't Word grooter plas: maar niet zo 't was. Nederlandse beschouwingen over vertalen 1670-1760

Vertaalhistorie. Deel 3

[p. 27]

3
Joan Blasius (vert.): P. Scarron, De edelmoedige vyanden, derde druk, Amsterdam, 1671.
Uit: ‘Opdracht’.

Joan Leonardz. Blasius (1639-1672) was advocaat te Amsterdam en werd in 1669 tot regent van de Amsterdamse schouwburg verkozen, op de plaats daarvoor bezet door Lodewijk Meyer, een van de oprichters van het genootschap Nil Volentibus Arduum. De leden van Nil verzelten zich tegen het populaire toneel met zijn spektakelstukken en kunst- en vliegwerken. In Blasius' toneelvertalingen vonden zij vele aanknopingspunten voor hun kritiek. De herziening van zijn uit 1658 daterende vertaling van Scarrons L'Escolier de Salamanque ou les généreux ennemis was Blasius' antwoord hierop. De opdracht is gericht tot de Amsterdamse commissaris mr Jakob de Graaf. In 1670 waren ook al verschenen zijn vertaling van Plautus' Menaechmi, getiteld Dubbel en Enkkel, en van Le Mariage d'Oorondate et de Statira. Op beide werd door Nil gereageerd; zie tekst no. 2 en 4. Zie over Blasius: Winkel, 1882, en over zijn vertaling van Scarron: Elissen, 1979.

Na dat deese mijne Edelmoedige Vyanden, op de bysondre aanprijsing van dien nooitvolpreesen Konst-yveraar, mijn geneegen vriend, Heer Tobias van Domselaar, meede Regent deeser Schowburg, sedert hun eerste geboorte-jaar hier ter steede, onse duitskundige [= Nederlandssprekende, ed.] gewesten hebben doorgewandelt, sijn hunne kleederen, door de meenigvuldige tooneel-strijden, in een vyandlijke vriendschap, soo afgerotst, dat sy, meer als ter halver sleet, doorgaans, om in haar aansienlijkke stand te blijven, een niew gewaad vereisten. Waar by het my meede niet verdrooten heeft, haar duitsche [= Nederlandse, ed.] tong-riem met een sachte hand aan te raakken, en deselve van een te strenge hardigheid, tot een min-aanstootlijkke Rijm-spraak, hunne taal-woorden wat te veranderen, op de eene plaats etlijkke te verschikken, en op de andere weer niewwe in te lassen. In allen gevalle, daar voor gesorgt hebbende, dat 'er in 't geheel geen merklijkke verandering mochte veroorsaakt worden; nochte ook, dat het duits van deese onse Edelmoedige Vyanden soude bevonden worden te verscheelen van l'Escolier de Salamanque, of les Genereux Ennemis van den Fransen Heer Scarron, welkkers seggen wy, al voor ruim veertien jaaren, en noch tegenwoordig, (om het aan de eerste jonkheid niet te doen wan-gelijkken) vermeenen gevolgt te hebben; sonder evenwel (als of wy ons self in verwaantheid hadden vergeeten) te willen

[p. 28]

roemen, desselfs maniere van seggen te stip van woorde te woorde achtervolgt, of, by sijne woorden, soo men seit, geswooren te hebben; alsoo onse tijd, tot nutter rechtsbeesigheeden althans beroepen, het oversien tegen elkander, veel min de vertaalings mis-slaagen, die d'er eenige toenmaals ingesloopen mochten sijn, te verbeeteren, niet toegelaaten heeft: behalven, dat soodanige mis-greepen van een aankomende jongelingschap, als de mijne toenmaals, eerder haar blinde dicht-yver quijtgescholden, als haar ingebeelde wijsheid geweeten moet worden. Wanneer ook een Dichter aan een woordelijkke oversetting sich soude verbinden, soo sow d'er geen Tooneel-stuk kunnen worden gesegt worden overgeset te weesen; vermits in de grond-taal noch altoos souden woorden gevonden worden, die in de oversetting niet gebracht waaren; ook somtijds niet souden hebben kunnen geschikt worden, als met de aanstootlijxte hardigheid, die oit in een vloejend Dichter mispreesen is. Soo ook een duitse vertaaling van een Frans Tooneel-stuk niet soude kunnen goet en volmaakt weesen, 't en sy al de woordjes doorgaans stip waaren overgeset, niet tegenstaande de sin op het krachtigste was uitgebeeld, soo most ook eerst aangeweesen worden, dat een Frans Dichter, die Spaansche stukken overset, als dit onse tegenwoordig is, ook soo net en stip sonder hardigheid het Spaans van woorde te woorde hadde vertaalt, en dat syn vertaalt Tooneel-stuk door die stippe vertolkking alleen luister kreeg: daar nochtans kenlijk is, dat veel Fransse, ja verre de meeste, Tooneelspeelen uit het Spaans overgeset sijn, en echter tegen elkander overgesien wordende, met elkander wel over een stemmen in het seggen, dat is, in de sin, maar juist niet in de maniere van seggen, dat is, in de woorden, en evenwel groote toejuiching in beide taalen behaalen; gelijk sulx meede kan bevestigt worden, uit verscheide Tooneel-stukken, die of uit dusdanig Frans, of uit het Spaans overgeset sijnde, met ongemeenen toeloop, en tot sonderling vernoegen der arme Godshuisen in onsen Schowburg vertoont worden:⁷ terwijl het onmooglijk is de natuurlijkke maniere van seggen, en eigentlijkke aardigheid van de eene taal in de andere over te brengen; als hebbende iedere Taal, om des Dichters vindingen op het gevoeglijxt uit te drukken, sijne bysondere aangeboorene eigenschap, welke op het aldernaauwste, doenlijk is, na 't vereisch der Tooneelen en dicht-saakken te volgen genoeg is; mits de rechte sin ongeschonden blijve, en des eersten Dichters oogwit, soo wel in sijn grond-taal en eigentlijkke meening, als in des tweeden Dichters uitgedrukte vertaaling en krachtige nabootsing, getroffen worde. Waaromme J.v. Vondel, in sijne verduitste Elektra van den Griexen Sophokles, ook seer wel aanmerkt, seggende: Ook is 't onmoogelijk de reedenen wel te binden, indienmen, gehouden sijnde, de

7 De inkomsten van de schouwburg werden afgedragen voor het onderhoud van behoeftigen.

[p. 29]

Griexe (of Latijnse, Franse, Spaanse of andere taalen) koppelingen stip te volgen, niet met een ruim geweeten wat vrymoedig daar over heen derf vaaren. Rijm en maat, waar aan de vertolkker gebonden staat, verhindert ook meenigmaal, dat de vertaalder niet soo wel en volmaaktelijk naspreekt, 't geen soo wel en heerlijk voorgesprookken word: ende iet van d'eene taal in d'ander door eenen engen hals te gieten, gaat sonder plengen niet toe.

Ik doe dan de eerstelingen mijner, toen rijmsuchtige, jonkheid, nu voor de derdemaal, in een niew en luchtig Lente-kleed voor Uw Ed. Achtbaarheid ten Tooneele verschijnen, en deese mijne Edelmoedige Vyanden op de voet van het autaar uwer vriendlijkker edelmoedigheid, als een offer mijner verplichte eerbiedigheid, onderdanig nederleggen: met vertrowwen, dat hun edelmoedige vertooningen, die aan twee Dichters, de eerste in Spanje, de tweede in Vrankrijk, onvergangklijkke eer-naamen verschaft hebben, my van te stout bestaan by Uw Ed. Achtbaarheid sullen vryspreekken; als sijnde dit een van de beste en voltooiste Spaansche speel-stukken, die sedert de onverbeeterlijkke [= onovertrefbare, ed.] Cid, volgens de getuigenis van den Heer Scarron, op het Frans Tooneel vertoont sijn.

[...]