeder: het aangekoekte vuil van hun voeten (voeder van voeren, ‘bedekken, bekleden’, wnt xxii, 281-282)
93	Edoms snooden kop: de valse kop van Edom, een eveneens ten zuiden van Israël wonend verachtelijk en heidens volk, bovendien gekenmerkt door een niet-erfelijk koningschap (vgl. Genesis 36:31-39 en i Kronieken 1:43-53). Six bedoelt Portugal (vgl. voor de verhouding tussen Nederland, Portugal en Spanje de Annotatie bij gedicht no. [207]).
94	vry: gerust
	Filistynen: dwz. ongelovige tegenstanders in het algemeen
95	buight: op de proef stelt