Met en zonder lauwerkrans

Schrijvende vrouwen uit de vroegmoderne tijd 1550-1850 van Anna Bijns tot Elise van Calcar

[p. 121]

Analfabeet en dichteres
Roseane Coleners
(?, ? - Dendermonde, ca. 1550)

Over de in haar omgeving zeer bewonderde rederijkster Roseane Coleners is helaas weinig bekend. We kennen slechts één tekst van haar: een korte dichtbrief die zij bij wijze van antwoord componeerde voor de Gentse dichter Lucas d'Heere. Deze had haar een lovend vers gestuurd, waarin hij naar poëzie van haar hand vroeg om die te laten drukken.

Lucas d'Heere nam vraag en antwoord op in zijn beroemde Den hof en boomgaerd der poësien (Gent 1565). Voor het beeld dat wij van de Dendermondse dichteres hebben, zijn we overigens vooral schatplichtig aan het verzoek van haar Gentse kunstbroeder. Hij heeft over haar horen spreken door de Dendermondse rederijker (?) Haelsuut:

Zeggende: daar was een dochter wonende omtrent
Zijne woonste, welke in dichten en componeren
Wonder dede, ja wiens werken dat passeren
(Sprak hij) veel manlijke konstige werken.
Dies begonste ik mij (deur zulk adverteren)
Zeer te verwonderen ende (zo gij meugt merken)
Nog meer te verblien, ziende de konst versterken
Vereren en verrijken deur een maagd eerbaar,
Die zonder de studie ofte de hulpe van klerken,
Zonder lettren te kennen componeert eenpaar
Schoon spelen, refereinen, liedekens aldaar,
Vul van geleerde sententien en leren.
[...]
Maar opdat ander uw licht ook meugen zien blinken
En dies haar profijt maken, ook datzelve keren
Ten prijze Gods, wilt mij van uw dichten schinken
Opdat ik die verbreid make, eer zij minken [schade lijden],
Deur de prente [druk], waarbij 's konstenaars lof groeiende is
En opdat elk (dit ziende) mag zeggen oft dinken
Zulk een Roze ane de Dender groeiende is (p. 47).

De mannelijke verbazing over deze schrijvende vrouw was groot. Het tweede getuigenis dat we over de dichteres hebben, opgetekend in David Lindanus' Latijnse geschiedenis van Dendermonde uit 1612, lijkt het gegeven over Roseanes ongeschooldheid nog aan te dikken. Ze was niet alleen ongeschoold maar zelfs analfabeet (‘imo analphabeta’)! Dat alles moet wellicht verwijzen naar de autodidacte die zelf vanuit het niets langzaam heeft leren dichten. Of dicteerde zij haar verzen? Bovendien weet Lindanus, op gezag van de Gentse rederijker en kroniekschrijver Marcus van Vaernewijck, te vertellen dat Coleners bevriend was met Anna Bijns. Een genootschap, vervolgt hij, waaraan zij haar naam had gegeven, bewaarde haar gedichten, ‘die zelfs lof zouden verdienen als ze van een man waren’.

Als Roseana, zoals Lindanus beweert, ca. 1550 is gestorven, moet Lucas d'Heere haar antwoord in portefeuille hebben gehouden. Van haar overlijden was hij blijkbaar niet op de hoogte.

[p. 122]

Roseane aan Lucas d'Heere

Met veel vertoon van bescheidenheid én gevleid gaat de bejaarde (vs. 22) dichteres in op het verzoek van de Gentse dichter-kunstenaar. De slotverzen zouden erop kunnen wijzen dat Coleners met haar brief wat dichtwerk heeft meegestuurd. Het is niet gepubliceerd en vooralsnog ook niet teruggevonden.

Gij schrijft tot een die simpel is in de praktijke¹,
Onwijs, arme geboren en nog niet rijke,
In de konste heel mager ende tere,
Slecht⁴ ongeleerd, zo gij hier ziet publieke.
Maar nochtans zend ik een groete vriendelike
Tot Gent aan u, lieve Lucas d'Heere,
Opdat ik wat dankbaarheids wederkere
Tot u die gerekend zijn onder d'expeerde⁸.
Als ik van u hoorde, ik schaamde mij zere.
Dat was als mij Haelsuut van u verkleerde¹⁰.
Ik en hebbe u nooit (meen ik) gezien op d'eerde
Dan deur uwen brief - dank heb uw jonste¹² -
Daarin¹³ gij schrijft dat gij van mij dicht begeerde,
't Welk (ik kent¹⁴) te kleen is en te sober in de konste.
Ik beminde Rhetorica van dat ik begonste
Die t' hanteren, zonder schrijven of lezen.
Maar 's Heren milde gratie (die mij begaaft op 't rondste¹⁷)
Is op u, Lucas, overvloediger gerezen¹⁸,
Die zijt onder alle d'artiesten geprezen,
Al begeerde²⁰ van een maagd Rhetorica's lessen,
Die in dezulke²¹ niet krachtig en kan wezen
En die ik deur d'oude²² langs om meer moet missen
Als een roze²³ die verwijnt, bij gelijkenissen²³.
Nochtans mijnen geest in uw begeerte verbonden is,
Want dat mij is gegeven deur Gods adressen
U van mij uut jonsten jonstig gezonden is^24-26.

Bron
Lucas d'Heere, Den hof ende boomgaerd der poësien, inhoudende menigherley soorten van poëtijckelicke blommen; dat is divaersche materien, gheestelicke, amoureuse, boerdighe & ç. oock divaersche schoon sententien, inventien ende manieren van dichten, naer d'exempelen der Griecsche, Latijnsche, en Fransoische poëten, en in summa alzulcx dat een yeghelick daer yet in vinden zal dat hem diend, oft behaeghd. Gent, Ghileyn Manilius, 1565. p. 48.

Literatuur
M. van Vaernewijck, Den spieghel der nederlandscher audtheyt. Gent 1568. fol. 8r^o, kol. 2.
D. Lindanus, De Teneraemonda libri tres. Antwerpen 1612. p. 243.
P. van Duyse, ‘Rosiana Coleners’. In: Belgisch Museum, deel II, Gent 1838. p. 96-101.
W. Waterschoot (ed.), Lucas d'Heere, Den lof en boomgaerd der poësien. Met inleiding en aantekeningen. Zwolle 1969. p. 41-42, 122.
KP

1 onontwikkeld in de kunst

4 geheel

8 ervaren (dichters)

10 vertelde

12 daarvoor hebbe uw vriendelijkheid dank

13 waarin

14 (ik beken het)

17 (die mij, ronduit gezegd, begiftigt)

18 neergerezen

20 begeert gij

21 (de Rhetorica) die in een maagd

22 ouderdom

23 Roseane herneemt het beeld uit de slotregel van d'Heeres gedicht bij wijze van vergelijking

23 Roseane herneemt het beeld uit de slotregel van d'Heeres gedicht bij wijze van vergelijking

24-26 Want wat mij door Gods bijstand is gegeven, is aan u van mijnentwege met liefde welwillend toegestuurd