Met en zonder lauwerkrans

Schrijvende vrouwen uit de vroegmoderne tijd 1550-1850 van Anna Bijns tot Elise van Calcar

[p. 190]

Van doopsgezind tot katholiek
Judith Lubbers
(?, 21 december 1601 - ?, na 1649 of na 1665?)

Judith Lubbers is opgegroeid in een eenvoudig doopsgezind milieu. Op 7 februari 1618 werd ze bij de Waterlandse doopsgezinde gemeente in Amsterdam gedoopt. Ze had daar contact met Cornelis Laakhuysen (1583-?), schrijver van stichtelijke liederen. Als haar beroep wordt ‘kousenstopster’ genoemd. Omstreeks 1628 verhuisde ze naar Alkmaar en daar kwam ze in kennis met de doopsgezinde leraar en dichter Jan Philipsz. Schabaalje. Op 18 januari 1629 tekenden zij hun huwelijk aan te Amsterdam, maar dat ging niet door, hetgeen enig schandaal opleverde. Schabaalje bedacht haar aanvankelijk in zijn testament, maar herriep dat in 1632 weer. Inmiddels was Judith Lubbers namelijk door toedoen van een lid van de Jezuïetenorde, die hier te lande zeer actief was, tot de Rooms-Katholieke kerk overgegaan. Op 1 oktober 1632 werd ze (opnieuw) gedoopt en op 7 september 1633 werd ze lid van de derde orde van St. Franciscus.

Gedichten van haar hebben een plaats gevonden in verschillende doopsgezinde liedboekjes zoals het Geestelijk Kruythofken (1629). In dat bundeltje is ook werk opgenomen van Laakhuysen en Schabaalje en het is aannemelijk dat zij haar bij het dichten gestimuleerd hebben. Ook Het Rijper liedtboecxken (2e dr. 1636) en het Gheestelijk Bloemhofken (1637) bevatten liederen van haar hand. Later zijn ook twee liederen van haar opgenomen in de veelgelezen en vaak herdrukte bloemlezing van vrome verzen Lusthof der zielen van Claas Stapel. Ondanks haar waarschijnlijk gebrekkige schoolopleiding miste Judith Lubbers in haar liederen niet iedere literaire pretentie. In de eerste regels van een gedicht imiteert ze een lied van Bredero: zijn aardse geliefde wordt haar hemelse minnaar.

Hoe staroogt mijn gezicht
Wat mag 't gepeins bedelven
Daar is iet in mijn brein,
Dat tot de hemel klimt.

34 Titelprent van Judith Lubbers' liedboekje Der lijden vreucht (1649) met daarop de verschijning van de opgestane Christus (als hovenier) aan Maria Magdalena (‘Noli me tangere’, Johannes 20 14-17)

[p. 191]

Ook na haar overgang tot de Rooms-Katholieke kerk bleef ze gedichten schrijven. Al haar werk, dus zowel het doopsgezinde als het Rooms-Katholieke, is gebundeld in Der lijden vreucht, inhoudende eenighe geestelijke liedekens: onder 't advijs, van Liefd' verwint. Ghemaakt door Judith Lubbers (Amsterdam 1649). Dit boek bevat ook een korte autobiografie, een van de zeer zeldzame Noordnederlandse uit de zeventiende eeuw. Haar sterfdatum is niet bekend. Wanneer een epigram van Jan Soet op een vrome Judith op haar betrekking heeft, kan die na 1665 gesteld worden.

1. [Autobiografie]

Zoals de doopsgezinde liedboekjes van Soetje Gerrits en Vrou Gerrits korte geestelijke biografieën bevatten, zo levert Judith Lubbers in een vergelijkbaar boek een spirituele autobiografie, daarbij de katholieke traditie volgend.

[Autobiografie]

Den tijd mijnder geboorte in 't jaar onzes Heren Jesu Christi 1601. Den 21. December.

De vriendelijke God, die mij geschapen heeft niet om verderven, maar om eeuwig behouden te zijn, hoop ik, zal mij, door zijn gratie, bekwaam maken tot zijn eeuwige glorie.

Toen ik omtrent 16 jaar oud was, ben ik gedoopt, onder de Mennonisten, en was onder haarlieden gemeente, den tijd van 11 jaar; doen raakte ik uit haar gemeente, door een schikkinge Gods, en hield mij in enigheid, te weten, dat ik mij onder geen ander volk en begaf, omtrent den tijd van 4 jaar. Daarna gaf mij de Here de gratie, dat ik bekeerd werde tot het heilig katholiek geloof, door den eerwaardigen Pater Laurentius, priester der Societeit Jesu, en ben aangenomen op de 1. dag van oktober, en ik gelove dat de gebeden voornamelijk van sommige Heiligen mij een groot behulp zijn geweest, alzo ik tot sommige een grote devotie hadde. Al wat is, moet Hem mijnenthalven danken, en in alle eeuwigheid groot maken, Amen.

In 't jaar 1633 den 7. september, ben ik onweerdig in den derden regel van Sinte Franciscus gegaan.

Gevormd¹ in 't jaar 1635, den 11. oktober op die geboorte van de Heiligen M.J.B.L.V.E.S.H.²

Finis

1 het sacrament van het vormsel ontvangen

2 de opgegeven initialen corresponderen niet met de heilige(n) die op 11 oktober vereerd worden

2. Een liedeken, ter eren van de H. Maged en Moeder Teresa

In dit gedicht valt de cyclische afronding op. Teresa is de heilige Teresa van Avila (1515-1582), mystica, schrijfster van onder meer een befaamde autobiografie. Ze is zowel maagd als moeder - dit laatste als hoofd van vele kloosters. Judith bidt om haar voorspraak dat ook zij Christus gehoorzaam mag zijn en dat ze eens mag bereiken wat de H. Teresa nu al verkregen heeft.

[p. 192]

Een liedeken, ter eren van de H. Maged en Moeder Teresa

Op de wijze: Gij Koninginne

Maged geprezen,
O Moeder Tresa, die ik zeer bemin,
Als ik ga lezen,
Uw edel deugd en 's hemels groot gewin,
Dat gij / nu blij, geniet in volle vreugd,
't Gedacht mijn geest verheugt,
't Gevoel mijn hert verneugt⁷,
Als ik denk om d' eeuwigheid,
Die u, Moeder, is bereid,
En die mint de edel deugd.

O zoet aanschouwen,
Als ik geniet, waarnaar mijn geest verlangt,
O zoet bedauwen,
Als ik gevoel hem daar mijn hart aan hangt,
Het licht / gezicht,
Van uwe lief minnaar,
Geniet gij openbaar
Zo liefelijk en klaar,
En gij hoort zijn zoet geluid,
Komt nu hier mijn lieve bruid,
En bezit het nu allegaar.

Ik uw dienstmaagd
Verzoeke hier ootmoedig uw gebed,
Of 't hem behaagde
Eens weg te nemen alwat mij belet,
Om stil / zijn wil,
Te doen naar zijn begeer,
Ik bidde, lieve Heer,
Ziet eensjens op mij neer,
En doorstraalt mijn zielen kracht,
Door uw wonderlijke macht,
En regere mij naar uw leer

O! Maged schone,
Laaft nu uw geest in d' eeuwige fontein,
In 's Hemels trone,
Waar ik naar zucht, dat hebt gij al gemein,
Gij zijt / verblijd,
En heel in volle vreugd,
't Gedacht mijn geest verheugt,
't Gevoel mijn hert verneugt⁴⁰,
Als ik denk om d'eeuwigheid,

7 stelt tevreden

40 stelt tevreden

[p. 193]

 

Die u, Moeder, is bereid,

 

En die mint de edel deugd.

Bron
Der lijden vreucht, inhoudende eenighe geestelijke liedekens: onder 't advijs, van Liefd' verwint. Ghemaakt door Judith Lubbers. Amsterdam 1649. (KB 2A10)
(1) p. 99-100.
(2) p. 31-32.

Literatuur
H.F. Wijnman, ‘Judith Lubberts, een Amsterdamsche dichteres uit de 17e eeuw’. Jaarboek Amstelodamum 35 (1938), p. 41-79.
P. Visser, Broeders in de geest. Deel I. Deventer 1988. p. 41-43, p. 76-77.
RS