Boeck van surgien
(1928)–Thomas Scellinc–
Auteursrecht onbekendBoeck van surgien. In: Instituut voor Nederlandse Lexicologie (samenstelling en redactie), Cd-rom Middelnederlands. Sdu Uitgevers/Standaard Uitgeverij, Den Haag/Antwerpen 1998.
-
gebruikt exemplaar
Voor de digitale editie van Boeck van surgien in de dbnl is gebruik gemaakt van de Cd-rom Middelnederlands die in 1998 werd uitgebracht door het Instituut voor Nederlandse Lexicologie.
algemene opmerkingen
De paginering van de uitgave uit 1928 is hier overgenomen.
De tekst op de Cd-rom Middelnederlands berust op de uitgave:
E.C. van Leersum (ed.), Het "Boeck van Surgien" van Meester Thomaes Scellinck van Thienen. Naar de handschriften van de Koninklijke Bibliotheek te 'sGravenhage en het British Museum te Londen. Amsterdam, 1928.
Op de Cd-rom Middelnederlands wordt de volgende beschrijving gegeven van de oorspronkelijke bron:
‘Bron: 's-Gravenhage, Koninklijke Bibliotheek, 78 C 27
Datum: 1480-1500
Omvang: 91599 woorden
Opm.: Papieren handschrift van 140 bladen, 2 kolommen per bladzijde, gemiddeld 42 regels per kolom. De tekst van het Boeck van surgien is te vinden op fol. 1r-90r; het handschrift bevat verder nog enkele andere medische teksten: de Rogerglosse van meester Jan Bertrand (fol. 91r-137v) en het Compendium van Salerno (f. 137v-140r).
Status: Kritisch
MNW-nr: 1270
Opm.: Van Leersum gebruikte bij zijn editie het Haagse handschrift als legger; hij laste echter regelmatig aanvullingen in uit Londen, British Library, Harley 1684; deze aanvullingen werden alle tussen rechte haken geplaatst. De inhoudstafel uit de editie (p. xli-xliv), door de editeur zelf samengesteld op basis van de diverse kapittelopschriften, gaat hier aan de eigenlijke tekst van het handschrift vooraf.’
redactionele ingrepen
Kop [Boeck van surgien] toegevoegd
Bij de omzetting van de gebruikte bron naar deze publicatie in de dbnl is een aantal delen van de tekst niet overgenomen. Hieronder volgen de tekstgedeelten die wel in het origineel voorkomen maar hier uit de lopende tekst zijn weggelaten.
[pagina xli]
De tractaeten en capittelen van het boeck van surgien.[Incipit summa artis Cirurgie cum practica Thome umbra medici de thenismonte que thomasia vocatur. Incipit prohemium].
De Tractaeten ende Capittelen van het boeck van Surgien.
| Die capittelen van den eersten tractaete ende dier sijnder | xx. |
| Hoe die surginen selen siin | 2. |
| Die ghedachten des surgijns | 4. |
| I. [Hier beghint deerste tractaet van onsen boec. Capittelum 1.] Hoe ghi voersienigh selt siin | 5. |
| II. Capm. 2. van den wonden int vleysch die menigherhande syn hoe men se sal vergaderen] | 6. |
| III. [Capm. 3. van den simple wonden die gheen letten en hebben van den 7 die te voren gheseit syn]. Wonden die gheen litteken en hebben | 9. |
| IV. [Capittelum 4. van langhe wonden die ghehouwen sijn met zwaerden of met andere instrumenten]. Wonden die ghehouden siin | 11. |
| V. [Capm. 5. van wonden in die pesen in die arme in die voete ende handen dwars over ghehouwen met swarden of andere wapenen]. Die wonden in die pesen | 13. |
| VI. [Capm. 6. van wonden daer die bene mede sijn ghewont]. Wonden metten beenen ghequets | 18. |
| VII. [Capm. 7. van den hooft wonden daert hersenbecken mede ghewont is of te broken]. Van hooftwonden | 20. |
| [Vanden anathomie ende sceppenisse van den hoefde]. Hoe dat hooft es ghemaect | 23. |
| [Van den hersenbecken alst ghebroken is]. Van den ghebroken hersenbecken | 26. |
| [Medicyn die versachten doen alle zweringhe van wonden]. Van wonden die sweeren | 31. |
| VIII. [Capm. 8. dat ghelijct contrarie alder ouder vroeder meesters]. Wat Thomaes gheboert es | 33. |
| IX. Capm. 9. Van den scorfden hoofden ende van moertdranc | 41. |
| X. [Capm. 10. van hair weder te doen wassen] Haer te doen wassen | 44. |
| XI. [Capm. 11. Die dieten van den hoeft wonden]. Die dieten | 45. |
| XII. Capm. xii. bloet te stelpen [dat uten wonde comt] | 46. |
| XIII. Ulceren. Capm. xiij. van der ghemeender disputacien der wonden ende vanden sweeren die men heet ulcera | 50. |
| XIV. Capm. xiiij. [Waer om ende bi wat sake dat die wonde merren te ghenesen langhe. Ende wat hem letten mach] | 51. |
| XV. [Capm. 15. Vanden wonden die in die lenden sijn die tot doot betekenen ende hoemense bekennen sal]. Die teeken vander doot als die mensche ghewont is | 53. |
| [Vanden wonden in die borst of inden rugghebeen]. Wonden [in] die borst | 57. |
| XVI. Capm. xvi. van den wonden [in den buuc] daer die darmen uut gaen hoemen doen sal. Wonden der dermen | 58. |
[pagina xlii]
| XVII. Capm. xvii. vander anthonomie [van den buycke ende] van den darmen | 61. |
| XVIII. Capm. 18 vanden ghesuitte van doerne en van die ghelike | 62. |
| Van doren of splinteren uut te trekken | 66. |
| Capm. [18]. Van allen ulceren int gemeen ende hoemense bekennen sal | 67. |
| XIX. Capm. xix. vander summen vander ghemeender cueren van allen fistulen, waer dat sij sijn | 76. |
| XX. Cap. xx. vander somme ende vanden cueren van allen den canckeren ende van haren occusoene | 85. |
| [Hier beghint dat andere tractaet ende alre eerst wat een aposteme is ende van hoe menighe occuzoene of sieken] | 90. |
| I. Capm. .i. van den appostemen sonderlinge met haren namen. Incipit tractatus secundus wat appostema is. [Ende van hoe menigher occuzoene of saken dat si comen] | 91. |
| II. Capm. .ii. van flegmon | 92. |
| III. Capm. [iii] van couden apostemen [te doen rijpen] | 96. |
| IV. Capm. .iiii. van antrax van carbunculus die cueren end die differencie | 100. |
| V. Capm. .v. van herusipula [die cuere der of] | 102. |
| VI. Capm. .vi. van formien te cureren | 104. |
| VII. Capm. .vij. de igne persico [dats quade vier] | 104. |
| VIII. Capm. .viij. van noli me tangere [die] cuere | 106. |
| IX. Capm. .ix. van herpos estiomnes dats die wolf | 108. |
| X. Capm. .x. van couden apostemen endie sinia [hieten] | 109. |
| XI. Capm. .xi. van cancer ende saphiros van beiden [die differencie] | 111. |
| XII. Capm. .xii. van bubo dat siin claporen | 111. |
| XIII. Capm. .xiij. testudo dats een bolloir | 113. |
| XIV. Capm. .xiiij. [van bossum] dat is den cossum | 113. |
| XV. Capm. .xv. van nata [die curen] | 114. |
| XVI. Capm. .xvi. van scrofelen ende van glandulen | 114. |
| XVII. Capm. .xvij. van den scrofelen te cuereren sonder sniden met medicinen | 116. |
| XVIII. Capm. .xviij. van den scrofelen hoe men werken sal met sniden | 118. |
| XIX. Capm. .xix. van glandulen te cuereren met snidene | 120. |
| XX. Capm. .xx. van exteroghen te cureren | 120. |
| XXI. Capm. .xxi. van allen ghebroken leden [ende ghemeenlic te cureren] | 121. |
| XXII. Capm. .xxij. van allen den ghebroken leden sonderlinghe te cuerreren ende eerste vander kinnebacken | 130. |
| XXIII. Capm. .xxiij. vanden ghebroken halskake ende die cuere | 131. |
| XXIV. Capm. .xxiiij. Van ghebroken ribben die cuere | 133. |
| XXV. Capm. .xxv. van ghebroken adiutorium | 134. |
| XXVI. Capm. .xxvi. van ghebroken armen vanden elleboghe nederwaert | 136. |
| XXVII. Capm. [xxvij]. vanden ghebroken dien | 137. |
| XXVIII. Capm. .xxviij. van ghebroken been beneden die knien | 138. |
| XXIX. Capm. .xxix. van leden die ontset siin uut den gheweere hoe mense weder insetten sal ende curerense | 139. |
| XXX. Capm. .xxx. vander kinnebacke uten gheweere | 139. |
| XXXI. Capm. .xxxi. vanden ontsetten scouderen | 140. |
| XXXII. Capm. .xxxii. vanden ontsetten ellenboge | 142. |
| XXXIII. Capm. .xxxiii. vander hant uut den lede | 143. |
| XXXIV. Capm. .xxxiiij. vanden vingheren uut den lede die cure | 144. |
| XXXV. Capm. .xxxv. van den rugbeen uut den gheweer die cure | 144. |
[pagina xliii]
| XXXVI. Capm. .xxxvi. vander hopen si uut den gheweer is die cure | 146. |
| XXXVII. Capm. .xxxvii. vander knie dat uut den lede es | 148. |
| XXXVIII. Capm. .xxxviij. vander kniescive die uut den lede is die cure | 148. |
| XXXIX. Capm. .xxxix. vanden voet als hi uut den lede es die cure | 148. |
Hier begint capitel van den derden boec.
| I. Capm. .i. vanden anathomien vanden oghen die cure | 149, 150. |
| Van den optalmia | 153. |
| II. Capm. vanden lopenden oghen die tranen die cure | 156. |
| III. Capm. vander liesen die op doghen wast | 158. |
| IV. Capm. van nagelen op die oghe die cure daeraf | 160. |
| V. Capm. vanden bloede int oge die cure | 161. |
| VI. Capm. vanden catharacteren in dogen [uut te doen] | 163. |
| VII. Capm. vander nasen cuere | 166. |
| VIII. Capm. vanden stanc vander nesen [die curen der of] | 167. |
| IX.Capm. van bloede te stelpen ter nasen | 168. |
| X.Capm. van allen onghemaken die comen moghen in die lippen | 169. |
| XI. Capm. van den tantvleesche [dat verrot is of vervult of verzworen] de cure | 169. |
| XII. Capm. vanden tantsweer [die comen mach van veel manieren] die cure | 170. |
| XIII. Capm. vanden onghemake van der tonghen van ranula die cuere | 171. |
| XIV. [Van squinancie dats een aposteme wassende in die kele | 172. |
| XV. Van benen of lemen of ander dinc indie kele | 175. |
| XVI. Capm. 6. van al den onghemake van den mont | 175. |
| XVII. Vander siecheit der tonghe | 176. |
| XVIII. Van puustkijns inden mont | 177. |
| XIX. Vanden huuf | 178. |
| XX. Vanden brance ende vanden amigdalen die cure | 179. |
| XXI. Capm. 5. Van den squinancien ende van haren specien van benen of anderen inder kele | 179. |
| XXII. Capm. vander doofheit van den oren | 181. |
| XXIII. Capm. van tunicus arum [van die oren die ruten ende blasen] | 182. |
| XXIV. Capm. vanden bloede dat uut den oren loept ende van den quaden | 184. |
| XXV. Vanden oren die altoes veel quaets sanies uutgheven die cuere | 185. |
| XXVI. Capm. .vii. van alle die weringhe die in den aensicht pleghen te comen | 186. |
| XXVII. Capm. van impetigo ende serpigo | 189. |
| XXVIII. Capm. van morpheam ende ictericiam | 191. |
| XXIX. Capm. .x. van den crausel [of jocsel] | 193. |
| XXX. Capm. .xi. van lusen | 197. |
| XXXI. Capm. .xii. vander laserien die cuere daer af | 198. |
| XXXII. Capm. van pocken ende masersocht | 200. |
| XXXIII. Capm. .xiij. van gheveniinder beesten die biten ende steken | 202. |
| XXXIV. Capm. van verwoeden hontsbeten | 204. |
| XXXV. Capm. vanden steken vanden byen | 205. |
| XXXVI. Capm. van steken van scorpijoenen [d'welker tweer natueren is] | 205. |
| XXXVII. Capm. .xiiij. vanden water die cuere | 206. |
| XXXVIII. Capm. .xv. van den spenen | 209. |
| XXXIX. Capm. vanden aersdarme die uutgaet | 211. |
| XL. CCapitelum van fistelen int aersgat [die comen van wonden] | 212. |
[pagina xliv]
| XLI. Capm. .xvj. vanden steen | 214. |
| XLII. Vanden steene die inder wijven [blasen] wast | 220. |
| XLIII. Capm. .xvi. vanden ghescoerden de cure | 221. |
| XLIV. Capm. vanden ghescoerden om den navel | 221. |
| XLV. Capm. .xvij. van den ghescoerden de cure [als die dermen nederwert sincken] | 222. |
| XLVI. Capm. vanden ghescoerden te cureren met cauterien [of met snidene] | 224. |
| XLVII. Capm. .xvij. van hernia die is gheheiten sconula ende van haren specien | 227. |
| XLVIII. Capm. vanden onghemaken vanden vede die cuere | 229. |
| XLIX. Capm. vanden ghenen die hebben beide mans end wiifs sceppenisse [Van hermafrodisia] | 233. |
| L. Capm. .xviii. van brande te maken [van cauterien dats van den brande] | 233. |
| LI. Capm. .xix. vanden curen die verbrant siin [of verscroeyt van vier of van water] | 236. |
| LII. Capm. .xx. van spasma [van den crampe] | 237. |
| Hier begint die vierde tractaet van onsen boeke ende is dat leste ende die anthidodaris van surgien | 239. |
| I. Capittilum dat eerste [van den medicinen repercussive] | 240. |
| II. Capm. .ij. vanden medicinen die resolveren [ende matureren] | 242. |
| III. Capm. .iij. van medicinen die mondificeren [ende reynigen] | 245. |
| IV. Capm. .iiij. vanden medicinen die vleesch doen wassen | 246. |
| V. Capm. .v. vanden medicinen incarnative aggregative dat is vergaderen ende conglutinative | 249. |
| VI. Capm. .vi. vanden medicinen die consolideren ende siggileren | 250. |
| Medicinen die consolideren ghebroken beenen ende | 257. |
| Emplastrum teghen ghebroken beenen | 258. |
| Emplastrum apostolicum | 258. |
| Emplastrum ceroneum | 258. |
| Emplastrum oxicocroeum | 259. |
| VII. Capm. .vi. vanden medicinen die corroderen [ende cauteriseren] | 260. |
| VIII. Van den olyen medecinael | 261. |
| Olium rosarum | 263. |
| Olie van violetten | 264. |
| Oleum mancinum | 264. |
| Oleum liliaceum | 264. |
| Oleum hederinum | 265. |
| Oleum van papeleon | 265. |
| Oleum mirtinum | 265. |
| Oleum laurinum | 265. |
| Oleum synapium | 266. |
| Oleum samnaceum | 266. |
| Oleum anetum | 266. |
| Oleum lentiscinum | 266. |
| Hoe men olie wassen zal | 266. |
| IX. Capm. .vj. van [wonden] drancken te maken | 267. |
| Explicit cyrurgie thoma umbra medicina de tesmonte quae thomasia vocatur | 268. |