Boeck van surgien

Capm. .x. vanden crausel [of jocsel].

Scabies dat es juecsel of crausel in dietsche ende dat siin op alle tliif [of op een stat]. Ende dat mach comen van bloede of van coleren of van fleumen of van melancolien of van souten flumen. Als deze humoren habunderen ghemeenliic in den live ende die crancheit van der natueren wilse uut verdriven ende purgeren. Ende dese comen tussen die huijt ende dat vleesch ende [alsi] daer bliven soe doense die huijt rotten ende corrumperen om des wille dat die grofheit van

[p. 194]

den humoren niet en can altemael uut verdriven noch te niet doen gaen soe blivense daertussen die huiit ende dat vlees verrotten ende corrumperen omdat die nature uut [te] verdreven [te] cranck es Ende oec een deels omdat die humoren grof siin. Nu suldi dat weten dat die humoren die aldus verrot siin ende ghecorrumpeert ende ghevenijnt soe moet hi hem seer crauwen ende doghen groote pine ende smerte. Ende als dit ghevalt ouden luden soe en moghen si daeraf niet ghenesen soe siin si alsoe maer als lasarien. Meir men machse wel versueten ende versachten met goeden dieten ende met anderen dinghen. Als dese scabies coemt van overtolighen bloede soe salmense bekennen dat die huiit root es ende die puijsten moru ende gheven veel quaets ende dat aensicht is root ende dies gheliic. Die scabies die van souten fluijmen comen die huiit ende puijsten siin witachtich ende met groten juecsel ende die puusten gheven veel quaets ende [dan] joecken die ellenboghen ende die dijen ende alle den lichaem ende dit coemt van souten flumen. Die scabies die coemt van melancolien maect die huiit ende die puijsten bleec ende vaelachtich ende donckerachtich ende swart ende droghe ende met cleinen joecsele ende luttel verscheit ende si hebben clieren [onder doxelen ende] in die liese bi tghemeacht ende elwaer ende dicwil hebben sij malum mortuum en al haer liif is qualiic ghevarwet. Die scabies die van bloede coemt die salmen eerstwerven cureren met latene die ghemeen adere. Ende die van coleren comet die purgeert met colagogum dats met medicinen die coleram purgeren ende met medecinen die tbloet mondificeren. Ende dan sal mense doen stoven ende met desen medecinen ende cruden: R malve lachteke perdelle grisorie scabiose violettencruut ende garstencaf ende haverenstroo ende blader van bonen ende die loveren of die wortel van neglentier ende smeercruut ende mesueten ende hontsribben ende pentafilon ende die blader van aelplumpen van allen desen suldi nemen even veel ende siedense in enen eerden pot wel ghestopt ende alle dat salmen gieten in een bade cupe

[p. 195]

ende daerin stoven ende sitten langhe daerin ende wel ghedect dat hi langhe ende ghenoech sweete. Ende als hi langhe ghenoech ghesweet heeft ende uut wil gaen dan sal hi nemen rubeam trociscatam met wermen water. Ende dan salmen salven met ungentum citrinam ende ungentum alboleo rosarum of papeljoen tegader ghemenct van elken even veel. Ende men salder toe doen litergierum amidum ende seruse van elke ii. o. ende olie rosarum. ½. o. Ende alle maenden sal men hem doen laten .ii. of .iii. o. bloets ende alle weghe ten eersten stoven. Ende hi sal hem hoeden van ongansen eten ende drincken. Ende hi sal hem hoeden van sterken arbeit. Comet scabies van salten fleumen of van bernender coleren die swert is soe salmen ierstwerven oxamel squillitico ende siroepe van fumusterre van elken even veel beite tegader ghemenct ende ghevent hem ende daerna purgeren met oxi laxativo ende benedicta gheacueert met lacticia. Nu wil ic leeren corteliic alderhande crausel te cureren met salven. Ghij sult nemen tsap vander wortel vander adecke ende versche boter ende siedent altegader met seem. Ende alst cout is soe salmen den sieken daermede salven in die sonne of bi den vuer: Item een goede salve jeghen alderhande crausel nemet tsap van adec ende van vlier ende van fumusterre ende van lapacium acutum ende olie van oliven ende siedent altegader soe langhe dat die sapen verteert siin ende dan doetet vanden vuer ende doeter in pulver van wieroc ende van mastiic van litergierem ende van gebernden lode. Of ghi sult nemen die voer[r]seide sapen ende stotense met ouden swinensmere ende dan doeter toe die voerseide pulveren ende compereert wel te gader. Item goede salve teghen alderhande crausel ghi sult sieden die wortel van lapacium acutum ende van scabiosen in oliifsmout ende [of is smout van] okernoten dat wel verteert is ende sighet dan doer enen doeck ende doeter toe was ende pulver van wierock :Item een goede salve ieghen alderhande crausel ende ieghen serpiginen en impetiginen ende teghen

[p. 196]

morpheam ende teghen alderhande ulceren die in die huiit comen: Item die wortel van lapacium acutum ghemondeert .ii. lb. die wortel van enula campana .j. o. ende sap van fumusterre ende sap van alsen ende sap van agrimonie ende seem ghedispumeert ende met ouden swinensmeer ghewasschen ende versche boter ende smout van gansen ende smout van hennen ende wiinedic ende olie van okernoten van elken .iiii. o. sulphur scapen ruet van elken .ii. o. gumme van kersbomen of van pruijmboemen ende picule dat es vloyende pec van elken .i.<fr>1/2</fr>. o. ende <fr>1/2</fr>. o. tartrum dats wiinsteen nitri olibani ceruse van elken .vi. o. litergierum argentum vivum ana .iiii. o. dit suldi aldus conficeren. Die wortel van lapacium [acutum ende van enula] die seldi langhe [wel wasschen ende] sieden in souten water soedat si moru worde ende dan sal men die scorsen wech werpen. Ende dat hert dat daer binnen is ende vanden morwen sal men stoten .ii. lb. ende salder toe doen swinensmeer ende die boter ende dat gansensmout ende dit sal men altegader wel menghen ende incorporeren ende die gummen sal men temperen met wiinedic enen dach ende enen nacht. Ende daerna sal men die sape menghen daermede ende salt over tfuer doen ende enula ende lapacium ghestoten daerin doen met den smeer ende daerna den zeem ende die olie altegader incorpereren daerna pec ende was ende sient. Ende dan salment weder doen te viere ende salder indoen tartrum ende sulphur ende olibanum ende die ceruse ende litergierum ende alle weghe cureren metter spatulen ende ten laetsten salmer toedoen quicsilver gheblust ende haesteliic vanden vuer doen ende wel menghen tegader ende houdent ende salven den sieken daermede biden vuere. Item goede salve teghen alderhande crausel daer men mede sal salven den pols vanden armen: R. aloe epatici .j. o. olie laurini <fr>1/2</fr>. o. quicsilver .<fr>1/2</fr>. o. gheblust metter speekelen ende dit sal men altegader incorporeren ende salven den sieken daermede sinen pols vanden armen ende hi sal ghenesen. Item een ander salve teghen alderhande crau\sel

[p. 197]

daer men mede salvet die palmen vanden handen ende die planten vanden voeten teghen tfuer. Mer men salse eerst wasschen met urine ende daerna salven. Ende ghi sult weten dat dese salve is van sulker cracht datse doet die quade humoren purgeren met wakelen int liif: R. .ii.<fr>1/2</fr>. o. verkenssmout ende .ii.<fr>1/2</fr>. o. sape van weghebreeden ende alsoe veel van fumusterre ende .i. o. saep van lapacium acutum ende .i. o. wiinedic ende .i.<fr>1/2</fr>. o. van witten wieroc ende .ii. o. souts ende .i. o. quicsilvers ende .<fr>1/2</fr>. o. olie laurinum. Die sape suldi sieden metten edic ende met den swijnensmoute soe langhe dat die sape ende die wiinedic al te niet siin ghesoden ende daer niet meer en blive dan smout daerna suldi daerin doen twas ende den wieroc ende tsout ende daerna sieden ende daer[na] tquicsilver wel ghemenct ende ghetempert met olie laurini daerin doen ende dan suldiit altegader wael incorporeren ende menghen. Van deser salven [sal men] salven die palmen ende die planten vanden voeten si gheneset alrehande crausel dat vanden bloede comet ende van anderen toevallen sonder enighe vreese: Item een salve die ic gheproeft hebbe teghen versche crausel dat van bloede coemet of van fleumen of van souten fleumen: R. .ii. o. terbentiins .ix. werven ghewassen in claer water ende een quartier out swinensmout ende een doder van enen eije Ende dat ghemenct altegader ende daermede ghesalft totdat het heelt dat quade crausel dat van verscheden coemt: Nu wil ic u leeren een ander cuere teghen alderhande crausel die herde goet es mer si es swaer te doen. Gh sult nemen cantariden ghepulverseert ende menghense met heefsel ende met wiinedic ende maken plaesteren ende bindense tot menigher stat op tliif ende latense ligghen enen dach ende enen nach ende als ghise afdoet soe suldier op legghen plaesteren van ungentum album daertoe sal siin [ghemenct] pulver van ghebernt loot ende daer sulli si mede ghenesen die wonden vanden cantarijen ende die sieke sullen al ghenesen van wat crausel dat sij siec siin al waert alsoe meer als laserije.