Gedichten (2 delen)

[104] Ter eere van de fonteine Pouhon (p. 178)

toelichting	Het gedicht staat op p. 122-123 van Six' Poësy.
annotatie
1	Schoondochter: zo aangeduid, omdat het bronwater als een vrouw ‘bevrucht’ wordt door zwavelhoudend ijzer, de ‘zoon’ van de genoemde mijnen.
2	Marktcieraad, bartaâr: zo genoemd wegens Pouhons ligging middenin Spa, op de markt.

[p. 193]

3	haar: haar equivalent voor
	Klingenberger: Klingenberg, tussen Odenwald en Spessart aan de Main, was vermaard wegens de voortreffelijke wijn die er werd verbouwd.
4	lyfsbeschut voor: bescherming van het lichaam tegen
5	tweede: tweede in rang wat betreft heilzaamheid
	twee paar heilriviertjes: vgl. ook de vier paradijsrivieren (Genesis 2:11-14)
7	kond: kil
	schaars galmt: slechts af en toe weerklinkt
8	ruim zoo grys: van voldoende hoge ouderdom (èn: donkere tint)
9	voor [...] verstrekte: als ... dienst deed
10	alwys: die in zeer veel zaken inzicht had
	de Tongerquel: de bron van Tongeren
	verhief: met eer vermeldde. In boek xxxi van zijn Naturalis historia behandelt Plinius een aantal natuurlijke bronnen. Hoofdstuk viii, 12 vermeldt de bron van Tongeren die hij ‘opmerkelijk’ (insignis) noemt. Men interpreteerde deze passage in Six' tijd als een beschrijving van de Pouhon, o.a. op grond van de roestige smaak van de bron, die Plinius ook vermeldt (De Heer, 1645, p. 2; Tydkortingen, 1735, ii, p. 116-119; vgl. de annotatie bij het voorgaande gedicht, r. 11).
11	eerstmaal: nl. voor het eerst Met kennis (r. 12)
	lekte: dronk
12	Met kennis van uw heilende gerief: Plinius noemt het water van Tongeren heilzaam als purgeermiddel, als middel tegen de derdendaagse koorts (malaria) en tegen blaasstenen.
	gerief: gunstige werking
13	vroome: deugdzame
	gesteeken: gehekeld, zwart gemaakt (wnt xv, 1215)
14	fenyn: gif
	haar: nl. die van de tongh (metonymisch voor: Plinius)
15	schavotbaar teeken: spoor van een misdaad die om een zware bestraffing vraagt
16	Om: Afkomstig van
13-16	Die ... Soon: dit in tegenstelling tot enkele van Plinius' tijdgenoten. De bijzonderheden demonstreren Plinius' betrouwbaarheid als persoon en daarmee de betrouwbaarheid van zijn oordeel.
17	Haar: vgl. de annotatie bij haar (r. 14)
	doorsnuffelde: onderzocht
	natuuren: de aard van de dingen (toespeling op de titel van Plinius' hoofdwerk: Naturalis historia)
18	Ervoer: Ging na
18-19	wat [...] Al voor metaal: welke metalen niet allemaal
18	sarpe: zurige
20	hun: nl. van wat [...] Al voor metaal
	nieuw leeven baaren kon: in staat was kinderloosheid weg te nemen. In de passage over het Tongerse bronwater noemt Plinius een analysemethode waarbij het water vertroebelt en vervolgens rood kleurt als men er vuur bij houdt. Hij prijst een aantal bronnen, maar andere dan die te Spa of Tongeren, als remedie tegen onvruchtbaarheid (bijv. boek xxxi, hoofdstuk iv en vii).

[p. 194]

21-24	Men pryse my: Anderen (in contrast met Ik, r. 25) kunnen mij ... aanprijzen
21-23	Paus ... naagebootst: In Frascati zijn verscheidene watervallen. Six zal hier doelen op de cascadewatervallen van de bouwmeester Carlo Maderno en de waterbouwkundig ingenieur Giovanni Fontana. Deze trapsgewijs aflopende watervallen zijn opgenomen in de tussen 1602 en 1625 gebouwde watertheaters bij de villa's Aldobrandini en Torlonia.
	De cascadevormige bouw van deze beroemde waterwerken vond onder meer navolging in Frankrijk. Na een verblijf in Italië bouwde de architect Jacques Lemercier een cascadewaterval in Liancourt (Oise). Hij voltooide die vóór 1637. De theaters van Frascati stonden ook model voor de waterpartij te Rueil, die Lemercier tussen 1632 en 1639 in opdracht van Richelieu bouwde. De Franse watertheaters zijn inmiddels verdwenen, maar hun Italiaanse voorbeelden zijn nog te bezichtigen (Berger, 1974, met name p. 310-314 en p. 317-320). De Fontana dell' Aquila, of dello Scoglio die Maderno, of misschien Flaminio Ponzio in 1611-1612 in de tuin van het Vaticaan aanlegde, was geen waterval, maar een omhoog spuitende fontein (Berger, 1974, p. 314-315). Six kan deze bruisfonteine toewijzen aan Paus Pauwel, omdat ze onder Paus Paulus v (1605-1621) is gebouwd.
22	't vallen: de waterval
23	in 't kleine: dit lijkt vreemd; de waterpartij te Rueil was misschien, maar die te Liancourt in elk geval groter dan de cascades van Maderno en Fontana (Berger, 1974, afbeeldingen p. 310-313 en p. 318). Het is mogelijk dat in 't kleine niet bij naagebootst, maar bij pryse (r. 21) aansluit en dan ‘stuk voor stuk’ betekent (wnt vii, ii, 3780).
24	Onnutter: Die nuttelozer zijn
	de kleinste soeter quel: de minste of geringste bron die beter is
25	't vlekjen: het dorpje
	Barbaaren: Six sluit zich hier in zijn woordkeuze a.h.w. aan bij Plinius.
26	vergroot: van meer belang doet zijn
	beetre taalen: nl. dan de talen van de barbaren, dwz. het te Spa gesproken Waals (?)
27	bevaaren: tot reisdoel gekozen, bereisd
28	Zoo ... toekeert: dus vanaf i mei, vgl. gedicht no. [101], r. 97-102.
29-34	Om [...]'t Safierlyk nat [...] Te drinken: blijkens verscheidelyke (r. 32) sluit deze bijzin eerder aan 't siek Euroop (r. 27) dan bij Ik (r. 25)
29	walgeloos: zonder te walgen, dwz. met smaak
	uit d'omgekomde randen: uit het bekken dat rond de bron was gemaakt. Het arduin uit de mijnen van Namen dat bij de aankleding van de Pouhon was gebruikt, komt nader ter sprake in gedicht no. [106], r. 11-12.
31	Safierlyk: als een saffier zo helder blauwe
33	't Spyte: Ten spijte van
34	om niet een brysel: voor niets; in tegenstelling tot artsenye, en 's apoteekers vysel (wnt iii, i, 1363, deze plaats)