Christus en cultuur

[p. 129]

§ 28. Een zesde konsekwentie: Alleen achter Christus krijgt de persoon voor het cultuurleven z'n waarde.

Wet en bergrede spreken hem persoonlijk aan, terwijl hij buiten in de wereld als ‘materiaal’ behandeld wordt. Uit ‘Babel’ gaan, is nog wat anders dan uit de wereld gaan.

Een zesde konsekwentie is, dat alleen achter Christus de persoon voor het cultuurleven zijn waarde krijgt. Cultuur is altijd gemeenschapsdaad. Maar elke maatschap, die niet uit God werd samengebonden in de Geest, laat straks de velen vegeteren op de enkeling, en hem usurperen.²⁴⁹⁾ Soms (een als heiland begroet dictator is er een exempel van), soms suggereert zij zich, en hij haar, dat deze dienst van de éne aan de velen zijn goddelijk en onverwelkelijk sieraad is, en maakt zij daarom hem object van verering en aanbidding. Een zó ingeleide volksbeweging sleept wel de massa mee, maar doodt dan ook de persoonlijkheid; als inschakeling wordt aangediend, wat gelijkschakeling is. Maar als in het Oude Testament de wet van de Sinaï zich richt, niet tot een ‘generaal subject’ van de kerk²⁵⁰⁾, maar tot de israëlietische màn, en als in het Nieuwe Testament evenzo bijvoorbeeld de bergrede, die grote Canon óók van Cultuur, hetzelfde doet, dan is ook in het cultuurleven de enkele mens in alle ❘⁺gemeenschapsworsteling steeds weer direkt de besprokene en de aangesprokene door God. Hij alleen, die bewust ambtsdrager achter en uit Christus geworden is, behoudt in de zuiging van vaak kol-

249) laat straks de velen vegeteren...: De door Schilder hier getekende maatschap laat straks de massa op kosten van de enkeling leven en zorgt er op die manier voor dat de enkeling overweldigd wordt.

250) generaal subject: Gedacht wordt hier aan A. Kuyper die in zijn Encyclopaedie der heilige Godgeleerdheid, o.a. II, 236vv over een generaal subject van de wedergeboren mensheid (d.i. het lichaam van Christus, de kerk) sprak. Volgens Kuyper wordt de stam van de mensheid als organisch geheel gered. De ongelovigen worden van die stam afgehouwen. De zaligheid van de enkeling is dan gelegen in het deel krijgen aan het geheel, aan het ‘generale ik’ van de gelovige mensheid. Schilder gelooft niet in zo'n generaal ik en wijst op het individueel-persoonlijk aangesproken worden door de wet en de bergrede. De wet spreekt in de tweede persoon mannelijk enkelvoud de Israëliet aan.

+ 113

[p. 130]

⁺ kende cultuurstromingen zijn persoons-idion²⁵¹⁾ te midden van de opstuwende massieven van ‘mensenmateriaal’, die de individu meezeulen of - vertreden. ‘Mensenmateriaal’, dat is een klaagwoord, dat men pleegt te reserveren voor de beschrijving van ten oorlog opgekommandeerde legers: het heet dat koningen en dictatoren zich van zulk ‘materiaal’ bedienen. Alsof niet de directies van ‘vakbonden’, van ‘unions’, evenzo handelen...

Maar wie uit de steenrots van Christus gehouwen is, die scheidt - voorzover het aan hèm ligt - zich nooit af²⁵²⁾, maar ònderscheidt zich altijd (1 Cor. 2). De bergrede, als de tot de israëlietische man gerichte dekaloog, spreekt hem individueel toe, en anderen ook, en, aan heel het uitgaand Woord van God zich parend, werkt de Geest door acten-van-herschepping een ‘politeuma’²⁵³⁾ (Fil. 3:20), waarvan wij burgers mogen zijn, en dat in de hemelen zijn centrum en zijn residentie heeft, en zo op aarde krachtig is, juist ook in gemeenschapsvorming. Het ‘politeuma’, de staat, die in de hemelen is, zal van zijn kant tegen een politeuma, een staat, die beneden is, nimmer rebelleren. Maar als het aardse politeuma van zijn kant de burgers van het hemelse beveelt, dit laatste te verloochenen (en de arena van de dan volgende strijd is altijd cultuur-religieus), ja dàn komt er dat smartelijk roeien-tegen-de-stroom-op.²⁵⁴⁾ Maar ook zó houdt in

+ Mensenmateriaal voor het beneden-, burgers voor het boven-politeuma

251) persoons-idion: Het woord ‘idion’ (het eigene) is ontleend aan H. Rickert. Zie noot 220.

252) Scheidt zich nooit: in de betekenis van ‘scheidt zich nooit af’. Ónderscheiden doet de christen zich wel van de anderen, maar zich áfscheiden doet hij alleen wanneer hij daartoe gedwongen wordt. Niet dus ‘voorzover het aan hèm ligt’.

253) politeuma: grieks woord uit Filipp. 3, 20, door Schilder met ‘staat’ weergegeven.

254) Maar als het aardse...: (geparafraseerd) De burgers van de hemelse staat zullen uit eigen beweging geen revolutie plegen tegen een aardse staat. Maar als aardse machthebbers de burgers van de hemelse staat bevelen om die staat te verloochenen - en het strijdperk zal dan altijd bepaald zijn door de religie, zoals zij met de cultuur verweven wordt (b.v. niet kunnen kopen of verkopen, als je voor de antichrist niet bukt) -, dàn moeten de christenen tot hun eigen verdriet tegen zulke machthebbers en de meerderheid die achter hen staat, in durven gaan.

[p. 131]

elke cultuur-verwording de grote Hofmeester en Huisbewaarder van God het ‘zout der aarde’ gaaf en gezond.

Wie de bergrede heeft ondergaan, zal misschien met verbazing stuiten op dat vreemde bijbelwoord, dat hem ergens toespreekt: doe zó en zó, want anders zoudt gij uit de wereld moeten gaan (1 Cor. 5:10). Hierom verwondert hem soms dit schijnbaar accomoderend²⁵⁵⁾ woord, omdat hij na de bergrede eigenlijk geen ❘⁺ogenblik meer rustig dacht te kunnen blijven onder accomodatie-zedepreekjes. Schuurt en wringt het niet aan alle kanten? Geven-en-nemen, is dat geen systeem, dat door de bergrede is vervloekt? Is niet de apocalyptische roep: gaat uit, mijn volk, opdat gij aan haar werken geen gemeenschap hebt²⁵⁶⁾, een veel direkter en veel klaarder motief?

Het antwoord luidt: volstrekt niet. Uit Babel gaan, dat is wat⁺anders dan: uit de wereld gaan. ‘De wereld’ is in de bijbeltaal vaak identiek met ‘Babel’, maar niet altijd. ‘De hoer’ verlaten (zie hier boven) en háár kaalplukken betekent niet: het vrouw-zijn verdoemen, de natuur verloochenen²⁵⁷⁾ (Ezech. 16). Aan haar werken geen gemeenschap hebben, wil niet zeggen: de sunousia met haar kreatuurlijkheid verloochenen of abdiceren.²⁵⁸⁾ Paulus' woord uit 1 Cor. 5:10 valt daarom niet uit de

255) schijnbaar accomoderend: het lijkt er even op dat je je bij de wereld mag aanpassen (accomoderen).

+ 114

256) opdat gij aan haar werken...: zie Openb. 18, 4 (waar overigens niet ‘werken’, maar ‘zonden’ staat).

+ ‘De’ wereld en ‘déze’ wereld; lot in déze, plicht jegens géne

257) De hoer verlaten en haar kaalplukken: Zie Ez. 16, 35vv en Openb. 17, 16vv. Uit Babel gaan en (daarmee) de ‘hoer’ verlaten, wordt van Gods volk gevraagd, Openb. 18, 4. Maar over ‘kaalplukken’ lezen we zoiets niet. Dat doen juist de vijanden van Gods volk die zich eerst met de hoer hebben afgegeven, Openb. 17, 16. Toch kan Schilder het ‘verlaten’ en ‘kaalplukken’ wel in één adem noemen, want God láát door zijn vijanden de hoer kaalplukken. Daarmee verdoemt Hij haar vrouw-zijn nog niet, evenmin als Hij daarmee de natuur verloochent.

258) Aan haar werken...: (geparafraseerd) Wie aan de werken van de ‘hoer’ geen deel wil hebben, zegt nog niet dat men niet met haar als ‘vrouw’ samen wil zijn of met haar wil omgaan in deze wereld. Want dan zou men het samen-zijn zonder geestelijke band (sunousia) met deze vrouw, die toch een schepsel van God is (haar kreatuurlijkheid), moeten verloochenen of er afstand van doen.

[p. 132]

stijl, niet uit het gedachtencomplex van de bergrede, maar is in haar gedachtencyclus organisch opgenomen. Want de bergrede is gesproken tot de christenmensen, óók in hun kwaliteit van missionarissen van God in déze wereld, en als bouwers van de niéuwe wereld. Daarom màg de christen nooit uit ‘de’ wereld treden. Hij moet nu eenmaal in deze verwrongen wereld zijn plicht voor God vervullen. De spanning, die er ligt tussen het voortdurend conflict met ‘deze’ wereld, en het nooit mogen gaan uit ‘de’ wereld, is tenslotte die tussen het lot van de ‘sunousia’ en de plicht tot ‘koinoonia’: déze laatste behoort nu eenmaal, zó als God ze wil, in deze zondige wereld tot de antilegomena²⁵⁹⁾, de zaken en tekenen, die weersproken blijven worden.

Neem het ambtsdrager-instruerende element uit de bergrede weg, en het woord over dat niet uit de wereld gaan, wordt door het ‘vlees’ gruwelijk misbruikt, alsof het een generaal pardon, en een blanco brief van dispensatie was, om te doen wat het ‘vlees’ behaagt. Maar het is juist anders. ‘Als ge’ - zo is gezegd - ‘als ge dit woord hanteren wilt, moet ge het nemen precies⁺❘ zoals het er staat. Het betekent niet: als ge met de wereld in aanraking komt, dan kunt ge de hand wel lichten met uw principes, dan kunt ge niet al te precies zijn. Want Paulus heeft immers pas gezegd: ge zijt door het kruis van Christus verlost en nu moet ge vieren het feest van louter zuiverheid en blanke waarheid...Alles staat hier in het klimaat van de absolute ernst: het heeft met het kruis te maken, en daarom steekt het in de kerk⁺ zo nauw, ook wat betreft de tucht. Meent ge, dat Paulus nu daaraan zou toevoegen: in de wereld komt het er minder op aan? Daar kunt ge de stijl van uw feest wel verloochenen? Integendeel, hij blijft in dit hoge klimaat van de volmaakte ernst. Vanwege het kruis komt het er ook in uw “omgang” met de wereld heel precies op aan...Omgang met de goddelozen in de kerk? Nee, want God gaf u de sleutelen van het Koninkrijk der hemelen...Omgang met de goddelozen in de wereld? Ja, want

259) antilegomena (grieks): een woord uit Luc. 2, 34 (grondtekst), waar Simeon tot Maria zegt dat Christus een teken is dat weersproken wordt.

+ 115

+ Niet uit ‘de’ wereld gaan, wel tegen ‘déze’ profeteren

[p. 133]

als ge die omgang weigert, dan gaat ge uit de wereld’ (prof. B. Holwerda, De reformatie van onze ‘omgang’, Utrecht 1947, blz. 15).