Boeck van surgien

[Capm. 15. Vanden wonden die in die lenden sijn, die die doot betekenen ende hoemense bekennen sal].

Die teeken vander doot als die mensche ghewont is.

Die leden die de doot beteekenen alsi siin ghewont. Dat es die blase. Die hersene. Die nijeren. Dat herte. Die lever. Die longhene. Die milte. [Die maghe]. Die dyafragma. Ende die clein smale darmen ende dat conserveert ypocras in sinen amphorijsine ende seghet als die blase es ghewont. Of die hersene. Of therte. Of die lendenen. Of dyafragma of enich van den smalen darmen. Of die maghe Of die milte. Of die lever. Of die longhene betekenen al die doot Ende Galienus seit ende expo\neert

[p. 54]

die glose [ende int coment van den amphorismen] ende seit alst therte es ghewont soe eest bloet dat uter herten coemt swart ende die wonde es in die luchter side vander borst bider mammen ende die sieke sweet en duijstert [zwymt] ende die [uterste] leden siin cout. Ende dat beteekent die doot. Es oec die wonde in dijafragma soe es die wonde biden corten ribben ende dan hasemt die sieke sterkeliic ende dicwil ende met sterker weedom ende versucht al in een ende roert al in eene beede die oxselen als ghi siet alle dese teekene al sterckeliic es hem die doot bi. Ja op dat die wonde gaet ter pesen waert maer es int vleesch of ten vleesch waert soe seit galyenus datmense wel cuereren mach. Is oec die wonde in die longhene soe comet tbloet uut al scuymende [ende hi aessemt haestelike] ende siin varuwe wert verwandelt. Is die wonde oec in die maghe soe coemt die spise uter wonden. Ende es die wonde in die darmen soe volcht die stront uter wonden ende somtiit coemter sirbus dats smeer daer mede. Es oec die wonde in die hersenen soe suldiit bekennen [metten tekenen] int capittel vanden hooftwonden. Waer oec dat sake dat in allen voerseide leden en scenen gheen sterkelike teeken dan suldi soeken alle die behendicheit die ghi coent ende moecht om mede te cureren want metter hulpen van gode soe salse licht ghenesen. Ende siedi oec sterfelike teeken soe doeter u hant af ende beveelse gode. Ende Avicenna seit dat die ghene die ghewont es inden buijc ende hi wort walgende of nockende of veerdich inden lichaem dat hi sterft. Ende waert datter adem quame uuter wonden die in die borst waer ende dat herte bevede ende den adem cort wert soe sterft hi oec. Om dieswille dat die meesters hebben verredent ende hebben versproken vander wonden vander longhene soe wil ic yet daer af disputeren. Daer om seggic dat die longhene mach siin ghewont in .ii. manieren dats van binnen of van buijten. Wertse ghewont van binnen soe wert die mensche ptisicus. Ende serapio seit daertoe drierhande reden dats ptisicus en mach niet ghenesen. Die eerste reden es

[p. 55]

dat die die cracht vander medicinen niet en can ghecomen toter longherne. Dander occusoen is dat die longen versch van haer selven is. Die derde reden is dat si niet rustelyc en es maer sij slaet altoes ende roert maer ghij sult weten dat serapionis menighen waren van ouden verrotten wonden. Ende Galienus seit waren die wonden van longhere versch eer sanies daer in begonde te vergaderen soe mach si wel ghenesen. Ende daerom en sal niement onthopen te cuereren. Nu seggic u vanden occusoene van buyten es die wonde versch soe mach si wel ghenesen ende consolideren alsment wel verwaert. Ende die wonde die van buijten coemt es veel beter te ghenesen ende te mondificeren dan die van binnen coemt alsoe ic u te voren gheseit hebbe dat die wonde vander longere niet en can ghenesen dat doet haer verschheit ende haer bloijenes. Ende Avicenna seit dat die leden die ghewont siin moeten hebben ruste sullen sij ghenesen. Ende en hebben si geen ruste soe en moghen si niet ghenesen. Item voert die wonden die comen uut den einde vanden laceerten dats iiii vingher [breet] boven den knijen ende iiii vingher beneden den knien of boven tgeweere vander hant [of] tusschen den ellenboghe ende den oxelen siin dootwonden. Ende [Galienus seit] Almansor seit dat muscula dats te seggene [in Dietschen] die muijs siin ghemaect vanden vleesche ende pesen ende vanden banden ende vanden instrumenten van begheerende beroerenisse nochtan es haer ghedaente crom als een boghe. Ende omdat haer beginsel eens deels coemt vanden hersenen ende eens deels vander herten daer om siin die wonden die in die muijs vallen sorgheliic ende quaet. Ende wanneer spasmus coemt vanden wonden die vallen op die laceerten dat es int wassene soe en moghen [sy] niet ghenesen. Ende dat seit Avicenna ende waert datmen die laceerten dweers over snede soe en machmen spasmus anders niet cureren dan metten lacerten te oversniden soe radic datmen se laet staen het es beter. Maer mach dat anders niet siin soe eest beter alsoe galienus seit datmen die lacerten dweers over snide ende cureert aldus den sieken van

[p. 56]

spasme ghemeenliic. Alle die wonden die in die pesen siin ende in die gheweeren vanden leden [die] siin sorgheliic want dicwil volghen daer na quade accedencien als spasmus ende veranderinghe der reden ende verandert haer gedachte ende haer wesen ende dies ghelike ende waer dat die wonden siin in welke leden die herde diep siin en siin niet sonder vreese. Ende alle die wonden die int vlees siin daer luttel goet of pesen in siin of bande of liesen of ander die niet herde diep en siin noch niet veel bevaens en hebben siin seker te ghenesen. Roelandus seit als enighe lever of longhene uut der wonde coemt ende wij ontsien hem die wonde te widene soe selen wi hem aldus helpen. Ghi sult den sieken doen ligghen op sinen rugghe ende selten doen recken. Ende dan suldi nemen van boven die huijt metter hand vol dweers ende een ander salt nemen [tvel] van onder oec alsoe metter hant vol. Ende als ghien onder u beijden hebt soe saldaer een trecken opwaert ende die ander nederwaert. Ende dan suldi u pinen die lever ende die longhene in te doene op dat si niet verarcht en is vander lucht. Ende dan heete Roelant coutriseren met enen gheloyden jser. Ende seit als haer [alsoe sal] die wonde wel mondifiseren en suveren. Ende Roelant seide dat hi wert ghehaelt te balloengien in italien tot enen man die hadde gheleghen v daghe of .vi. ende vant een deel vander longhere uuijt ghescoten ende zo seer ghedrunten ende gheswollen datmen se niet in en conde ghedoen. Want die ribben hildense soe vast ende dwongense te gader datmense niet en mochte indoen. Ende daer om was die longhere verarcht vander lucht ende verstorven dat si was al te vol maden. Ende seide dat daer toe werden ghehaelt alle die besten van balloengien vander const van surgiien ende si judiseerden hem voer doot. Ende [hi] seit dat hien onderstont ende sneet dat stuc al af ende metten roden pulver ende met anderen medecinen ghenas hi den man. Ende leefde daer na menich iaer ende hi voer te jherusalem met sinen meester ende quam weder te lande ghesont ende wel varende.

[p. 57]

Galienus seit waer oec enich man die vraghen woude wat ic daer toe hadde ghedaen of ic daer toe gheroepen hadde gheweest int beginsel ic antwoerde weder ende seide dat ic die wonde hadde suverliic open ghedaen met enen beitele ende die longhere die uut was ghescoten haddic verwermt met enen hane of met eender hennen op den rugghe ghecloeft ende alsoe die longen daer mede in gheduwet ende hadde die wonde open ghehouwen tote dat si wel ende volcomeliic ghesuvert hadde gheweest. Galienus seit waer oec jement die vraghen woude hoe enich mochte leven sonder longen. Daer op antwoerde ic datter een deel vander longhene datter binnen bleef es ghewassen ende heeft ontfaen voedinghe van natueren dat ander deel vander longhen es weder ghewassen bider hulpen van natueren dat lichteliic ghesciet in die moruwe leden. Ende om dies willen dat die longhen es soe bider herten die fontein es der natuerliker hitten daer alle die leden ende den gheheelen lichaem mede wort ghevoet.