Gedichten (2 delen)

[306] Teegen 't lasterschrift op Gerrit Brand (p. 510)

toelichting

De dag na P.C. Hoofts begrafenis in de Nieuwe Kerk (27 mei 1647) vond er in de Amsterdamse schouwburg een opvoering van zijn Geeraardt van Velsen plaats, voorafgegaan door de voordracht van een lijkrede door de befaamde acteur Adam Karels van Germez. Die lijkrede was geschreven door de jonge dichter Geeraert Brandt. Zij was, zonder dat dat expliciet vermeld werd, een zeer getrouwe navolging van de Oraison funèbre die Jacques Davy du Perron (1556-1618) had vervaardigd bij het overlijden van Pierre de Ronsard in 1585. Mogelijk ging Brandt er van uit, dat de toehoorders zijn bron zouden herkennen en in zijn imitatie een huldeblijk aan Hooft (als een Hollandse Ronsard) zouden willen zien, maar dit bleek niet voor alle toehoorders op te gaan. Er verscheen een venijnig, anoniem pamflet Aen den

[p. 536]

	onbeschaemden letter-dief Gerrit Brandt (ub Gent, Meulman 2897, voor het eerst heruitgegeven door Unger, 1890 en ook opgenomen in Leendertz, 1932, p. 65-67), dat hem in krasse bewoordingen beschuldigde van plagiaat. Op dat pamflet volgden twee schriftelijke reacties: een pamflet Aen De Beuling-Stoppers Die Malkander Beklappen van een ongenoemde verdediger van Brandt (in Leendertz, 1932, p. 70-71; het originele pamflet ter kb, signatuur 504 b 119) en het hier behandelde gedicht van Six van Chandelier, dat waarschijnlijk ook in pamfletvorm is verschenen, al lijkt van die versie geen exemplaar bewaard te zijn gebleven.
	In zijn uitgave van Brandts Leeven van P.C. Hooft en de lijkrede gaat Matthes (Matthes, 1874) uitvoerig in op de plagiaat-kwestie en komt, na een vergelijking van Du Perrons Oraison met Brandts Lykreeden (door hem naast elkaar uitgegeven), tot de slotsom dat Brandt inderdaad heeft geplagieerd, al is zijn argumentatie daarbij niet volkomen overtuigend. Hij drukt Six' gedicht in zijn geheel af ‘niet omdat het hem gelukt is, Brandt van diefstal vrij te pleiten, maar omdat het minder bekend en in den bundel van 's mans zeldzame Poësy verscholen is. Gelijk men zien zal, is het streven van den advokaat, te betoogen, dat hetgeen Brandt deed, niet ongeoorloofd, ja zelfs verdienstelijk was, dat iedereen stal en dat het zonder dat niet ging’ (Matthes, 1874, p. xii-xix). Inderdaad gaat de argumentatie in Six' gedicht (en ook die in het gedicht Aen De Beuling-Stoppers) uit van de toenmalige praktijk van de literaire ‘diefstal’, of, zo men wil, van de creatieve imitatio. Het gedicht staat op p. 378-381 van Six' Poësy. Vergelijk voor de relatie tussen Six en Brandt ook de gedichten no. [17] en no. [18].
annotatie
2	bassende: blaffend
3	een geest: een begenadigd literator
4	En op de snaatertongh te dryven: En hem over de kletsende tong te laten gaan
5	't [...] hoofd: dwz. het ... volk, de ... massa
7	Wat: Wat voor een
	wyse dooren: waanwijze gekken (wnt iii, ii, 2907-2908)
8	nydigaard: afgunstige kwaadspreker (nevengeschikt aan helsch serpent)
9	smuil: smoel, muil (wnt xiv, 2222, deze plaats)
10	fraaijen: edele, verheven
14	reedeneeringhs staaciprint: in retorisch proza vervat staatsieportret
16	't nieuw toonneel: de in 1637 gebouwde nieuwe schouwburg aan de Keizersgracht
17	snapt: babbelt, kletst
19	Ontnoomen: Ontleend
	dies: om die reden
	schelden: gescheld
20	van vrunden self: zelfs wel van vrienden
21	Of sprak by: Sprak hij soms
	vaats: zouteloos, zonder pit (wnt xviii, iii, deze plaats)

[p. 537]

22-23	Of ... mengen: Reeg hij de kralen soms niet goed tot een snoer, waarbij zich de kleuren van bloemen samenvoegden tot een geheel
24	's Bischops geest: de geest van Jacques Davy du Perron, bisschop van Évreux
	besprengen: ‘bestralen met hun weerschijn’ (vgl. wnt ii, ii, 2087-2088)
25	van sin: naar de geest
26	wat al: hoeveel
28	Selfstandight by: ‘Bereidt hij tot een eigen schotel’
31	gesooden: gekookt
32	ouders: metaforisch voor: grote literaire voorgangers
	geslacht: nakomelingen
33	jonger: toen zij jonger waren
34	gelept: met kleine teugjes ingeslikt (wnt viii, i, 1600, deze plaats)
35	Dat Palaton Homeer penceele: Palaton mag een schilderij van Homerus maken. Deze kunstenaar schilderde eens een brakende Homerus in een groep van literaire navolgers die zijn braaksel opslurpten. De anecdote gaat terug op Aelianus' Varia historia xiii, xxii, maar die spelt de naam Γαλάτων (‘Galaton’). Gaat Palaton terug op een verkeerde lezing Παλάτων in Six' bron?
37	Pieerisch sap: Dichterlijk nat. Pieria is een landstreek in Thessalia, waaraan de Muzen een van hun bijnamen (Pierides) ontleenden. Het Pieerisch sap is dus vergelijkbaar met het vocht uit de dichterbron.
38	Voor: Als gold het
39	Meonie: Maeonia (Lydia) werd beschouwd als het stamland van de dichtkunst, omdat Homerus er geboren zou zijn. De Muzen heetten ook ‘Maeonides’.
40	zoo weinigh d'eerste, als leste: evenmin de eerste als de laatste. Er waren zeven steden die zich erop beroemden de geboortestad van Homerus te zijn.
41	Hy die: nl. Apollo, god van de dichtkunst, die
	een palm: Apollo's moeder Leto zou tegen een palmboom hebben geleund toen zij Apollo en Artemis baarde op het eiland Delos (het verhaal gaat terug op de Homerische Hymne op Apollo, 14-18)
42	vondt: was uitvinder van
43	Verheerlykt: Die daarna tot groter faam is gebracht
44	Linus: een vermaarde zanger, evenals Orpheus voorgesteld als een zoon van Apollo
45-46	van ... een: van Amphion, die met zijn lier stenen in beweging bracht en zo het ‘zevenpoortige’ Thebe bouwde (vgl. Odyssee xi, 260-265)
48	Met 's hellenstreelers cyterblaaden: Met (Met de metriek van?) de citerpoëzie van de ‘susser van de hel’ (?). Misschien doelt Six hier op de voor-Homerische mythische dichter Musaeus, die wel is aangemerkt als de uitvinder van de hexameter. Volgens Aeneis vi, 667 had hij, als belangrijk poëet, een bijzondere plaats in de onderwereld. In Six' tijd is een laat-Griekse Musaeus, de dichter van een klein epos over Hero en Leander, wel met de oude Musaeus verward. Scaliger stelde Hero en Leander boven Homerus' werken (vgl. Meter, 1984, p. 83 en vgl. ook gedicht no. [10], r. 4).
49	ontstak: deed ... opgloeien

[p. 538]

50	Mantnaner vaars: dichtwerk van Vergilius (in Mantua geboren)
51	doet Theokryt verschynen: introduceert de bucolische poëzie van Theocritus
52	harders van Latynen: Romeinse herders (Six doelt op Vergilius' Eclogae)
53	Waar: Als
54	Zeno: de filosoof Zeno uit Sidon, bij wie Cicero in Athene heeft gestudeerd
55	De Padneeser: De in Padua geboren Livius
56	Van Romulus: dwz. Van het Romeinse rijk en zijn stichter
	met melk: dwz. in een melkachtige stijl. Quintilianus karakteriseert Livius' stijl als een ‘melkachtige overvloed’ (lactea ubertas, vgl. Institutio oratoria x, i, 32) en op dat oordeel zal Six hebben willen toespelen.
57	versilvrende is: in zilveren stijl optekent
58	Megalopolis: de geschiedschrijver Polybius uit Megalopolis
60	syn rol: zijn boekrol
	te leemen: te plakken, tussen te voegen
61	Vlooght ghy ooit: Hebt u ooit (als een bijtje) gevlogen. Het beeld van de dichter als een bijtje dat vliegt van bloem tot bloem en overal wat van zijn gading meevoert, gaat terug op Horatius' Ode iv, ii, 27-32. Six richt zich hier nog steeds tot de honden (r. 1).
62	Cekrops: de eerste vorst van Attica (de ‘hoven van Cecrops’ zijn de Griekse letteren)
	Remus blom: de Romeinse poëzie
64	opgevulde vaten: volle vaten (gebruikt als bijenkorf of als honingvat)
65	een ton: vgl. vaten
66	Flakkus, of Anakreon: de Romein Horatius, of de Griek Anacreon
67	Quiris: Rome (vgl. ‘Quirites’ als oude benaming voor: Romeinen)
	Miceenen: Mycene, dwz. Griekenland
68	de byeteenen: uit tenen gevlochten bijenkorven
69	Zoo: Op die wijze (ook)
	ongemeine: buitengewone, bijzondere
70	De selfden, en 't gevolgh ontrooft: Ontleend aan de bovengenoemden en hun navolgers
71	Die Pieter Fenix: nl. Pierre de Ronsard
73	paaren schoon: combineren prachtig
74	parlen: parels
76	Geschoeit op eenerhande leesten: dwz. In een lijkrede die bij beiden eenzelfde stramien volgt
77-78	Waar ... geteelt: (geesten,) Waartussen bijna even weinig verschil bestaat als tussen in Frankrijk en in Holland gekweekte bomen. Uit dit Franse en Hollandse hout zijn als het ware de leesten voor beide lijkredes gesneden.
79	Zuilichem: Huygens. Brandt heeft de eerste uitgave van zijn lijkrede opgedragen aan Huygens (Knuttel 5525, 1647).
80	wikkende: als zij u afwegen
	den pondel: de weegschaal (wnt xii, ii, 3271, deze plaats)
81	Van reednen: Van argumenten
81-82	met ... waarheits: tegen dit gedicht van mij, dat weliswaar niet veel om het lijf heeft, maar vol van waarheid is
82	vinden: zullen bevinden (U lastraars, r. 80 is hierbij object)

[p. 539]

83	twee Poëeten: naast Brandt ook Du Perron, die volgens het pamflet ‘vermaledijde Boecken’ zou hebben geschreven
84	Bedekt: nl. Anoniem
	oopen: in het openbaar
	gebeeten: vgl. het beeld van de honden (r. 1)
85	Gelyk: Alsof u ... was
	hen: hun (vgl. wnt vi, 1316)
86	op het hof: op de gerechtsplaats (van het Hof van Holland)
87	Vaar voort vry: Ga gerust door
	Torquaat: Brandts treurspel De Veinzende Torquatus (1645), in het pamflet spottend ‘Torquant’, het dolle kuycken' genoemd. De opvoering ervan zou Brandts vader veel geld gekost hebben, beweert de pamflettist.
	schellen: schelden
89	Gekroont van Baarles baakelaar: Als men door Barlaeus met een lauwer bekroond is. Bedoelt Six een gunstig oordeel van Van Baerle over het treurspel, of vooral over de lijkrede (vgl. reedenaar in de volgende regel)? Barlaeus schreef een lofdicht op Brandts Torquatus (vgl. Brandt, 1645, fol. (*2) verso). Brandt, min of meer zijn protégé, werd later zijn schoonzoon.
90	Ook Vondel prees den reedenaar: Vondel zou zich, bij het verlaten van de schouwburg, zeer lovend over de lijkrede hebben uitgelaten. Zijn oordeel is geciteerd in Anslo's gedicht Op de Lykreden over Den Drost (afgedrukt achter de eerste uitgave van de lijkrede, Knuttel 5525, p. 31-32 en ook opgenomen in Leendertz, 1932, p. 63-65).
91	derft: durft ... het aan
	trotse lichten: verheven geesten
94	juweelen had gevischt: dwz. aan Du Perron had ontleend. De lasteraars zouden dan immers hebben gesuggereerd dat Vondel en Barlaeus de Oraison niet kenden.
95	lydt: verdraagt
96	Dan: Anders dan
98	van steelen vry: dwz. in een geheel oorspronkelijk werk
100	als dit beginsel: zoals dit probeersel (uw hekeldicht) is
101	Muidens son: Hooft
102	zoo een geest: nl. een geheel oorspronkelijk èn geestrijk werk
	als niemand kon: als niemand vóór u ooit vermocht
103	Zoo werd de gryse spreuk gebrooken: Dan zou de oude wijsheid weerlegd worden. Ik kan deze spreuk niet nader thuisbrengen.
104	is gesprooken: dwz. is al eens gezegd
105	Bomvaaten: Hol klinkende vaten, leeghoofdige schreeuwers (wnt iii, i, 336, deze plaats)
106	op een styl: tegen een richel
109-110	maar ... sonnetuin: maar om wiens kruin gij weldra het ‘gewas van de zonnegod’ (de lauwer van Apollo) zult zien pronken als een kroon
111	't glomme kooren: op het gloeiende korreltje (wnt v, 143, deze plaats, vgl. vii, ii, 5606), als beeld voor de jonge dichter Brandt
113	trant: voortgang (vgl. wnt xvii, i, 2039, deze plaats)
115	schaamen: terughoudendheid
117	gebrandmerkt: ook in de zin van: ‘door Brandt gemerkt’