Met en zonder lauwerkrans

Schrijvende vrouwen uit de vroegmoderne tijd 1550-1850 van Anna Bijns tot Elise van Calcar

[p. 429]

Avonturen op zee
Elizabeth van der Woude
(Niedorp, 11 januari 1657 - Amsterdam, na 1694)

In 1676 werd Harman Hartman van der Woude benoemd tot onderbevelhebber van een nieuw te stichten kolonie in Frans Guyana en op 5 december van dat jaar ging hij aan boord, samen met een zoon en twee dochters. Een van die dochters, Elizabeth, hield van haar reis een dagboek bij waarin ze op een vaak levendige manier haar avonturen op de reis heen en terug vertelt. Het reisdagboek is pas in 1928 gepubliceerd en wel door S.P. L'Honoré Naber, die aan het slot van zijn inleiding erop wat vaderlijk schrijft: ‘Voor onze literatuur, die arm heet te zijn aan mémoires, kan dit goed gestelde dagboek als een bescheiden aanwinst worden beschouwd, ene proeve tevens van de geestesgesteldheid en ontwikkeling der jonge dames uit 't laatst der 17e eeuw, waarmede die van Noord-Holland een best figuur maken.’

De tocht verliep weinig voorspoedig. Al op 8 januari 1677 stierf vader Van der Woude; stilletjes werd hij begraven op een der Kaapverdische eilanden omdat door een Portugese priester ‘die zeide geen christenen te kennen dan die Rooms-Katholiek waren’ een begrafenis in gewijde grond geweigerd werd. Een maand later bereikten ze hun doel maar ongeveer tegelijkertijd stierf ook Elisabeths zuster. Zijzelf werd ernstig ziek. Blijkbaar werd het Elisabeth toen allemaal te veel en ze vroeg de gouverneur van de kleine kolonie verlof naar Holland te vertrekken. Dat werd haar geweigerd. Maar zo gemakkelijk liet deze twintigjarige zich niet afschepen. ‘Nemende oorlof aan mij zelver’, dus op eigen houtje, ging ze toch aan boord en 18 maart vertrok het schip naar patria. Het schip werd door kapers veroverd, maar Elisabeth kreeg een goede behandeling. Wat later werd ze op een Engels koopvaardijschip overgezet en zo kwam ze op 24 juni weer in Niedorp terug, alleen. ‘Ieder kan gedenken hoe mij[n] hart gesteld was. Daar kwam alle dag zoveel volk om mij te spreken, dat het mijn hoofd haast ijl maakte en ik haar niet al kon beantwoorden, den enen vroeg naar haar man, d' ander naar ouders, d' ander naar kinders, d' ander weer naar vrinden, en dan naar mijn vader, zuster, broer en moeielijke reis, dat mij gedurige nieuwe alteraties [opwinding] gaf, zodat ik dikwijls docht: daar is geen deurkomen aan, ik wenste weer in Westindië te zijn of elders, daar mij niemand kende, doch dat was murmureren, 'tgeen mij niet toe en kwam te doen alzo ik grote dankbaarheid aan God schuldig was, die mij genadelijk verlost had uit de handen van mijn vijanden’.

[Reisverhaal] (fragment)

Op de terugreis bij de Shetlands wordt het schip veroverd door Vlaamssprekende Duinkerker kapers. Elisabeth noemt hen Fransen. Ze wordt goed behandeld en zelfs zou de onderbevelhebber haar wel in Duinkerken willen trouwen, als ze tenminste het katholieke geloof zou aannemen. Dat weigert ze.

Reisverhaal (fragment)

De 2 [juni] 's morgens omtrent 2 uren zagen 3 schepen op ons afkomen. Wij geen kans ziende om haar te ontlopen maakten alles vaardig om te slaan¹. 't Volk zwoeren malkander getrouw te zijn totterdood. Voorts werd een gebed gedaan en een boetpsalm gezongen en zo de vijand verwacht. Onze kapitein de vijand vrezende, viel met 6 man in de boot en meende 't schip te verlaten om 't gevecht te ontkomen, want wij hadden omtrent 20 weerbare mannen en daar kwamen 3 kapers op ons af die de minste over de 100 man op hadde. Kapitein Jan Bart, voerende

1 vechten

[p. 430]

de grootste kaper, ziende dat onze kapitein de vlucht nam, zette zijn koers recht op de boot aan, die hij meende onder de kiel deur te jagen. Onze held, dat merkende, nam haast zijn keer naar 't schip. Wij kaatsten malkander vast wat kogels toe, maar zodra [was] hij [de gevluchte kapitein] niet scheep of aanstonds zelver na de companje² en de vlag gestreken. In 't strijken begonnen de Fransen te roepen: ‘val, val’, en vielen op ons schip met een houer³ in de hand en pistools en enter-bijls op de zijd, maar ziende de vlag gestreken deden niemand geen leed als haar goed te plunderen. Ik en mijn meid waren in de kajuit nevens onze schipper en 2 stuurlui met de 3 Franse kapiteins. Voorts⁴ eisten ze mij de sleutels van mijn koffer af, die ik gaf. Zij deelden de buit onder haar drieën en ik zag het aan; doch voor mij werd goede zorg gedragen, hoewel ik 't anders verwacht had, zodat mijn benauwdheid en vrees niet zo groot was als in 't begin. Jan Bart nam mij op zijn schip, waar ik van alles wel bezorgd werd. Op de kaper gekomen zijnd, vond ik daar een paap, die zeide in Noord-Holland gewoond te hebben, tot Woggelem, en had mijn vader zeer wel gekend. Hij zei mij ook toen mijn vader de papenkerk buiten Niedorp versteurde, dat hij daar mee omtrent was geweest. Zij deden dagelijks veel moeite om mij van mijn geloof af te praten, doch God de Heer gaf mij de vrijmoedigheid dat ik mij daartegen verzette. Zij gaven altemets goede woorden en dan weer eens dreigementen van mij dit of dat te zullen doen, maar ik zei nooit te zullen veranderen om enige schone beloften of dreigementen. De kapitein was een vroom en goedaardig man en niet zo bitter paaps als de anderen, doch dit dagelijks dispuut, zo zei hij mij, dat een ander inzicht⁵ had als ik wel meende, en dat ik mij maar gerust zou stellen, alzo 't van de schipper Jacob van Acker vandaan kwam, die een jong vrijer was en mij gaarne als ik veranderen wou, tot Duinkerken gezien zou hebben. Ik smeet een paternoster⁶ weg en deed verscheidene malen de waskaarsen uit, en eindelijk, geen kans ziende om mij te trekken, lieten mij in mijn wezen⁷. Ik had wel boeken, die zij in een kist sloten, van haar gevende dat die tot Duinkerken zouden verbranden.

De kapers leefden lui en lekker.

Bron
S.P. L'Honoré Naber, ‘Eene Hollandsche jonge dame aan de Oyapock in 1677 (Dagboek van Elizabeth van der Woude)’. In: Bijdragen en mededeelingen van het historische genootschap 49 (1928), p. 231-233.

Literatuur
S.P. L'Honoré Naber, ‘Eene Hollandsche jonge dame aan de Oyapock in 1677 (Dagboek van Elizabeth van der Woude)’. In: Bijdragen em mededeelingen van het historische genootschap 49 (1928), p. 214-236.
Ursy M. Lichtveld en Jan Voorhoeve, Suriname: spiegel der vaderlands kooplieden. Zwolle 1958. p. 37-47.
RS

2 hoge kampanjedek

3 zwaard

4 meteen

5 bedoeling

6 rozenkrans

7 zoals ik was