Boeck van surgien

Capm. xx vander somme ende vanden cueren van allen den canckeren ende van haren occusoene.

Cancer is alsoe als Avicenna seit is een aposteme melancolien van ghebrander melancolien van coliken materien of dair die melancolie is ghebrant in. Ende met ghebrant reijnre melancolie mer van quader stinkende melancolie ende is cancker ghenoemt na den creeft. Want also als die creeft vaste cleeft dair hi in comt also doet dese aposteme int vleysch dair hi in is. Of om des wille dat hi hout die ghedaente van den creeften. Ende heeft vele aderen die gheliken den voeten van den creeften ende hi comt van melancolien van binnen of van buten. Der occuzoen die van binnen comt is van quaden ghecorrumpeerden humoren van melancolien ghesent int tlet metter craft van der natueren der occusoene die van buten comt is van wonden of van ulceren die qualic ghecureert siin ende dit siin die teijkenen dair of dair men den brant mede be\kennen

[p. 86]

sal. Int beghinsel is ghescepen als een arwete of als een bone. Ende dairna wasset also groot also groot als een cauwoerde dair men betaelgen of maect. Die comen van provinchie wairt ende is ront ende herde hart ende is zwartachtich. Ende is in hem is hitte. Ende siin aderen al groene of blaeuachtich. Mer als hi is gheulceert so stinct hi ende siin lippen siin grof dic ende hart ende siin uutwaert ghekeert. Ende den mont van den kanker wijt ende ront van hem selven. Den kanker mach men besceiden na 3 rehande maniere van occuzoen ende na menichvoudicheit van den leden tiden. Na die besceidenisse van der occuzoene wanter een comt van natuerliken melancolien die cout is ende droge. Ende dan en ist niet zere gheulceert noch niet zere zwert. Ende dander comt van melancolie die die natuerliker colera heeft verbrant ende die is herde zeer gheulceert met groter weeten. Mer distigneerse oic na die menichvoudicheit van den leden wanter een is in die morwe leden als int vleisch. Ende dander in die middelber lede als in den pesen ende des gheliics. Ende die dorde in die herde bene. Mer die comt in die middelste lede die seit men dat hi incurabel is. Ende dat selve seit YPOCRAS dat hi seit so wie met den canker verborghen is beter onghecureert dan ghecureert. Want den ghenen die ghecureert siin het sij met sniden of met bernen of met starcke mortificate stervet vollic. Ende darmen laet te cuereren moge langhe dair na leven. Ende dit seit YPOCRAS in den boec van der pronostike. Mar distignare na den menichvoudicheit van der tide dat hi heeft dair sulc is nuwe ende sulc is out. Den ouden kent men dat hi is blaeuachtich zwert ende hart ende zeer ghecorrodeert. Ende canker wert oec ghedistigneert van den meesteren na der menichvoudicheit van der ghedaente want also als die meesreren willen heten se den enen noli metangere den anderen lupus dats den wolf. Ende den derden canker ende besceiden elc van desen siin stat. Ende segghen dat noli metangere comt van den knien opwairt. Ende sij besceijdense oic na dier ghedaente van der complexie. Want sij segghen dat canker ende lupus van vele

[p. 87]

heter complexien dan noli metangere. Ende si maken oic differencie tusschen canckrum ende lupum Ende segghen dat lupus is vele heter van coleren dan canker om dies wille dat hi meer corodeert dan canker Mer ic en hebbe van aldus ghedane besceidenisse nerghent vonden in gheen boec van den ouden meesteren metter wairheit. Avicenna ende almansor segghen dat als canker beghint dat men mach wederstaen ende verhoeden dat hi niet quader en worde gheulcereert. Mer als ghi (!) beghint te wassen so bliift hi alle weghen also. Ende hi is quader veel als hi gheulcereert. Ende dair om int beghinsel eer hi begint te wassen ende te meren ende te ulceren. Suldine tangerlike wederstane. Ende dat sal siin met laten in die middel adere van den armen ende men sal purgeren met ephitmum acartartico imperiale ende dair na salmen hem gheven rubeam trociscatam metten vierendele van driacle. Ende hi sal hem oic hoeden van spisen die genereren zwerte colera als linalgel coijen vleijsch gheiten vleijsch gansen enden ende des gheliics. Ende hi sal hem oic hoeden voir groenen wine. Siin dijeten sullen siin jonc hamel velthoenrekieken doderen van eijeren ghesopen hi sal oic gueden raspen dunnen wiin drincke ende dies gheliic. Op ten cancker salmen legghen plaesteren van couden cruden als van weghebladen van nasscaden van spillum van porselainen van cyareynen van wilden caerden van desghelike. Of men salsse salven ende bestriken met olie rosarum ende met groven vernise dat werct herde zere ende verbiet den cancker te ulceren. Item een herde guede salve ten selve.

Rp. tuthie herde wel ghewasschen olibani ghewasschen ceruse ana dat sal men stoten alte gader met olie rosarum ende met groener vernise dat werct herde zere of metten voirseiden couden cruden te gader mijnget ende conficeren als een salve. Ende hier mede mach ment aventueren den cancker verhoeden van ulceerne. Es oic die cancker gheulcereert so en besaet niet die coude medicijn. Men moetse mundificeren met herde heeter medicine als cauterien met viere of met starcken bernende medicijn. Mer hoet u dat ghi u niet en onderwint te bernen met gloyenden ysere

[p. 88]

noch met bernende medicine te mortificeren den cancker als hi is gheulcereert van ouden tiden. Ende dit seit albucasim. Ende die maniere van cancker te cureerne die gheulcereert is dat is dat men int eerste selden lichaem purgieren op dats te doen is. Ende dair na so suldi merken oft int let dair die canker in is is grote hitte. Ende dat suldi vercoelen met couden cruden mette zape dairna suldi den canker al of sniden. Avicenna seit dat men met ghenen dinghen en can distrueren men en snide alte male also verre als hi tlit bevaen heeft helpt god wat sals dat dan ghewerde als hi is in die peesachtige leden dair vele pesen siin dairmen sniden noch bernen en mach noch met starcken medicinen die distrueerne. Ende niet metten wortelen uut hebben en mach dan salmen den cancker nemen met enen hake al om ende om holen ende sniden al siin aderen ende uuttrecken so datter ghene in en blive noch niet van den canker. Ende hoet u dat ghi tbloet niet so vollic en stopt mer latet langhe ende ghenoech bloeden ende perset uut alom ende omme metten handen dat ghebent is ende ghescumen uut ga. Mer al dit en is noch niet ghenoech mede te cureerne dairom moet men naemaels bernen met gloeijede ijsere. Ende wat besaet dit en mach niet siin in die peesachtige leden of in die principael leden. Wair oic dat sake dat die zieke niet en mochte ghedoghen noch sniden noch bernen dan salmen met starcken medicijn die voren gheseit is int capm van den fistel werken ende cueren dairna met medicinen diet vleijsch doen wassen tot dan ghenesen si. Nu wildi weten en bekennen wanneer die canker gheblossen is ende guet vleijsch uut comt al omme ende om ende quade ende groene verwe al wech is dan is die canker sekerlic gheblossen. Ware oic dat sake dat die sieke niet en mochte ghedoghen starcke medicijnen dan latem gaen ende onderwindes u niet meer. Nochtan al ware dat sake dat canker ware in die peesachtige besteden of leden [al] heb ik gheseit dat hi is incurabile en zuldijs niet laten ghi en sultem succureeren met medicijn dair men den fistel mede succureert die in die peesachtige leden siin. Mair dat moet siin in beghinsel als die cancker comt. Nu wil ic scriven medicijnen die herde guet ende oirberlic siin ten cancker die

[p. 89]

ic hebbe ghenomen uten meesters boeken. Ende is dat dese salve die Galienus maecte ende is gheheten unguentum diaponfolingen. Ende is oic guet te blussen wonden die onsteken siin. Ende sij is oic guet boven allen anderen den canker ende den onreinen ulceren te mundificeren. Ende sij is oic guet boven allen anderen medicijnen den quaden benen mede te ghenesen want sij voltse van vleysch ende vercoelse ende cycaterizeerze scoen lic. Nemt olie rosarum ende wit was ana o. 6 ent tsap van den hoefde van lupina . o. 4. salis nitri pulver van ghebernde lode ende dat ghewasschen . dr. .i. ponsi longi dat is spodij olibani ana . dr. .i. nu suldiit aldus conficeren ghi sult nemen die olie rosarum ende twas te gader smelten met enen cleynen viere. Ende sult dair in doen alle die specien cleyne ghepulveriseert. Ende doir enen dicken teems gheteemset ende sultet in enen mortier te samen ghemengen ende alsen zap ende uva lupina (?) ghieten dairop. Ende also alst wel ghemenget is zul dijt laten staen enen halven dach of meer. Ende dan suldi tsap dat dair boven vliet of ghieten ende dan oirberen als ghise te doen hebt. Item unguentum dat goet is ende oirberlic den fistelen ende den canker ende den onreijne ulceren Rp. axunge porcius . o. .2. olie rosaet dat herde out is . o. 3. aristolige yrios ana .3. . o. al dit pulverizeren met swinen smere al te gader minghen pulver metten smoute ende maker of salve. Item porcine vetussime .iii. dr. olie rosarum die out is .iii. o. auripigmenti .ii. o. vitroli .iii. o. aristologij yreos .iii. o. al dit pulverseert ende dat swinensmeer sel di smelten metter ouder olie ende al te gader menghen dat pulver metten smoute ende maken daer af salve.

Item mater seit dat ghestoten coel op oude wonden gheleit doese ghenesen ende op cancer. Mer die wonden ende cancer salmen eerst wassen met wermen wiin ende des daechs driewerven verbinden metten coel die sullen siin ghestoten. Item trifolium dat is die duiitsche seysmoer ghestoten ende op den cancer gheleit doeten ghenesen. Item assche vanden ghebranden dille

[p. 90]

inden cancer gheleit ende in die onrein ulceren is herde orberliic ende cureert alle dese quade sweere. Item lolium dats dolc ghestoten met rafanum dat[s] met miradeke ende met een luttel souts dat gheneest wonden ende canceren versachtet ende gheneesten. Item draguncia is herde goet ten canceren. Item mater seit dat pulver ghemaect van ghebranden mans stront ende ghemenct met peper van elc even vele ende op cancer gheleit is seer goet ende geen dinc beter. Expliciunt Explicit primus tractatus istius librij.