Boeck van surgien

Capm. .xvij. van hernia die is gheheiten sconula ende van haren specien.

Hernia sonder hernia intestinalis die in die borsen van den cullen comen die siin .iii. der hande. Die eene heet hernia aquosa Die ander ventosa. Die derde hernia carnosa. Nu suldi weten dat hernia in latiin heiten dese leeke surgienen scronufele. Ende hernia intestinalis dat is als die darmen in den culbach ligghen ende dat is daer ghi af ghehoert hebt die curen. Nu wil ic u doen verstaen wat siin die drie ander hernia [Hernia] aquosa Ende dat en siin anders niet dan humoren die vergadert siin in den culbach ende dat coemt van crancheit vanden cullen ende daerom haesten hem die humoren te hem te trecken. Ende som comet van quetsinghen mee. Ende dit is die cuere daeraf. Ghi sult maken in die cullen een goede brede wonde na de lencte. Ende vlesschet die huiit af totdat ghi coemt tot den water ende snidet al doer ende latet twater uut loepen ende besiet of die cul ghecorrumpeert is ende verrot. Ende is hi verrot soe sniiten met eenen gloyden iser ende doeten uut ende dan cureert die wonde totdat se ghenesen is. Ende als die cul verrot is ende ghecorrumpeert ende men niet uut en doet soe coemt dat onghemac weder. Al en es die cul niet ghearcht nochtan comet dicwil weder. Daerom alst twater uut ghelaten is dan sal ment cautreseren. Hernia ventosa dats scornufele van wiinde ende die bekent men datse licht ende claer sijn alsoe claer als een horen van eenre lancteernen ende is vol [ute gherect] als een blase die al opgeblasen is. Ende die sieke en heeft daeraf gheen swaerheit ende die cul is licht aen te tasten ende sachte. Ende dat sal men cureren met medecinen die wint verdriven. Hernia

[p. 228]

carnosa dat[s] scronufele van vleesche. Ende dat mach men bekennen dat die cul swaer is ende groot ende hert sonder weude. Dat comet van grover materien die inder substancien vanden cullen coemt ende doese wassen ende meeren. Of het mach comen van quetsinghen. Ende dit is die cure daeraf dat men sal sniden die huijt vanden cullen ende villen al af tot boven hoghe ende trecken uut dindimum met den cullen. Ende doet tfleesch al om ende om of. Ende is die cul met den [overtalligen] vleesche gheconsolideert soe salment al af moeten snijden met eenen gloyden iser om den anxt van den bloeden. Want als halij seit het es herde queat te verweren. Ende daerom worter menich mede bedroghen met die cure daerom suldi die wonde naijen ende cureren. Het ghevalt oec dat die cullen apstumeren ende sweeren van heeten of van couden. Alsi apstumeren ende sweeren van heeten dat machmen bekennen datse seer sweeren ende slaen ende herde hert siin aen te tasten ende si sijn root. Die coude apstumacie mach men bekennen dat die varwe is daer gheliic der huijt vanden ghesonden lichaem noch die sieke en ghevoelt gheen grote sweer. Den heeten apostemen sal men eerstwerven cureren met laten die leverader ende medicinen repercusiif. Ende alse niet meer en slaen dan salmense plaesteren met medecinen die resolveren ende versachten. Als met camomille millote ende met bonen ende met dies ghelike. Den couden apostemen met medecinen alleene die resolveeren ende repercussiven. Mer is die sieke vervult van quaden humoren soe sal mense purgeren beide die heete ende die coude met medecinen laxatiif. Ende ten lesten suldi hem doen laten onder den enckel vanden voet. Dat is sonderlinghe goet teghen alle onghemake vanden cullen ende ghemachte: ja ende vanden vede. Daerna suldi nemen alsen malve ende bivoet iusquiami belseme ende oude coelen. Dit sal men al sieden in water ende legghent op die heete aposteme, Ende is si cout soe salmen sieden in wiin. Ende hiermede sal men die cullen baden tweewerven des daechs. Daerna sal men die cruden stoten ende weder een luttel sieden met seem ende maken daeraf plaes\teren

[p. 229]

ende legghense op die cullen. Item op coude apostemen sal men sieden tarwe achterliic in wiin ende daerop plaesteren al werm: Item gharstenmeel met seem is herde goet: Item rosen van over see daer die steenkens af siin uut ghedaen met wine ende met seeme ende met meel van bonen alle dit tegader ghesoden ende daeraf plaesteren ghemaect ende op eenen doec gheleit of op een leder is herde orbaerliic ende sonderlinghe goet. Item calendula dats primula veris ghesoden in water met soute ende daerop gheplaestert is oec herde goet. Mer men sal ten eersten baden metten water daert in ghesoden sal siin. Item pariteria of eupatorium dats wilde salie of pervinca: Item spolium serpentis gheroest in olijfsmout is herde goet teghen alle die onghemake vanden cullen: Item alle dat den apostemen goet is vanden cullen dat is goet den apostemen van des wiifs mammen: Item int beginsel is daertoe goet op gheleit meel van ouden bonen ghesoden met wiinedic is herde goet repercussiif ende in augmento sal mense sieden in wiin dat doet dissolveren ende consumeren: Item comet van groter overtoligher hitten soe suldise int beginsel bestriken met water timolea ghetempert met rosewater. Daerna sal men nemen vighen ende alsene ende siedense in water ende metten water baden ende maken van den anderen maken plaesteren. Item nu suldi weten als die aposteme vanden cullen veroudert is ende verandert in scrofulen dats een aposteme die hert is als een dot soe sal men cureren met eenen here die men steken sal onder den culbalch. Men sal die aposteme eerstwerven weiken met dianteit ende met boteren of met oliifsmout.