Gedichten (2 delen)

[p. 356]

[206] Gekroonde schryfkonst (p. 348)

toelichting	Over de in 1652 op de Dam gestrafte misdadiger die in dit gedicht centraal staat, heb ik geen nadere bijzonderheden gevonden. Het gedicht staat op p. 261-263 van Six' Poësy.
annotatie
titel	gekroonde: Gehuldigde (vgl. r. 33-38)
1-3	Dat sich [...] Bevlytige: Laat ... zijn best doen
1	Parent: een op perkament gekalligrafeerd blad van de hand van deze Parent bevindt zich in de Amsterdamse universiteitsbibliotheek (vriendelijke mededeling van Drs. A.R.A. Croiset van Uchelen). In de krul achter de ondertekening ‘1672 Em. Paren’ van dat blad zou men een t of een s kunnen zien. Verder is mij niets over deze kalligraaf bekendgeworden.
	Meurs: Hendrik Meurs (1603-1640) was een van de bekendste schrijfmeesters van de eerste helft van de zeventiende eeuw. Zijn kalligrafisch werk verscheen ook in gegraveerde vorm: zijn bundel Exemplaria van 1631. Voorts drukte en verkocht hij schoolboeken en schrijfboeken van anderen. Vondel schreef twee bijschriften bij portretten van Meurs (Croiset van Uchelen, 1974, p. 303-305 en wb Vondel iii, p. 614 en p. 796).
2	een deftigh schryver: een edel schrijfmeester, een kalligraaf
3	gans: ganzeveer
4	den lauwerkrans: de hoogste prijs
5	staave, aan staaf: letter aan letter (vgl. ‘boekstaaf’)
	gebonden: verbonden, aaneengeschreven
6-7	dat het alle monden Slechts siende: dat de monden van alle mensen die het alleen maar (behoeven te) zien
7	een prent: een werkstuk op papier (of doelt Six op de gegraveerde versies van het kalligrafische werk?)
9	Die ... booven: Toch is die kerel hun verre te boven gegaan (vgl. wnt viii, i, 1076: lansert)
10	te booven: te ronken (wnt vi, 1205), ‘hof te houden’
11	self: zelfs
12	Bootseeren: Nabootsen
	een verband: een obligatie, een cheque (wnt xix, 245-246). Vgl. net gebonden (r. 5).
13	in bank: die op de bank gedeponeerd zijn (bepaling bij duisenden)
14	een rentehrief: een rentegevende lening
15	Zulks dat: Zodat
	d'onnoosle schuldenaar: de man op wiens naam de obligatie was uitgeschreven en die van niets wist
16	Besturf: Lijkwit werd
	't syn eigen: nl. zijn eigen handtekening, zijn hand (r. 11)
17-18	onder rariteiten, Van 't ongemeinste: in verzamelingen van de allergrootste zeldzaamheden
18-20	kontrefeiten ... teikenherd: zo'n kunstige gelijkenis op het tekenbord in beeld gebracht door Goltzius of door Sandrart. Het teikenberd is de

[p. 357]

	plank waarop het papier voor een tekening werd vastgezet. De gelijkenis van de handtekening overtrof dus zelfs het waarheidsgetrouwe van de tekeningen van Hendrick Goltzius (1558-1617) en Joachim von Sandrart (1606-1688).
21	Dies: Daarom
	de Burgerheeren: de magistraat
22	't weeghhuis: de Waag
22-23	vereeren, Een eer: huldigen met een eerbetoon
24	Een tuchtich leersaam speeltooneel: Een verheffende leerzame toneelopvoering (tuchtich uiteraard ook in een toespeling op de tuchtiging)
25	op staaken: op een stellage, een podium
26	't afgebrand stadhuis: het oude stadhuis was in de nacht van 6 op 7 juli 1652 afgebrand (vgl. gedicht no. [305])
27	een blydaard: een vrolijk personage (vgl. wnt ii, ii, 2831, deze plaats), nl. de beul
28	droevigh volk: een ‘koor’ van bedroefden (de veroordeelden). Voor een ‘justitiedag’ spaarde men een aantal gevallen op (Van Eeghen, 1954 a, p. 121).
29	Die: vat zowel blydaard als volk op (vgl. het getal van lachte en treurden, r. 30)
	gebeurden: gebeurde
30	Verbeelden: Uitbeelden
31	gispte: geselde (wnt iv, 2391)
	brandde: brandmerkte
32	des rechters klingh: het zwaard van de scherprechter
33	schouburgh: toneel, podium (wnt xiv, 958)
	maakelaar: handelaar (in obligaties) (vgl. wnt ix, 109)
34	den baakelaar: de laurier, lauwertakken (wnt ii, i, 878 noemt het gebruik van het woord hier ‘Oneigenlijk, en minder nauwkeurig’), vgl. lauwerkrans (r. 4)
35	gekruifden: gekrulde
36	draaisel van de hennipvlok: ineengedraaid vezelmateriaal van hennep, dwz. het touw van de strop
37	Van 't hoofd af: Van bovenop zijn hoofd naar beneden. De ‘lauwerkrans’ was de gehuldigde dus als het ware over de oren gezakt.
38	galgestaal: de dwarsbalk van de galg (vgl. staal: steel, wnt xv, 44)? Of is galgestaal een zetfout voor galgestaak (vgl. wnt iv, 173)?
	geschooten: gegooid
39	noch op grond: nog tot op de grond. De straf bestond er dus uit, dat de dader met de strop om de nek werd tentoongesteld.
40	om dat hy 't schrift zoo wel verstond: Omdat zijn grote vaardigheid in het schrijven daarmee in overeenstemming was
41	Wan: Als
	beeter zal begrypen: nog beter zal leren (dwz. nog eens zal doen)
42	een heerlik gypen: een verheven omslag in zijn omstandigheden (misschien sluit deze passage nog aan bij de toneelmetaforiek en doelt Six op een wel zeer resolute peripetie, vgl. wnt iv, 2343). Gijpen betekent naast ‘omslaan, veranderen’ ook ‘sterven’ of ‘zieltogen’ (wnt iv, 2344, deze plaats).

[p. 358]

43	Het aardryk deilen van de locht: Een scheiding tussen aarde en lucht aanbrengen: dwz. Afscheid nemen van de aarde om geheel in de lucht te gaan vertoeven.
44	socht: gewoonlijk ... zoekt
46	vlak: recht
47	Hans van Haarlem: de beul. In Amsterdam werden de lijfstraffen voltrokken door de beul van het Hof van Holland, die volgens een oud privilege in Haarlem zetelde. Amsterdam had dus geen eigen beul. Het is daarom niet onmogelijk dat Six met van Haarlem alleen 's mans woonplaats aangeeft. Over een beul Hans (van Haarlem) is mij overigens niets gebleken (Gonnet, 1917, p. 29 en Van Eeghen, 1954 a, p. 120).
48	De berkerysen: De roede van berketwijgen
49	Van dansen, en syn sangh: Hier kennelijk ook gezien als een interludium bij de toneelvoorstelling.
50	op de ruggevooren: op de ribbels van zijn rug (de ribbels hier gezien als regels voor de tekst?)
51	borst: kerel
52	Myn Heeren: nl. Burgerheeren (r. 21)
52	spaa: laat
53	uitbanden: verbanden
correctie	Op p. 262 van de bundel van 1657 staat in r. 36 van dit gedicht henniplok. In de lijst met Drukfeilen achterin de bundel is dit verbeterd tot hennipvlok.