't Word grooter plas: maar niet zo 't was. Nederlandse beschouwingen over vertalen 1670-1760

Vertaalhistorie. Deel 3

[p. 67]

19
[Jacob Zeeus], in: Boileau, De mensch dwaazer als het dier, [door Jacob Zeeus] herziene uitgave [van de vertaling door Pieter Le Clercq], Den Haag, 1715.
Uit: ‘Voorrede’.

Jacob Zeeus (1686-1718), notaris te Zevenbergen en hekeldichter; ageerde in de Poëtenoorlog (zie ook no. 15) tegen Franse invloed. Zijn auteurschap blijkt uit de erna volgende pamflettenstrijd. De eerste druk van de vertaling van Boileaus Satire VIII (1668) door Pieter Le Clercq dateert uit 1712. De auteur van de hieronder gewraakte andere vertaling is N. van Amerongen.

Het vertaalen van Poëzy, voornaamelyk zulke daar het hier op aankoomt, is ieder even na, maar daarom echter alle mans werk niet; 't geen aanstonds blyken zal, zo men deeze navolging van den beroemden Heere Despreaux achtste Hekeldicht, door zekeren P.L. Clercq gemaakt, en in deezen tweden^a geheel verandert en verbetert, vergelykt by de daar van onlangs uitgekoomene overzetting, onder den Tytel: DE MENSCHELYKE DWAASHEID IN TEGENSTELLING VAN ANDERE DIEREN:^b Want schoon men al een werk naar den letterlyken zin, en van woord tot woord navolgt, zulks is niet genoeg, en zal weinig Leezers vermaak of nut toebrengen; daar men in het tegendeel zekerlyk behaagen zal, zo men in eene vrye, edele vertaaling des Dichters gedachten navolgt, voor zyne spreekwyzen, termen verkiest, eigen aan de taal waar in men schryft, en alles op onze tyden en zeden toepast, gelyk de Heer Pels zo onverbeterlyk

a In 1712 quam het te Utrecht voor de eerste maal in 't licht onder den zelven naam, dien het bij deeze uitgaaf behoudt, waar in geene geringe verandering is geschiedt; 't Geen de Vertaaler, wiens arbeid lof verdient, ongetwyfelt zelfs altemaal zou gedaan hebben, zo hy 'er een tweden druk van had doen toestellen. Men kan verder de Gedichten tegens malkander nazien, en ondertusschen verzekert zyn, dat deeze vertaaling met recht, goed en sierlyk mag genoemt worden.

b In 's Graavenhaage, by Engelbrecht Bouquet gedrukt

[p. 68]

in zyne navolging van Horatius Dichtkunst, en na hem verscheidene andere met lof gedaan hebben. Ook kost zulks gevoeglyk, en met luttel moeite in dit Hekeldicht geschieden, 't geen, geheel naar den smaak van Persius, en als van een gemelyk Filozoof geschreeven, die tegens de gebreken der menschen uitvaart, niets in zich bevat, of men kan het in 't algemeen, en in alle landen toepassing geeven. De hierby gevoegde navolging zal zulks klaar aantoonen.

In de vertaaling echter daar ik straks van gesprooken heb, en waar op de volgende aanmerkingen gemaakt zyn, is een heel ander spoor gevolgt, en alles overgebragt gelyk het in 't Fransch voorquam. Hier uit kan men ligt denken, hoe veele onverstaanlykheden 'er in voorkoomen, voornaamelyk ontrent dingen en manieren die hier onbekent, en niet in 't gebruik zyn. Geen mindere misslag vindt men 'er in ontrent de eigene naamen, waar voor de Overzetter schryvers of persoonen, in het algemeen, of ten minste hier in 't land bekent, had moeten noemen, dewyl immers geen Leezer vermaak scheppen kan in zaaken daar hy niets van verstaat, noch 't minste denkbeeld van heeft.

De fout, hier ontrent begaan, is, myns oordeels, niet minder, als of de Heer Despreaux in zyn Werk, den Franschen van Hollandsche gewoontes en schryvers had gesprooken, waar meê hy 't zekerlyk zo belachlyk en onverstaanlyk zou gemaakt hebben, als het nu den Nederduitschen Leezer in de vertaaling voorkoomt: Want hoe veele menschen hier te lande weeten toch van de Doyens der Sainte Chapelle; van de Ceremoniklederen der vier Faculteiten in Vrankryk; van le Droit d'Anbeine; van Senaults, la Chambres, of Cotins Werken, zo geestig door de Heer Despreaux te pas gebragt? En wie kent hier toch den hofgek l'Angely, of den dobbelaar Gallet; ja ik twyfel zeer of 'er de vertaaler zelfs niet geheel onkundig van is.

Doch dit is 't niet alles, wat men op zyne Overzetting kan berispen; behalven een groot getal laffe, kreupele vaerzen, zyn ook verscheidene dingen in die verward, onverstaanlyk, en tegens den zin van het Fransch uitgedrukt staan; waar by koomt een groot getal groove feilen jegens het rym, de spelling en klank der vaerzen, enz. De volgende aanmerkingen kunnen tot een voorbeeld daar van strekken:

Pag. 1, reg. 1, en 2:

Van al 't Geschaapene dat door de Wolken zweeft
Dat op der aarde treedt, en in de waters leeft.

[p. 69]

Hier koomt aanstonds eene aanmerking voor: men zegt, hy treedt op de aarde; maar niet op der aarde, 't geen een Genitivus is. Verder kan men dit begin tegens 't fransch of de hier by gevoegde overzetting, vergelyken, om te oordeelen hoe veel het scheelt of men iets krachtig en verheeven, of laf en plat vertaalt.

[...]

[Pag. 14], regel 10 en 11:

Wat geeft de reden aan

Cotin, die tot hem schreeuwt, laat toch uw schryven staan?

Zonder van dit elendig overspringend aan, of de dubbelzinnigheid die hier voorkoomt, iets te melden, zal ik alleen aanmerken, dat zo de vertaaler toch met geweld van Cotin had willen spreeken, het zyn plicht geweest was, ten minste de leezers, die daar van onkundig zyn, en des de aardigheid die hier in 't fransch is, niet begrypen, met eene aanmerking te onderrichten, dat l'Abbé Cotin een elendig Poëet, en slecht Preeker geweest is, dien de Hr. Despreaux in verscheidene zyner Hekeldichten, en Moliere in zyn Blyspél, les Femmes savantes, deerlyk ten toon gestelt hebben; en in zulk eene verachting in Vrankryk geraakt is, dat men een slecht Poëet of Preeker door de wandeling Cotin noemt. Hoe veele Hollandsche Cotins had de vertaaler niet kunnen vinden, om in plaats van dien Abt, in zyn Gedicht te pas te brengen!

[...]