Boeck van surgien

Capm. .vi. vanden medecinen die consolideren ende siggilleren.

Medecinen die consolideren die heb ic u uutvercoren uut alle der ouder meesters boeken die herde orbaerliic siin ende gheproeft met reden. Dit sijn sij litergierum centaura minor ghebernde beene scorsen van piinbomen al[s] men daer salve af maect met was ende met olij rosarum of met olij mirtini of met ghebernden averonden clein wieroc balausten gallen alium blader van oliifboem pieringe wit honts stront die beenen eten. Ende vanden besten ende vanden heimeliicsten dat is ghebernde aristologie climia combusta ende calcoter combustum dats vitrolum combustum in rubeum. Die medecinen die corroderen ende vlees meerderen. Die consolideren wonden die al te vers siin ende veel quaets gheven. Ende alse ghebernt siin consolideren sij veel seerder. Ghi sult oec weten dat spaens groen en ander sterke medecinen en siin daertoe niet orbaerliic ten waer in herden vleeschewonden ende oec ulceren die hert waren ende nochtan met groter list ende subtiilheit. Eris ustum dats ghe\bernt

[p. 251]

coper alst ghewasschen es soe consolideret herde wel: In ulceren van heter complexien siin orbaerliic ende goet die sandelen ende jenufer ende aloes es oec herde goet in dat eersgat ende oec in die cullen. Die medecinen die consolideren ende die wonden toe doen sluijten ende doen verhoeden Dat es litergierum sentaura minor ghebrande been en serusa ende diesgheliic als ic te voren gescreven hebbe. Die conposicie is herde goet in den somer ungentum [album] rasis vander cerusen Want het doet verhoeden ende het es goet den brande ende tot allen heeten puijsten die ulcereren ende tot allen leden die gheulcereert siin ende tot meneghen anderen dinghen: oly van rosen .½. o. was ende ceruse elx .i. o. dit sal men altegader inco[r]perreren ende int leste sal men daertoe doen witte vanden eijeren ende .j. o. campheren: Item een ander dat wonden wael consolideert ende toe doet sluten: R. wit hers ende sietse in sterken wijnedic ende coleret doer enen doec in water ende dan salvet u palme met oly rosarum ende bouwet ende houdet totdat ghiis te doen hebt want het es herde goed te wintere mer inden somer suldier toe doen half alsoe veel was als der hersen: Item vanden voerseiden simpelen medecinen moechdij nemen een deel wel ghepulverseert ende was ende rosinen van elken .<fr>1/2</fr>. deel ende van olij rosarum .iiii. deel ende maect daeraf goede siggillative dat is die co[n]solideert ende toesluijt die wonden. Ghi sult weten dat medecinen consolidative ende siggillative al eens siin. Ungentum verdriift die sterke bernende hitte van den wonden: R. litergie ende herde cleen ghepulverseert olij rosarum wiinedic ana .ii. dr. eerstwerven siet litergierum met wiinedic ende met olij van rosen al suverliic totdat begint te meerderen ende te wassen ende dan doeter toe .j. dr. cerusen ghepulverseert ende .j. dr. camphoren ende menghet altegader ende maect daeraf salve. Ungentum dat verdriift die coutheit vanden wonden: R. olij laurini .v. dr. serapinij appoponac ana .ii. dr. thurus sarcocolle aristologie combuste ana .v. dr. ghi sult cerapinum appo[pon]ac smelten over tfuer in den olij ende doeter toe die pulveren vanden anderen me\decinen

[p. 252]

ende alsoe veel was dats ghenoech sy ende maect daeraf salve. Ungentum almansoris dat verdriift die droecheit vanden wonden: R. ceruse oly ustij polopodi picis [navalis] ana smeltet altegader ende dat is ungentum nijgrum: Item ungentum dats toten wonden die te veel qaets gheven: R. litergirum cleen ghepulvert .j. dr. olij rosarum aceto melle ana van elken even vele ende daerin sal men doen litergyrum ende stotent soe langhe ende soe veel dat al wit worde ende was. Daerna suldi nemen aluijn ende ghebrant vitrolum ende galle van elken .v.3. ende incopererent altegader ende maken daeraf salve. Ghi sult weten dat men aldus ghedaen salve moet orbaren soe langhe dat haer accedencien vergaen siin. Ende dan suldi orbaren al sulke medecinen als u dunct dat die natuer vanden leden daer die wonden in siin te doen hebben. Ungentum capitale: R. betonica verbena rose camune pimpenelle pilocelle van elken .iii.[ dr.] stoet dese cruden ende legse in goeden witten wijn ende laetse daerin liggen drie daghe ten minsten. Daerna doese sieden soe langhe dat die twee deel versoden is. Daerna sighet ende wringhet doer enen sterken doeck wel uut. Ende daerna smelt .vi. lb. hers ende doeder toe .8. lb. was ende dit doet inden wijn daert tcruiit in ghesoden was ende doet over tfuer ende doeter toe .j. lb. terbentiins ende .<fr>1/2</fr>. lb. mastiic ende doet altegader sieden met cleenen vuere ende roeret al in een metter spatulen totdat wel gheincoperreert is ende ghemenct. Daerna bouwet met vrouwensponne ende houdet totdat ghiis te doen hebt. Dese salve is herde goet ten hoeftwonden ende tot menijgherhande ander wonden Ungentum nigrum ancelmij de ianua sumare die sonderlinghe goet is ten hooftwonden ende oec tot andere wonden: R. tsap van betonien ende tsap van weghebreeden ende tsap van eppen van elx een pinte ende doet daerin .<fr>1/2</fr>. lb. was ende .<fr>1/2</fr>. lb. hers ende siedet altegader totdat alle die cruden versoden siin ende doeter toe .<fr>1/2</fr>. lb. terbentiins ende rueret al in een metter spatulen ende dan sydet in vrouwensponne ende latet daerin couden ende daerna boudet ende houdet totdat ghiis te doen hebt want si es goet ende orbaerliic ten hooftwonden ende tot anderen wonden. Mer ghi sult weten dat men voor die hers sal nemen resini pini. Ende som nemense voer tsap van eppen sap van adecke ende het is al goet mer walpotte es beter dan herse [Thomas Scellincx plaester]. Item mijn plaes[ter] dat noch beter is dan alle die ander die men maken mach tot allen wonden mede te ghenesen ende sonderlinghe den cancer als hi ghemortificeert is: R. betonica verbena cicosana sana monde radicis valde bone van elken een hantvol dat sal men al stoten ende leggent inden besten wiin die men vinden mach ende den stercsten als wiin garnaten of dies gheliic of in aqua vite dat veel beter es ende latent daerin ligghen .iii. daghe of meer daerna sal ment sieden metten [wine] of met aqua vite so langhe dat die cracht vanden cruijden bliven inden wiin. Daerna syghet ende wringhet uut sterkeliic metten handen. Daerna suldi dat sap weder te vier doen ende latent sieden totdat dicke wort ende dan suldier toedoen .i. o. armoniacum gommi scrofet dats vierherst ende wit was .j.<fr>1/2</fr>. o. ende witten terbentijn .iii. o. Ende dit salmen altegader wel inco[r]perreren ende dan salment sijghen op goeden sterken wiinedic ende latent daerop vercouden daerna suldiit bouwen ende die wile dat ghiit bout suldi daerin stroijen .j. o. sercocolle wel clein ghepulverseert ende wel tegader menghen. Ende waer dat sake dat den edic waer te hert so doeter toe vrouwenmelc. Dit is de beste salve die men maken mach wonden mede te consolideren ende die wonden vullet sonder corosiif daerin te leggen ende sonder enighe vreese want si en laet gheen overtollich vleesch in die wonden comen. Item ungentum fuscum dat herde goet is mede te consolideren. Ende het doet goet vlees wassen ende het verdriift quaet vleijsch: R. rutam silviam ende sietse in olije ende alst ghesoden is dan suldiit sighen ende daerin smelten .<fr>1/2</fr>. o. was ende .j. o. mastiic ende .i.<fr>1/2</fr>. o. colofonie ende als dit altegader wael is ghemenct dan suldier toe doen picem navalem ende galbanum ende labdanum van elken .<fr>1/2</fr>. o. Dit sal men al sieden met cleijnen viere ende dan suldier toedoen .<fr>1/2</fr>. o. hamelen\ruets

[p. 254]

dat versch is ende syghent doer eenen doec. Ungentum bonum tot allen wonden mede te ghenesen: R. aloes mirre olibanum mastiic ana .ii. o. die medecinen die droghe siin sal men pulverseren ende die ander sal men smelten ende tegader inco[r]perreren met enen quarteren terbentinen: pulvis rubeus consolijdativus sicfit: R. die wortel vanden groten consoliden ghedroecht .j. o. [boli armenici .i. o.] colofonie .iii. o. mastiic olibanum ana .<fr>1/2</fr>. o. sanguis draconis mammie ana .ii. o. al dit salmen pulverseren. Dit pulver is herde goet dat bloet mede te stelpen ende te consolideren vleesch ende been alse [die wonde] ghenaijt is het doet oec lichteliic verhoeden. Ungentum vyride die herde goet is tot ouden wonden het doet goet vleesch wassen ende verdrivet tquade vleesch: R. celidonie dat goude alleluija dats [hues] loeck die wortelen daeraf folia centra gally dats scarleije levistici agrestis dats [wilt] loghestoel scabiose van elken een hantvol alle dese cruden sal men tegader stoten met .j. lb. scapens ruets ende sullet laten ligghen .ix. daghe daerna suldiit sieden metten ruete ende met .j. lb. oliifsmouts soe langhe dattet tcruijt sincke te gronde ende dan sijghet ende droghet weder te viere ende doeter toe .iii. o. was in den somer ende inden winter .ij. o. ende als ghesmolten is doeter toe mastiic ende olibanum ende es viride van elken .<fr>1/2</fr>. o. Mer eer ghij es viridi daerin doet salment proeven oft helt ende doeter in ende proevet weder of die varuwe verandert sij ende ist groen soe doetet vanden vuer ende dan doeter toe .i.<fr>1/2</fr>. o. aloe epaticum wel ghepulverseert ende in olij gheresolveert ende het es herde goet: Ungentum gracia deij: R. verbena pipenelle betonica van elken een hantvol ende siedet bina op die helft ende dan seyghet ende wringhet uut ende doet weder te viere ende doeter in .j. lb. wit hers ende .i.<fr>1/2</fr>. o. was ende .ii. o. mirren mastiic ende wieroc van elx .j. o. Dit salmen pulverseren herde cleine ende siedent altegader ende al in een roeren metter spatulen totdat altegader wel ghemenct ende gheincorpereert sij. Ende als ghiit vanden viere doet soe doeter in .<fr>1/2</fr>. o. terbentiins ende een luttel olien van oliven

[p. 255]

ende dan roeret wel metter spatulen totdat vercout sy. Dese confexie en was sonder sake niet gheheeten gracia deij. Want sy es goet ende weerdich ende werct bij miraculen sy es oec goet tot verschen wonden ende tot ouden. Ende sy suvert wonden boven alle medecinen ende doet goet vleesch wassen ende consolideert meer in eenre weken dan eenich ander in eenre maent. Ende sy en laet geen quaet vleesch wassen inde wonden noch gheen wonden en moghen worden ghecorrumpeert daer mense ierst op leit. Sij es oec goet tot allen wonden in die pesen ende apostemen. Ende si trect uut den live ghescutte doren ende alrehande dinc dat inden live steken mach. Het es oec goet teghen alderhande beten van ghevenijnde beesten. Het es oec goet den cankeren ende den fistelen. Het doet oec scrofelen uutbreken ende ghenesen ende alle apostemen. Het es oec teghen alle weeuden ende steken vander siden ende teghen die milte ende lever daerop gheplaestert. Ungentum popelgoen is gheheiten om der knoppen wille vanden popellierenboemen. Sij es goet teghen heete onghemaken ende die niet slapen en moghen om die grote bernende hitte al[s] men den sieken daermede salvet tfoerhooft ende den slaep ende den pols vanden armen ende de palme ende die planten vanden voeten. Ende ghemenct met olij rosarum ende met olij violaet ende op die lever ghesalvet die verhet es het vercoelt utermaten seer. Ende als men den sieken daermede salft den buijc ende den navel die in heete onghemake liggen he doese sweeten: Item oculorum pupilli .<fr>1/2</fr>. lb. [semen] papaveris nigri foliorum mandragora cimarrubi foliorum [iusquiami solatri vermilicuaris] lactuce semperviva bardane violarum umblicum veneris .iii. o. axungia novelle sine sale .iii. lb. die knoppen van popelen sal men bi hem selven alleen ontween stoten ende menghent met smoute ende maken magdaliones dat siin cloten ende laetse alsoe liggen. Ende daerna suldi nemen alle die cruden die voerseit siin ende stoetse wel bi hem selven altegader sonder smout ende maect daeraf cluten ende soe laetse liggen acht daghe of negen. Daernae salmen nemen

[p. 256]

die magdaliones ende brekense al ontween ende siedent in eenen cetel met een pinte goets wijns ende latent sieden soe langhe dat die cruden al versoden siin ende al in een roerent metter spatulen ende dan salment syden ende wringhent doer enen doec ende latent couden ende doent op. Ungentum dialtea malansticon ende calausticon dat is te segghen dat weyct dat hert es ende verwermt dat cout es. Het es herde goet teghen die weedom vander borst die coemt van vercoutheit. Ende het es goet teghe phleresijn dat is een aposteme onder die ribben van binnen des lichaems ende men sal dialtea wermen in een eijscale ende salven daermede die borst ende die side daer die aposteme is. Alle die lede die vercout siin ende verdroecht verwermt ende ververst ende weijct: R. die wortel van bismalven liinsaet venigriec ana .j. lb. squille .<fr>1/2</fr>. lb. [dit salmen alte gader stoten ende ziedent alte gader in 7 lb.] water dat dat dic sij salment sieden met .j. lb. waters ende dan doet allenken in een buijdel ende daerop wallende water daer ghij tsap mede uut ghiet van desen [sape] soe neemt .ii. lb. ende doet daer in .<fr>1/2</fr>. lb. oliifsmouts ende latet sieden soe langhe dat tsap al versoden is dan doetter toe .<fr>1/2</fr>. lb. was ende alst twas ghesmolten es soe doeter toe terbentijn galbanum gumme edere ana .ii. dr. ten lesten doeter toe colofonie wit hers ana .<fr>1/2</fr>. lb. ende alst ghesoden is ende wel ghemenct soe doet vanden vuer ende latet couden ende bestedet: Ungentum album contra salsum fleuma[et]colera fac[i]ei reperandum et humores et maculas auferendas: R. ceruse .j. o. litergirum .j. o. olibanum .iii. o. mastiic .j. o. Dese medecinen suldi stoten elc bi hem selven ende pulver vander serusen suldi menghen met olien ende daerna suldier toedoen litergierum daerna den mastiic ende den wieroc ende menghent wel met stoten al in een ende allenken suldier toedoen wiinedic ende alst beghint te dicken soe doeter toe olie ende wijnedic [ende wederen roete] ende alsoe langhe doet aldus totdat al wit ende dat te dic noch te dunne en sij: Ungentum ad malum mortuum in die quade beene ende teghe crausel ende alderhande quade drope: R. ceruse .i.<fr>1/2</fr>. o. mastiic olibani

[p. 257]

auripigmenti plumbi ustij ana .i.<fr>1/2</fr>. o. Dit sal men al cleijn pulverseren ende incorperrerent met .i.<fr>1/2</fr>. lb. popelgoen ende .<fr>1/2</fr>. o. olij rosarum ende wiinedix soe vele dats ghenoech sy ende daeraf maect salve.

Medecinen die consolideren ghebroken beenen en de armen.

Dit syn die medecinen die sonderlinghe goet syn te ghebroken beenen ende te vesten die leden die ontset hebben gheweest ende weder gheset siin te punte R. meel dat in die molen ghestoven is aen die wante .½. lb. mastiic dragagantum gumme arabicy .i. o. endive bolus arminicus ana . o. pulveret ende menghet metten voerseiden mele ende incorperreret metten witte van den eyeren alsoe dicke als seem. Als enich lit dat ghebroken heeft gheweest of ontset of ghewont ende ghenesen is ende dat stiif bleven is Dan behoeft men medecinen die weyken die pesen ende conferteren ende die humoren die in die pesen ghetrocken sijn te niet doen gaen. Ende dat is dit dat sonderlinghe goet is daertoe: R. bidelli appaponaci ana .i. o. ende legghet te weijke in wiin ende daerna smeltet .<fr>1/2</fr>. o. swinensmouts ende .i. o. endensmouts ende .i. o. hoendersmouts ende menghet altegader metten gummen: Item was ende terbentine ana .i. o. doet daertoe meel van venigrecum ende van liinsaet ana .i. o. mastiic wieroc ana .i.<fr>1/2</fr>. o. Ungentum resumptivum dat al te goet es denghenen die psysiic siin Dat is denghenen die tborstonghemac hebben ende die hebben droghen hoest als men daermede salvet die borst. Ende het es oec goet der arthiken al haer liif daermede ghesalft ende menige ander dinghen: R. gansensmout endensmout hoenresmout ende swinensmout groen ende onghesouten ende gheel was van elken even vele dit sal men altegader smelten ende sydent doer eenen doeck. Nu suldi weten eer ghi orbaert dese salve te molificeren soe suldiit eerst baijen in wermen water daerin ghesoden sal siin bismalve ende tcruut vander ander malven ende die bloemen vander camomillen ende fenigriec ende lijnsaet ende daerna salvet coenliic.

[p. 258]

Emplastrum teghen ghebroken beenen.

Emplastrum dat herde goet is ghebroken beene mede te consolideren of ribben of waer dattet waer: R. pix liquida ende oly ende was ende smeltet al te gader ende dan doet vanden vuere ende dan doeter in pulver van steenpec van mastiic van wyeroc ende vanden sade vander consoliden ende vanden sade vander weghebreeden. Alle dese pulveren sal men menghen met den liquaren die voerseijt sijn ende wel incorperreren. Ende als ghij se orbaren wilt dan suldise breijden op een stimleder ende wael bouwen biden vuere metten handen dit mach men houden als appostolicum.

Emplastrum apostolicum.

Emplastrum apostolicum maect men aldus: R. pix narcum [colofonie lb.j. galbanum armoniaci oppopanac à. o.j.] cere .iii. o. inden somer ende twee inden winter wijnedic .½. lb. Ghij sult nemen den wiinedic ende legghen daerin die gummen die men niet pulveren en mach ende doense te vuere totdat se ghesmolten siin ende dropet een drope in cout water ende heldet tegader ende verandert siin varwe ende doeter dan in die colofonie wel ghepulverseert met .<fr>1/2</fr>. o. olibani ende roeret metter spatulen wael in een totdat wel gheincorperreert sy. Ende alst begint een luttel gheelachtich te worden dan doet vanden vuere want dan eest al ghenoech ghesoden ende dan doeter toe .<fr>1/2</fr>. o. terbentiins ende incorperreret tangherliic altegader ende sighet in cout water ende salvet u handen met oly laurini of elre mede ende bouwet met den handen bi den vuere. Ende al ghiit wel ghebout hebt soedat twater al uut es dan maecter af magdaliones. Dese plaester es goet die quade melren alse gheswollen siin ende ghebroken beenen te rechtene alsy gheconsolideert siin ende den wonden. Het es oec goet der borst alse ghequets es. Het doet oec rijpen apostemen ende doese uutbreken. Ende het trect ghescut uut den live ende doorne ende alrehande ander dinck die int liif steken.

Emplastrum ceroneum.

Emplastrum ceroneum is sonderlinghe guet teghen die weeude vanden scouderen ende teghen die borst dat van

[p. 259]

couden coemt Als men plaesteren daeraf maect ende daerop doet. Het werct oec sclijrosiin vander lever. Het is oec herde goet teghen dat witte water. Het is oec herde goet gheplaestert op die coude matrix van den wiven. R. picis naverum bene colate cere ana .iiij. o. serapini .ii. o. aloes thurus mirre ana .i. o. appoponaci galbani storasis calamite masticis venegrecij aluminis ana .vj. dr. terbentine occi colofonie ana .i. o. ende .iii. dr. confice rubee corunbus bedelle .iii. dr. litergirij .i.½. dr. Dat suldi aldus conficeren serapini galbani armoniacum appoponac dit sal men al leggen in wiin te smelten ende dan doet dat sieden totdat die wijn half versoden sij. Ende alst beghint te sieden soe doeter toe pix navalis ende roeret metter spatulen tot dat es ghesmolten ende dan doeter in was. Ende alst ghesmolten is doeter in colofonie daernae storax calamite ghestoten met eenen heeten pistule ende doeten in met stucken daerna mastiic olibanum daer na mirre ende bedellum ende ondertussen doeter in terbinum daerna dander ende fenijgriec. Ende alst ghenoech ghesoden is soe doeter op cout water. Ende als ghiit uut den water doet soe perset twater uut metten handen daerna bouwet met pulver van aloes op een merbersteen die ghesalft sal siin met olij laurini daerna met sofferaen. Ende alle wegen sullen u handen syn ghesalft met olij laurini of met ander olien.

Emplastrum oxirocroceum.

Emplastrum oxirocroceum is sonderlinghe goet teghen ghebroken been ende tot allen gheweeren vanden leden. Ende het weict alle herde apostemen ende dissolveerse. Daerom die oude surgine van saleernen plaghent te orbaren ten ghebroken beenen ende ten wonden scoon mede te cicatriseren ende tallen gheswelle: R. picis navalis colofonie occi ana .iiii. o. terbentine galbanum armoniacum mirre olibanum mastiic ana .iiii. o. ende .iii. dr. Dit suldi aldus conficeren galbanum ende olibanum salmen een luttel stoten in eenen mortier ende dat gheleit in wijnedic enen nacht ende des merghens doet te vuere totdat

[p. 260]

ghesmolten sij ende dan sighet doer enen doec. Ende dan doeter weder te vuere totdat dien edic een luttel ghemindert si ende dan doeter toe pix navalis. Ende alst pec ghesmolten is soe doeter toe was daerna colofonie ende daerna terbentine daernae mastiic ende olibani ende mirre ende alle weghe roeret metter spatulen. Ende alst ghenoech ghesoden is gietet in cout water. Ende alst cout is bouwet dat water rein uut dan salft den merbersteen met olij laurini ende stroyt daerop sofferaen ghepulverseert ende menghet daermede metten handen ende formeert daeraf magdaliones ende houdet tot ghiis te doen hebt.