't Word grooter plas: maar niet zo 't was. Nederlandse beschouwingen over vertalen 1670-1760

Vertaalhistorie. Deel 3

[p. 40]

9
Andries Pels,
Uit: Gebruik én misbruik des tooneels, Amsterdam, 1681.

Voor Pels zie hierboven no. 5. In het hier gegeven gedeelte (regel 989-1084) van wat als het manifest van Nil kan worden beschouwd, bespreekt Pels eerst de vertaling van Corneilles Le Cid (1636) door Johan van Heemskerck (1641) om vervolgens aanbevelingen te doen over het navolgen van buitenlands toneel in het algemeen. De tekst volgt de moderne heruitgave (Schenkeveld-van der Dussen, 1978, pp. 74-76).

[...]

Ik weet, wat stóf' er is dit Spél te wéderspreeken;

'k Weet, dat de maaker zélf zyn Spél van veel' gebréken
Beschuldigt; wat men van de taal zégt, rym, én styl,
Die de Overzétter mét geen roffel, 'k zwyg een' vyl,
Heeft overloopen; én 'k bekén, dat het déê geen hinder,
Als dat wat nétter waar'; maar daar het meerder 't minder
Zo krachtig overweegt, daar keurt men om het zoet,
't Geen onze geest geniet, dat minder licht voor goed.

Ook is de misstal klein, de tyden na gerékend,

Toen 't eerst in 't licht kwam, schoon Córneille zélf het tékent.
Het speelt geen maanden, nóch tooneelt zo woest, én wyd,
Of 't houdt, schoon eenigsins gedwongen, plaats, én tyd.
Ook is de dubbelheid der stóffe weinig te achten;
Want onze inbeeldingen zyn mét zo groote krachten
Door Don Rodrigoos, én Chiménes ramp vervoerd,
Dat ons de Infante niet eens aangaat, nóch ontroert:
Zo dat' er niemand na zou taalen, nóch haar missen,
Al onderstond men haar heel uit het Spél te wisschen.

En schoon het juist in taal, én styl, én rym zo nét,

En zuiver, als 't behoort, niet over is gezét,
Men weete, eer dat men spreek' tót nadeel, óf verkleining
Van de overzétting, dat nooit 's Overzétters meining
Geweest is, mét het Spél te geeven in de druk,
Het oordeel van élk één te nooden op zyn stuk;

[p. 41]

 

Maar dat hy 't eerst Bedryf ter loop heeft opgeslagen

 

Een' Juffer te gevalle, én onder 't wérk behaagen

 

Tót voort te vaaren kreeg; zo dat hy tót het énd,

 

Gelyk men wandelt in gedachten, is beléndt;

 

Dat sint, een afschrift hém stilzwygend zynde ontnomen,

 

Het voort in 't licht, én op de Schouwburg is gekomen;

 

Waarom de laatste hand daar aan niet is gelégd.

 

En échter is het nóch verachtelyk, nóch slécht.

 

Neen zéker; want, zo sléchts ter vlugt vertaald, én jagtig,

 

Is 't heel natuurlyk, klaar verstaanlyk, én zeer krachtig;

 

Ja zo, dat niemand licht zou durven onderstaan

 

De hand aan 't schaaven, én veranderen te slaan;

 

Of die het waagde, zou 't van veel' voorneeme gaaven,

 

Daar 't nu méé pronkt, misschien berooven, door 't verschaaven.

 

Ook was 't onmooglyk, dat uit Raadsheer Heemskérks hand,

 

Die steeds geleid wierd van zyn hoog verlicht verstand,

 

Iets aan de dag kwam, dat mét blydschap, én verlangen

 

Niet wierd te moet' gezien, én mét vermaak ontfangen;

 

Schoon zyne zédigheid steeds in haar' paalen bleef,

 

én hy zyn' wérken, hoe uitsteekende, onderschreef

 

Mét Veniam pro laude; in 't Néêrduitsch, tót belooning,

 

Verzoek ik, vér van lóf te hoopen, om verschooning.

 

Ja 't is der Dichtkunst al te jammerlyk mislukt,

 

Dat zulk een geest zo vroeg der waereld wierd ontrukt;

 

Want zyne pén, bekwaam om alles uit te voeren,

 

Had veelen blafferen de mond licht konnen snoeren

 

Met and're wérken, daar hy taal, én styl wat nét

 

Beschaafd, én op het rym wat naauwer had gelét.

 

En échter heeft de Cid door al die névels heenen,

 

Gelyk een' héld're zon, het Schouwtooneel bescheenen.

 

De grootste wélstand, na myn oordeel, geeven wél;

 

De zéd'lykheeden, én hartstógten van dat Spél;

 

En zo by ons de taal, in 't Fransch de schikking nétter

 

Geweest waar', grooter lóf behaalde ooit overzétter

 

Nóch maaker; wyl de kunst ontwyfelyk groot goed,

 

En voordeel, nimmermeer het minste nadeel doet.

 

Die Spélen geeven géld, én worden altyd gunstig

 

Ontfangen, daar men taal, én fraaije zéden kunstig

 

In waarneemt. Laat de Fransche ons tót een voorbeeld zyn.

 

Hoe nét zyn die van taal? hoe zédenryk? hoe fyn

[p. 42]

 

In kunst van schikking, in hartstógten, én gedachten.

 

't Zyn deugden, die zo hoog doen hunne Spélen achten,

 

Dat hunne taal tót aan des waerelds uiterst énd

 

Door Schouwspéldichters, én tooneelstóf wordt bekénd.

 

Ja dat de Dichters, die zich mét tooneelstóf moeijen,

 

Wanneer ze uitsteeken, zien hunn' staat, én schatten groeijen

 

Niet minder, dan hunne eer. Dus gaat ons Vrankryk voor,

 

En strékt een' fakkel, om te vólgen op dat Spoor.

 

Want wat zal schorten aan veel' fraaije Spaansche Spélen,

 

En Engelsche, als men wél wil létten op 't verdeelen

 

In Handelingen, én Uitkomsten, dat men die

 

Zo lief niet, als de Fransche, óf lichtlyk liever zie

 

Om hunne veelheid van voorvallen, én hunn' volheid

 

Van vindingen? Aanschouw 't Verwarde Hóf, de Dolheid,

 

Lowies de Vargas, het Veranderlyk Geval;

 

Van schikking zyn zy wild in plaats, én tyd; maar all'

 

De waereld pryst de stóf, Geleerde, én Ongeleerde.

 

Zy zyn niet fraaij door onbetaamlyke, óf verkeerde

 

Oppronkingen; maar door zeer leerzaame aardigheên.

 

Men ziet' er trouwe Liefde, én Staatzugt in 't gemeen

 

Malkand'ren tégengaan; men hoort 'er lóflyk spreeken

 

Ter gunst van pligt, én eer, ter ongunst van gebréken;

 

Zo dat ze, al zyn ze juist niet in de winkelhaak,

 

Daar door den kykeren aanbréngen groot vermaak.

 

En wil men eens een Spél van de Engelschen ontleenen,

 

Hunn' zwier navólgen, én de nétte kunst mét éénen

 

Waarneemen, lichtlyk, dat het zich in tóp verhéff',

 

En alle vindingen der Franschen overtréff':

 

Want zéker, zo de kunst wierd wél in acht genomen,

 

Zou, meent men, minder géld daarom in de Armkist komen?¹⁴

 

O neen; maar meerder: want voorwaar vermaak door kunst,

 

En zéden ondersteund, verdient all' 's waerelds gunst.

 

O Dichter, wacht u dan wanórdentlyke stukken,

 

Schoon ze op een Schouwtooneel somwylen ééns gelukken,

 

Te maaken; vólg, hoewél omzigtiglyk, de wét

 

En régels, op het Spél mét overlég gezét:

 

Want Schouwtooneelkunst heeft haar' régels, én haar' gronden,

 

Zo wél als Bouwkunst, na veel arbeids uitgevonden

 

Door braave meesters op der ouden Grieken spoor;

 

Leen die alom, én steeds eerbiediglyk het oor.[...]

14 Zie hierboven noot 7.