Christus en cultuur

§ 13. De ambtsgedachte is tevens van beslissend belang voor het verstaan van wat cultuur is.

Als tweede Adam grijpt Christus terug naar het ambt van de eerste Adam in het begin van de geschiedenis. God gehoorzamen in alle functies van het bestaan is het abc van de levens- en wereldorde.

Voorts, óók voor de tweede term van ons probleem, ❘⁺dat wil zeggen voor de tegenover de openbaring verantwoorde opbouw van het begrip ‘cultuur’ of ‘cultuurleven’ heeft de schriftuurlijke ambtsgedachte direkte en constitutieve betekenis. Eerst onder gelovige in-rekening-brenging van de ambtsgedachte, zoals met name Calvijn ze zo schoon gegrepen heeft, zien wij een einde komen aan dat vermoeiende spel van de geesten, van wie de een ‘de religie’ uitspeelt tegen ‘de cultuur’, de ander ‘de cultuur’ tegen ‘de religie’.⁷⁸⁾

De keten van de gedachten is hierbij gemakkelijk in handen gegeven.

+ 42

78) religie - cultuur: zie hierboven § 4, waar Tolstoi en Nietzsche als exponenten genoemd worden. De eerste speelt de religie tegen de cultuur, de tweede de cultuur tegen de religie uit.

[p. 48]

Wij moeten hier terzake van de ‘tweede’ Adam terug naar het begin van de dingen, toen er de ‘eerste’ was, de eerste, aan wie de openbaring gevende God in zijn verbondsverkeer ook eerste beginselen daarvoor heeft afgekondigd. Want deze eerste Adam⁺ was - althans voor wie niet evolutionistisch denkt - geen kind, en geen speelse naïeveling. Hij had - om in de taal van de nederlandse confessie te spreken - weliswaar met àlle andere schepselen zijn ‘officium’, zijn taak als onderdeel van het gemaakte geheel van de werken van God. Maar bij hèm (evenals bij de engel) is het ‘officium’ tot ambt geworden.⁷⁹⁾ Om ambtsdrager te kunnen zijn, daartoe is hij door God gemaakt, niet maar als een onderdeel van de grote wereldmachine, maar ook als door God aangestelde en tegenover Hem verantwoordelijk gestelde machinist. Verantwoordelijk, niet in die eerste, wèl in die tweede kwaliteit.

Deze bestemming van de ‘adam’ (mens) tot zo'n verantwoordelijk ambtswerk, bepaalt nu verder heel zijn optreden, in al zijn relaties. Ze bepaalt zelfs zijn kwaliteiten; want God schept hem zo als Hij hem hebben wil; en als doelbewust ambtsdrager wil God hem hebben. Van hier uit gezien, vervalt de constructie van de ‘naïeve’ oer-mens; en krijgt de mens het predicaat ‘medearbeider van God’⁸⁰⁾; en wordt zijn arbeid⁺❘ opgenomen in een zó

+ Naiveteit, geen paradisale spelbasis, maar postparadisale afvalsvrucht

79) officium (lat.): taak. Alle schepselen heeft God een officium gegeven (zie art. 12 van de Ned. Gel. Belijdenis), maar bij mens en engel heeft deze taak de vollere zin van ambt gekregen. Over het ambt van de mens (beeld Gods) schreef Schilder uitvoerig in Heidelbergsche Catechismus I, 220-312.

80) (Noot Schilder): Het heeft hier geen zin, te twisten over de vraag of in elke bijbelplaats, waar het griekse woord voor ‘medewerker’ (van God) voorkomt, de goede exegese concludeert tot hetzelfde, als hierboven aangegeven is. Want niet één ‘tekst’, maar verscheidene vragen hier de aandacht. Bovendien heeft het begrip ‘medearbeider van God’ zijn dogmatische fixatie, mede door de synergistische strijd.
(J.D.: De synergistische strijd gaat over de vraag of de mens moet meewerken - grieks: sunergein - met de genade Gods om zalig te worden. Hoewel dit punt in menige periode van de kerkgeschiedenis aan de orde is geweest, denkt men bij de synergistische strijd vooral aan het conflict in de lutherse kerken tussen Pfeffinger en Melanchton enerzijds en Amsdorf en Flacius anderzijds, van 1556-1560. Wanneer Schilder de mens als medearbeider van God ziet, doelt hij uiteraard op iets anders dan op de bijdrage die de mens voor zijn eigen zaligheid zou moeten leveren. Over de mens als medearbeider van God, in de uitoefening van zijn ambt om de wereld tot ontplooiing te brengen, heeft Schilder een brede discussie gevoerd met prof. dr. V. Hepp. Zie De Reformatie, 18e jg. (1937/38), 90v, 122vv, 154v).

+ 43

[p. 49]

breed kosmisch verband dat ze in de oorspronkelijke wereld van de paradisale zuiverheid direkt en altijd ‘liturgie’⁸¹⁾ mag heten, dat wil zeggen dienst in en aan het Rijk. Welk Rijk? Dat Rijk, waarvan God de Koning is, het Koninkrijk van de hemelen dus, dat zijn onderdanen over twee afdelingen van de kosmos heeft verdeeld: een ‘boven’-, een ‘beneden’-afdeling.

Is nu dit het beeld van de eerste Adam, dan kan de Christus⁺slechts zijn naam van de tweede Adam terecht drágen, indien ook Hij - als mens - binnen het kader van deze ambtskategorieën valt en wil vallen. Juist als tweede Adam moet de Christus als ambtsdrager in het midden van de geschiedenis teruggrijpen naar haar begin, en naar de daarin gestelde beginselen. Door voor Gods oog zijn (aan dat van de mensen fundamenteel gelijke) ambt te bedienen, vat Hij de grote reformatorische taak van terugkeer tot het abc⁸²⁾ van de levens- en van de wereld-orde op. God dienen, in het concrete leven. God gehoorzamen in àlle functies van het bestaan, Gods uitgedrukte wil volbrengen met al wat in ons is, en dat te midden vàn, en in organisch verband of verbond mèt alles wat om ons is, ziedaar dit abc. Hier ligt het probleem van de cultuur, en haar omschrijving, in de wortel reeds gegeven.

Straks komen we daarop nog nader terug.

Maar als we na dit voorlopig zoeken van een rustpunt voor de gedachten, nu de draad weer opnemen, dan zien we Christus in zijn ambtsdienst in het midden van de wereldhistorie staan. Het begrip van: het ‘midden van de geschiedenis’ (Tillich en anderen) ❘⁺wordt zó schriftuurlijk opgebouwd. Het is geen ‘kate-

81) liturgie: hier niet bedoeld in kerkelijk-liturgische zin, maar algemener als dienst jegens God in zijn rijk. Zie b.v. Rom. 13, 6: als dienaren van God (grieks: leitourgoi theou) hebben de overheden het recht belasting te heffen.

+ De brònnen spreken vóór de stenen

82) (Noot Schilder): Men kan het ook - beter - in het grieks zeggen: stoicheia (Nieuwe Testament).

+ 44

[p. 50]

gorie’, op één lijn staande met het ‘grensbegrip’ van een a-historisch ‘begin’, of met dat van een even a-historisch ‘uiterste’ (eschaton), opnieuw als ‘grensbegrip’⁸³⁾ genomen, maar het is een resultaat van heuse tijdméting en tijddeling in werkelijke perioden. Er is een historisch begin: daar is de mens geschapen en gevallen in de zonde. Er zal een einde zijn: waarin ieder zal wegdragen, wat ‘in het lichaam’⁸⁴⁾ (door hem in tijdelijke bestaanswijze beneden) gedaan is. En nu is het ‘midden’ van de geschiedenis die periode, waarin Christus dat einde komt ontdoen van de doem van het uitsluitend door de breuk van spoedig na het begin bepaald te worden.⁸⁵⁾

83) grensbegrip: Een grensbegrip is een begrip dat de kennis begrenst en tegelijk op iets wijst dat àchter de grens ligt. In dit verband: hat begin en het einde van de geschiedenis liggen achter. de grens van wat voor ons als historisch te aanvaarden is. Iets soortgelijks kan ook met het begrip kategorie aangeduid worden.

84) in het lichaam...: zie 2 Cor. 5, 10.

85) waarin Christus...: (geparafraseerd) Christus komt het einde ontdoen van de vloek die hierin bestaat, dat de geschiedenis uitsluitend bepaald wordt door de breuk die spoedig na het begin ontstond.