Gedichten (2 delen)

[102] Om geneesinge myner miltsiekte, aan de Spafonteinen (p. 174)

toelichting	Dit tweede Spadicht staat op p. 119-121 van Six' Poësy.
annotatie
1	nimfen: bedoeld zijn de bronnen, die hier als bosnimfen en Fonteingodinnen (r. 7) worden aangesproken.
2	steen: gesteente, rotsen
	vol: geheel overdekt met
3	die: nl. die van het kreupel eiken hout
4	Trotseert: Het hoofd biedt. De begroeide heuvels (vgl. kruinen) reiken dus tot in de wolken.
	op bergghelyke duinen: bepaling bij die wilde kruinen
5	pas: precies (vgl. het voorgaande gedicht no. [101], r. 97-102)
6	Bekrachtight: de zon houdt immers de bodem droog. Men meende dat regenweer de werking van het bronwater aantastte (vgl. het voorgaande gedicht, r. 89-93).
	sarpvloeijend glas: drinkglas met zurig water
8	Gerons, Ton: Géronstère, Tonnelet
11	kooker: holte
12	wroetende deur: doordringend
	ooker: metaalhoudende aarde
13	ysrich staal: niet pleonastisch. Staal werd in Six' tijd beschouwd als een afzonderlijk metaal (wnt xv, 23).
14	kooperrood: ijzersulfaat
12-15	ooker ... gronden: de medicus De Heer geeft een opsomming van dezelfde stoffen in het bronwater en baseert zich daarbij op een analyse van Pouhon en Sauvenière (De Heer, 1645, p. 41).

[p. 189]

17-18	Het zy dat [...] Of: In het geval ... Of. Deze beide regels bevatten een toelichting bij r. 16.
19	der natuuren: van de natuur
20	Verryksters: dit aspect van de bronnen komt uitvoeriger aan de orde in gedicht no. [117], r. 49-60.
	Spagebuuren: mensen die in of nabij Spa wonen
21	lydlingh: zieke, lijder
	geen oopen: een afgesloten
22	die: aan een milt die
	verstopt: deelwoord
	stilt: aflaten
23	Ses jaar: dus vanaf ± 1650
25	te spaa: te laat
26	uw heiligheit: uw genezende werking
26-31	genaa ... baat: object bij te bidden (r. 31)
28	hondert oncen; 3.07 kg (vgl. het voorgaande gedicht, r. 136 en r. 144)
29	Met: Bij
30	Gereegelt met wel leevens maat: Met de vaste discipline die bij een juiste levenswijze behoort
31	te bidden: af te smeken
	schoon verlaaten: hoewel ik in de steek ben gelaten. De smeekbede om genaa, heil en baat is dus afkomstig van een wanhopige die elke redelijke hoop op herstel heeft laten varen.
32	Van kunst: Door de medische wetenschap
33	Ontmergelt: Van merg beroofd (wnt x, 1912, deze plaats; vgl. echter ix, 582)
	door artseny: met medicijnen
34	waarschynlik meedely: hulp die juist leek
35	Zulks: Zodat
	leeve in: besta uit
	bonken: botten; meestal als aanduiding van dierlijke beenderen (wnt iii, i, 357)
36	Toloeser lyken: de beroemde relikwieën die tentoongesteld werden in een crypte in Toulouse. Waarschijnlijk heeft Six de gemummificeerde lichamen zelf bezichtigd toen hij in Toulouse was (vgl. Wegh-Wyser Vranckryck, 1647, p. 57; Lahondès, 1920, p. 83-85).
38	warmen aard: de medicus De Heer meende dat het bronwater dat op zichzelf koud was, een verwarmende werking op het lichaam had (De Heer, 1645, p. 64).
	doorsnydt: legt open. De Heer gebruikt voor deze werking het Latijnse werkwoord incidere (De Heer, 1645, p. 66).
	verspreidt: verwijdt
40	slym: flegma
	baaren: veroorzaken
41	wegh gegaan: die verdwenen is
42	Met kost, en drank, versaadloos: Zodat die honger met geen kost of drank te verzadigen is
44	zoo graagh: nl. als deze honger (r. 41)
45	kookt: bereidt. De nog gangbare Galenische opvatting van de spijsvertering hield in dat de uit het voedsel gewonnen chylus (of het chijl-

[p. 190]

	vocht) direct naar de lever werd gevoerd om daar in vers leverbloed te worden omgezet. Dit proces zou door het bronwater bevorderd worden (Lindeboom, 1972, p. 40; vgl. het voorgaande gedicht, r. 222 en r. 242).
46	vleissigh: vlezig
	om: aan de buitenzijde om
48	marrighpypen: mergpijpen, botten
49	seenuw: spier
50	wracht: verricht
51	weederbaert: doet ... herleven. In deze en de volgende versregel maakt Six gebruik van een religieuze terminologie.
53	de deuchd: dat wat nog gezond is
	deuchd: gezonde werking, kracht
55	drinklik goud: sommige ‘Chymisten’ schreven aan een brei waarin fijn verdeeld goud was gemengd een genezende en levenrekkende werking toe. Het middel werd door anderen afgedaan als kwakzalverij (Chomel ii, 907 en vgl. ook wb Vondel ix, p. 528, r. 577).
	waarer: betrouwbaarder dan het genoemde kwakzalversmiddel
56	klaarer: heel duidelijk
57	toonen: bewijzen
58	stokkigh: met stokken lopend (i.t.t. wnt xv, 1831, deze plaats: ‘stokkerig, houterig, niet meer gewoon’), of: stokoud?
59	Vereeuwt: Vereeuwigt, Sterft (wnt xix, 1740, deze plaats)
61	myn gesondheits hoop: mijn hoop nog gezond te worden
69	Verguldt: Opgesierd
70	die Rinkauw roemt: die aan Rheingau roem verschaft. Rheingau ligt in het gebied van Riesling en rode Burgunder (Paronetto, 1981, p. 369-370).
71	lauwerbeeken: beken van of met lauweren. Hier metaforisch voor: lofdichten voor de Fonteingodinnen.
72	Parnassus: de muzenberg
	leeken: vloeien
73-78	Al ... ontstelt: object bij Zal ik zoo reederyk beleesen (r. 80)
73-74	pyn Om 't hart: pijn in de maagstreek (vgl. wnt vi, 67, hartepijn)
74-75	paddestoels fenyn Opslokte: gif van paddestoelen heeft gegeten
75	graveel: nier- of blaasgruis
77	loop: diarree, dysenterie
	werd: wordt
79	Want ghy kont veelerlei geneesen: tussenzin
	veelerlei: diverse ziekten
80	reederyk: volgens de regels van de (betogende) dichtkunst
	beleesen: bepraten, overhalen
81	Suid, en Noord, en West, en Oost: bezoekers uit alle windstreken
82	By elke Godheit: Bij elk van de vier Fonteingodinnen
84	in uw vier hoeken: bij uw vier bronnen die in alle windrichtingen liggen