Gedichten (2 delen)

[114] Raad om naa 't Spa te koomen, aan alle miltsuchtigen (p. 195)

toelichting	Het gedicht staat op p. 135-136 van Six' bundel.
annotatie
1	vraagh: raadsel. Six doelt hier alleen op het 's avonds op drie benen lopende wezen, de in zijn ouderdom met een stok lopende bejaarde, dwz. alleen op het laatste gedeelte van het bekende raadsel.
2	verargrende: achteruitgaand
3	Begost: Begon
4	Daar: Maar daar, nl. op d' aard
	loome: trage
5	Ladas: een snelle Olympische hardloper, wiens naam terloops wordt genoemd door Catullus (Carmen 55), Juvenalis (Satire 13) en Martialis (Epigram 86, boek 11). Ladas' snelheid was min of meer spreekwoordelijk (vgl. Adagia, 1643, p. 244-245).
	heet: noemt
6	Van voogels [...] bekleedt: Van vogelvleugels voorzien
	als Merkuur: Mercurius wordt vaak afgebeeld met gevleugelde sandalen.
7	Faalt luttel: Heeft het nauwelijks mis
8	meer bedriegen: mij nog een onjuiste gedachte ingeven (vgl. leek, r. 1)
9	vuilnis maagh: de Galenische medische wetenschap beschouwt de milt als het orgaan dat afvalstoffen van de lever opvangt en zo het verse leverbloed rein houdt (Galenus, ii, ix, 138 en iii, ix, 178).
10	gevilt: gesneden
11	Als doenelyk bepleit van veelen: Zoals dat door velen wordt verdedigd als een verantwoorde en mogelijke ingreep. Het nut van de milt was reeds in de Oudheid omstreden. Volgens Galenus kent de Natuur geen nutteloze organen en op grond daarvan verdedigt hij het belang van de milt voor het lichaam (Galenus, ii, iv, 91 en ii, ix, 132). Six volgt Galenus' redenering, maar kerstent diens ‘Natuur’ (vgl. r. 12). Miltextirpatie bij de mens -overigens wel degelijk mogelijk- komt in Six' tijd nog niet voor, maar de chirurgijn Job van Meekeren (1611-1666), een stadgenoot van Six, vermeldt wel een geslaagde miltverwijdering bij een hond (Van Meekeren, 1728, p. 269).
12	Zoo [...] dan: Als dat echt zo zou zijn, dan
13-14	Hiel ... leef: Als ik dus moet aannemen dat ik dat orgaan nog wel naast het hart draag, aangezien ik in leven ben en aangezien het ongetwij-

[p. 212]

	feld niet zo is dat God overbodige organen heeft geschapen (impliciet in r. 12)
14	waar bleef: waar is ... dan gebleven
15	rechtspalleijen: gerechtelijke folterbanken (wnt xii, 1, 209, deze plaats)
16	waaterreijen: waterloopjes (wnt xii, iii, 1590)
18	nieuwe Spaderdorp: niet lang geleden herbouwde dorp Spa (vgl. de annotatie bij gedicht no. [117], r. 5)
19	vermooge: krachtige
20	seevenjaarge: vgl. gedicht no. [102], r. 23, waar echter sprake is van Ses jaar.
	strenge: knellende
21	naa veel gedulds: nadat ik veel doorstaan had
22	Den oorspronk selve mynes schulds: Uit de genezing blijkt immers de genade van God ten aanzien van de oorsprong van de ziekte; de zonde waarvoor de ziekte een straf is (selve: zelfs).
23	om: vanwege
24	stilte: stilling, verzachting
26	balsemboom: een van de bomen waarvan de bast werd gebruikt als geneesmiddel (wnt ii, i, 942)
27	versonde: getransporteerde (vgl. gedicht no. [105], r. 45)
	lakken: dichtgelakte flessen (vgl. ook lak: bron, wnt viii, i, 927)
28	slapper: minder werkzaam. De medicus De Heer is het in dit opzicht niet met Six eens; hij acht gebotteld bronwater even gezond als aan de bron gedronken water. Als voorbeeld noemt hij een grote zending van flessen Pouhonwater naar Engeland. Het water doorstond een reis van tien dagen in koetsen en schepen zonder merkbaar kwaliteitsverlies (De Heer, 1645, p. 49-50).