Gedichten (2 delen)

(1991)–Joannes Six van Chandelier– rechtenstatus

[256] Damspel, om geld teegen ooverblyfselen van heiligen, van Kapucynen, met den scheepskoopman, op zee tusschen Alikante en Genua (p. 435)

toelichting	In de eerste maanden van 1650 stak Six over van Alicante naar Genua. Het zal op deze reis zijn geweest dat hij dagh, aan dagh, Door Zeegeraas, en teegenweêren in Oristano, aan de westkust van Sardinië, werd opgehouden (vgl. gedicht no. [110], r. 21-22). In het voorjaar van 1650 kwam hij aan in Genua. Zijn aankomst is uitvoerig beschreven in zijn latere gedicht no. [286], r. 79-104. Het hier behandelde gedicht staat op p. 329-332 van zijn bundel van 1657.

annotatie

4	Die onder geestlike ordens woonen: Die tot een geestelijke orde behoren. De sprekende ‘ik’ is als het ware een Rooms-katholiek die zich met bezorgde vragen tot de Kapucijnen gaat richten.
5	Wat: Waarom
	tuischt: speelt
	beenen: gebeente, relikwieën
6	Al is 't juist, met geen: Al gebeurt dat, om precies te zijn, niet met
7	Waar 't lot 't gewys werd toegeschreeven: Waarbij het aanwijzen (van verliezer en winnaar) wordt toegeschreven aan het lot
8	Maar dat: Maar al is het (in dit geval) zo, dat
	de dam: de damschijf
	voortgedreven: vooruitgeschoven, gespeeld
9	Op 't scherpen van des speelers sinnen: Op de scherpzinnigheid van de speler
10	Zoo geld nochtans verlies, en winnen: dwz. Toch is er sprake van een te verliezen of te winnen inzet
11	Wat is dit min dan tuischery?: dwz. In welk opzicht is dit minder erg dan spelen?
12	Meer dan verdoemde Simonye: Het is toch erger dan vervloekte simonie, dwz. het voor geld verhandelen van heilige zaken? Simon de tovenaar bood geld aan opdat ook hij de Heilige Geest mocht ontvangen (Handelingen 8:18-19).
13	Het heilighdom te berd: De aangeboden (ingezette) heilige voorwerpen (wnt vi, 463 en vgl. ii, i, 1846); te berd is hier met name van toepassing omdat er een bordspel wordt gespeeld
	na 't schatten: naar men de afloop van het spel schat
14	Hanght aan: Is afhankelijk van
	wel: goed
	vatten: inzicht in het spel, maar ook: beetpakken en verschuiven van de schijven
16	Tot blydschap, of tot smert begonnen: dwz. En men heeft er zich tot zijn vreugde of zijn verdriet mee ingelaten. Het deelwoord begonnen functioneert als bepaling bij Het heilighdom te berd, hier op te vatten als: ‘Het inzetten van relikwieën’.
17	loopen oover schyven: dwz. Er wordt gedraaid en gesold met ... (vgl. wnt xiv, 606), hier uiteraard ook met een toespeling op de gespeelde damschijven

18	Licht: Gemakkelijk
19	kennen: erkennen, laten zich ... iets gelegen liggen aan
22	de martelaaren: nl. hun overblijfselen
23	werden: worden
	d'ongebrooke beenen: vgl. Johannes 19:33
25	In syn gemartelde uitverkooren: In de gedaante van zijn uitverkozen martelaars
26	verbrooken: kapotgebroken
29	Van: Door
	gesleeten: dwz. gedragen
30	teerlingen: dobbelstenen (Johannes 19:23-24)
31	lukkige porfuuren: gelukzalige porfierstenen velden van dat dobbelbord
32	Gekust, in Jan Latraanens muuren: Die gekust worden binnen de S. Giovanni in Laterano (te Rome). De sprekende ‘Rooms-katholiek’ weet dus dat het dobbelbord van de soldaten bij het kruis nog als relikwie vereerd wordt in de kathedraal van Rome.
33	Wat voorspraak houdt ghy: Welke voorspraak verwacht gij nog (van die heiligen)
34	om wat silvre seemelen: dwz. tegen wat zilvergeld, dat (in het licht der eeuwigheid) toch niet waardevoller is dan graanafval
35	waagen: op het spel ... zetten
37	Volght dit niet Neroos wreede voeten: Is dit niet treden in het voetspoor van de wrede Nero
38	In d'opgesneeden buik te wroeten: dwz. Alsof u, net als Nero, in de opengesneden buik ging wroeten
39	Nieusgierich waar hy had geleegen: Omdat hij nieuwsgierig was waar hij had gelegen (als ongeboren vrucht). In 59 na Chr. liet Nero zijn moeder Agrippina vermoorden. De door Six vermelde nieuwsgierigheid gaat terug op Cassius Dio's geschiedenis van Rome, boek lxii, 13, 5. Daar is vermeld dat Agrippina haar ontblote buik toonde aan de door Nero gezonden moordenaar en hem verzocht haar daar te doorsteken, want, zo zou zij gezegd hebben, ‘die heeft Nero gedragen’. Na de moord zou Nero zijn moeders lijk hebben bezichtigd (vgl. ook Suetonius, Nero, 34 en Tacitus, Annales xiv, ix).
40-41	die ... gaaven: die, reeds lang geleden verstomd (dwz. gestorven?), hun uitgeputte lichaam te ruste hebben gelegd (wnt viii, ii, 2762)
42	Uit's Moeders darmen opgegraaven: Nadat u hen uit ‘de darmen van moeder’ (nl. de graven in de bodem van moeder aarde) hebt opgegraven
43	Dus: Zo
	om: rond
44	Verschuiven: in de zin van: Door (met damschijven) te schuiven verkwantselen
	huts'len: door elkaar schudden. ‘Hutselen’ is ook de naam van een kansspel (wnt vi, 1330).
45	t'ontwaaken: wakker te maken (wnt x, 2024)
46	raaken: aan te roeren
47	Waar Moses grafstee niet verschoolen: Als de plaats van Mozes' graf niet onbekend zou zijn (vgl. Deuteronomium 34:6)

49-50	syn koopre slangh geheeven, Voor Isrel: de koperen slang die Mozes op een stang stelde voor het volk Israël (Numeri 21:9)
50	te Milaan, in 't leeven: die nu nog bestaat (wordt bewaard) te Milaan. Mozes' slang bevindt zich aan een van de pilaren in de S. Ambrosio-basiliek te Milaan.
51	fyne religieusen: de gespeelde bezorgdheid van de spreker wordt hier tot sarcasme
52	Wy loopen, met geen houte neusen: dwz. U hebt ons niet voor de gek kunnen houden (vgl. ‘iemand een neus aandraaien’, wnt ix, 1893)
53	Als reukeloose Tempelgooden: Als afgodsbeelden zonder reuk (vgl. Psalm 115:6)
54	Vergeefs den wierook aangebooden: Aan wie tevergeefs (zonder zin) wierook wordt geofferd (die ze immers niet kunnen ruiken)
55	Wy ruiken wel, die: Wij hebben heel goed door, dat die ... (wnt xiii, 1668). Aangezien het hier dus over stoffelijke resten gaat, zal Six niet zonder bijbedoeling de reuk-metaforiek hebben voortgezet.
	brokkelingen: resterende brokken (vgl. wnt iii, i, 1498-1499, deze plaats)
56	Niet bleeven: dwz. Niet de overblijfselen zijn
57	greine kas̄se: grenehouten cassette
58	een laadje [...] van passe: een daarvoor bestemd laadje
59	Voor oogen weigerigh: dwz. Waar men niet in kan kijken
61	ceeltjes: papiertjes
62	van den naam, op vraagen: op vragen naar de naam van de desbetreffende heilige
63	uitgebranden: verkoolde
65	alzoo wel: evenzozeer op die
66	als bereende dieren: als op die van ‘dieren met rede’, nl. mensen
67-68	alzoo ... zielen: evenzozeer afkomstig van boeven of onzalig gestorvenen als van zalig gestorvenen. De regel is een versvoet te lang.
70	van Tunis: uit Tunis, hier kennelijk als een soort Rome van het heidendom
71	Wat zou ons niet in twyffel stellen?: dwz. Waarom zouden we niet aan de echtheid twijfelen?
72	noch tuignisvellen: en ook geen schriftelijke getuigenissen
74	vaaten: lichaamsdelen (nl. met een beroep op de bijbelse voorstelling van het lichaam als een broos aarden vat, vgl. 2 Corinthiërs 4:7)
75	Ghy schynt lichtvaardigh dan te speelen: Dat gij lichtvaardig speelt zou maar schijn zijn (zegt gij)
76	strekt: dient
	voort te teelen: te verbreiden
77	daar is: dan is er
78	Uw liegen lykt ook, naa behooren: Zelfs uw gelieg (over de echtheid van de relikwieën) zou in de haak zijn
79-80	Want ... geleeden: dwz. Men heeft vroeger immers ook al leugens, listen en bedriegerij om bestwil moeten verduren
81	Zoo heeft: Aldus (zo zult u wel opwerpen) heeft
	die saalge hoer: die zalige hoer, nl. de hoer Rachab (vgl. Jozua 2)
83	opgeslooten: dwz. die zich binnen de poort van Jericho hadden laten insluiten

84	heir: leger
85	Missaakte: De aanwezigheid van ... ontkende, loochende (wnt ix, 886)
87	de ziel van 't leeven: Rachab had de verspieders daarentegen alleen 't lieve leeven laten behouden.
88	Den winner: Degene die de relikwieën van u wint
	een spoor: een prikkel, een aansporing
89	Dewyl syn aandacht raakt: Omdat hij eraan herinnerd zou worden
91	Als die: Zoals de mensen die
95	Verwint ghy eens: Als u zelf dan soms eens (geld) wint
96	Ghy kont: Dan kunt u (zo verantwoordt u die winst)
	uit: mee, van
97	Zoo: Dus, Dáárom
	werd: wordt
	de geldhaaf: het bezit van geld (wnt vi, 129, deze plaats)
98	Maar anders, als den dood, te haaten: dwz. Die men anders echter als de dood moet schuwen. Een Kapucijn heeft immers de gelofte van armoede afgelegd.
99	ontstreeken: afhandig ... gemaakt
100	voor een liefde teeken: nl. voor dat zilver, als was het een liefdewerk
101	toesegh: de toezegging, de belofte
101-102	uw ... misse: dwz. dat u hem zult opnemen in uw intentie bij de eerstvolgende mis
103-106	Is ... woonen?: vgl. r. 1-4

Vorige Volgende