Gedichten (2 delen)

[p. 381]

[216] Wisselbank (p. 366)

toelichting	In 1609 werd, naar het voorbeeld van de Venetiaanse girobank, de Amsterdamse Wisselbank opgericht. De stad kreeg zo de eerste girobank buiten Italië. De reden van de oprichting was in de eerste plaats de slechte toestand van het geldwezen: men wilde valse, gesnoeide, afgesleten en ongeldige munten uit de omloop verwijderen. Een bijkomend motief voor de oprichting waren de voordelen die men van geldverkeer via overschrijvingen (giro's) verwachtte. Six prijst de bank vooral wegens deze laatste voordelen, maar hij laat de rol van de Wisselbank als monetaire zuiveraarster niet onvermeld. De Amsterdamse Wisselbank was gevestigd in het stadhuis. De gedeponeerde gelden en edele metalen werden daar bewaard in een ingegraven kluis (vgl. Van Dillen, 1964). Six' gedicht zal betrekking hebben op de Wisselbank vóór de brand van 1652, misschien dateert het ook van vóór de vrede van Munster (1648, vgl. r. 15-18). Het gedicht vertoont in versvorm en inhoud overeenkomsten met Vondels gedichten Aen de Beurs van Amsterdam van 1643 (wb Vondel iv, p. 548-551). Dit gedicht staat op p. 276-278 van Six' bundel.
annotatie
1	jonge: dwz. pas enkele tientallen jaren oude
2	Den vinder: Uw bedenker. Wie dat precies is geweest is niet meer uit te maken. Het verzoek tot oprichting kwam van enkele voorname kooplieden. De bank was opgezet naar Venetiaans voorbeeld (Van Dillen, 1964, met name p. 336).
5	gekast: in een geldkas of -koffer
7	Op 't midden: In het centrum (de bepaling wordt opgevat in Metst ghy, r. 10)
	een bolle grond: een stuk drasse grond (wnt iii, i, 293), dwz. Amsterdam
8	vischers maat: de vissersman (Amsterdam zou een visserdorp zijn geweest)
8-9	de netten ... verluchten: zijn netten vastbond aan enkele staken om ze te luchten (te drogen)
10	Metst: Metselt
10-11	diep ... ooverwelft: dwz. een diep uitgegraven gewelf ter bewaring van schatten
12	brand: vgl. echter Six' gedicht no. [305], met name r. 41-47. Na de brand van 1652 vond men in de puinhopen van het oude stadhuis nog klompen gesmolten zilver ter waarde van 20.000 tot 30.000 gulden (Van Dillen, 1964, p. 350, noot 1).
	vruchten: vrezen
14	de bergen: nl. de mijnen in West-Indië
16	moeder aâr: hoofdader (vgl. wnt ix, 929: ‘hoofdrivier’)
17	die seefgelyke schaar: die schare die (dat volk dat) wel een zeef lijkt (waar al het goud van West-Indië in wordt vergaard?). Men moet hierbij waarschijnlijk aan een goudzoekerszeef denken.
20	Al heeft Fortuin uw naam in dwank: Al staat u, in uw naam, onder dwang van de Fortuin (het wisselvallige aardse lot). Six legt, in woordspel, een verband tussen wisselvalligheid en de Wisselbank.

[p. 382]

22	En af, en aan: nl. als eb en vloed (bij opname en deponering van de bankgelden)
23-24	en ... ongemakken: dwz. en zet zo de waren, die tot verlies van de landen van origine worden aangevoerd, om in geld
26	Voert [...] toe: Doet ... (direct) beschikken over
27	Om waaren licht weer wegh te draagen: Zodat hij gemakkelijk opnieuw waren kan inkopen (zonder eerst schulden bij anderen te hoeven innen)
28	twee paar deelen: vier werelddelen
29-30	Op ... waagen: Durven hun welvaart, evenals wij de onze, in u te deponeren, vertrouwend op Amsterdam (‘de Amstelmonding’) als borg
31	neemt maar wel gewoogen stof: accepteert alleen goed gewogen muntspecie
32	licht: te licht (nl. door slijtage, of muntsnoeiing; het verkleinen van de munt door er een randje af te knippen met een metaalschaar)
	te grof: Six zal bedoelen: van te onedele legering (met een te laag percentage edelmetaal, zodat de nominale waarde van de munt niet overeenkomt met de intrinsieke waarde)
33	Dat boet syn loosheit aan den knipper: Dat moet bij ‘de knipper’ boeten voor zijn onbetrouwbaarheid. In de Wisselbank was ook een smeltkamer, waar behalve ovens ook ‘een blok en schaar’ aanwezig waren om het slechte geld door te knippen (Van Dillen, 1964, p. 351).
34-35	Die ... doet: (‘de knipper’,) Die de onbetrouwbaarheid met de schaar bestraft, zowel aan een goed mens (die dus zelf met slecht geld bedrogen is) als aan een bedrieger
36	speel den slipper: goed van af komt. Het wnt verklaart dit slipper als ‘iemand die (met iets) wegsnapt’ (wnt xiv, 1825, deze plaats).
37	sich wil dienen: beschikken wil over
38	Die kryght het daadlik: Men kon te allen tijde over zijn tegoed in specie beschikken (Van Dillen, 1964, p. 349).
	bestelt: bezorgt, doet ... toekomen
39	ceeltjen: strookje papier, bewijs van overschrijving. Dergelijke strookjes (girobiljetten) zijn afgebeeld in Van Dillen, 1964, tegenover p. 384.
	wien: aan wie
40	ooverschryft: schrijft over, gireert
	't reekenboek: het grootboek van de Wisselbank, waarin van elke rekeninghouder de rekening-courant werd bijgehouden. Een gedeelte van de rekening-courant van Andries Bicker is afgebeeld in Van Dillen, 1964, tegenover p. 385.
41	groot, na syn versoek: van de door hem gewenste grootte
42	uit te haalen: geld tevoorschijn te halen
45	is duurst: is (immers) het kostbaarste
46	De dagh: hier: De levensdag
	eindt rad: komt spoedig aan zijn einde
47	Dies: Daarom
48	wel kan vaaren: in welstand kan leven
49-50	Schoon ... poffen: Al kan Venetië pochen dat het oudere brieven heeft
50	beursgerief: gerief voor de geldbeurs (die niet zoveel hoeft te torsen) en: gerief voor de handelsbeurs (waarin de kooplui nu sneller transacties kunnen afsluiten)

[p. 383]

51	Beleid: Het beleid
	buuren: inwoners
52	Dat streek de kroon: dwz. Heeft het (Venetië) onttroond
	in koop, en goed: zowel in handel als bezit
54	mach: als ... mag