Boeck van surgien

Capm. xii bloet te stelpen [dat uten wonde comt].

Die leerer tuycht ende het es openbaer dat bloet dat die wonden bloeden al comet uut den aderen het coemt uut groten aderen of uuijt cleinen die met vleesche siin ghespreet. Daer om wil ic

[p. 47]

u leeren hoe ghi bloet stelpen selt. Ghi sult merken uut wat aderen dat bloet coemt of vloijt want daer siin sulc aderen die niet en slaen ende die siin lichteliic te stelpen ende siin onsorgheliic. Ende daer siin sulke die slaen ende heeten arterien ende siin den andere contrarie. Ende alle arteryen comen uuiit der herte ende daer om slaen se. Ende alle die ander die niet en slaen die comen uut der lever. Nu suldi bekennen die arteryen als dat bloet vloyt al springhende ende trect weder achterwaert ende dicwil comet weder ghespronghen haesteliic. Ende tbloet es veel rooder [dan] dat uuiit den anderen aderen coemt ende dat ander loept eenpaerliic sonder springhen ende sonder rusten ende alsoe comet uuiit den anderen aderen die ghesneden siin. Avicenna seit als een te seere wort verbloet van arterien die ghewont siin ende tbloet vervolcht ende hem toe coemt spasmus sonder twifel hi moet sterven. Ende wert siin glottende soe sterft hi oec siin glotten dat es nocken of hicken metter kele. Ende sincopeert hi ende siin glot beide te samen soe sterft hi saen. Ende verandert hem siin reden dat siin oec quade teeken. Ende daer om moetmen haesteliic bloet stelpen.

Nu wil ic u voert leeren die namen hoement stelpen sal ghi selt dat let datter bloet opwaert houden int beginsel ende selet begieten al om met couden water. Ende daerna seldi die wonde met medecinen die bloet stelpen daer op legghen ende maken plaesteren daeraf ende legghen se daer op alsoe dat niet te vast en si ghebonden soe dat hier geen weedom af en ghevoele. Ende Galienus tuijcht dat gheen dinc meer en deert noch en doet bloeden dan wee want si doet comen heeten appostemen. Ende van den medecinen die daer zeer goet toe siin ende orberliic ende wonder werken int bloet te stelpene. Dat es dat ghi sult nemen witten wieroek die clibberachtig is ende aloe epaticum sanguis draconis ende bolus arminicus van elken even vele ghepulverseert ende ghemenct met haer van hasen herde cleijne onttwee ghesneden ende ghemenct altegader met witte van eyeren also dat alsoe dicke si als zeem. Item dat sterkeliker stelpt ende beter es. Ghi sult nemen ongheblust calc

[p. 48]

ende sanguis draconis ende gips dat is [plaester] daer men die huijse mede wit maect in lumbardijen of in vrankerike aloe epaticum, wieroc vitrolum van elken even vele ende menghet met haer van hasen ende met spinne webbe ende met wit vanden eijeren alsoe voerseit es. Item een ander dat harde machtich ende goet es. Ghi sult nemen sercocolle sumac ghebrande sponcien ghebrande teglen sulpher loot scuijm ende dat es alsmen tloot scuijmt dien dreck die daer boven leet al droghe dat heet int latiin scaria plumbi dat es loot scuijme dragantum dat es(!) viterolum tuijthije dat es van elken even vele ende dat salmen menghen met wit vanden eijeren alsoe voerscreven es. Item een goede medecine die ghemaect es neemt calcotha xx. dr. ende [cleinen witten wieroec 16. dr. aloes glu sicci(?) ana 8 arsenicum 4. dr. gipsi, 20. dr. van allen desen] maect daer pulver af ende teemsent cleine ende stroyent op die wonde [volhandich] sonder sparen ende die wieke wisen ende widen daer in want het es wonderlike goet. Ende eest dat sake datmen alle dese medecine niet ghecrighen en konst soe salmen nemen diemen ghecrighen can ende menghent met den wit van den eyeren ende met den hare van hasen alsoe voerseit es. Ghi sult leggen uwen vingher op die ader daer dat bloet uuijt coemt ende houden langen tiit daer op ligghende. Ende dan suldi daer op legghen u plaesteren ghenoech ende sonder sparen. Ende hoedt u als ghise weder ontbint des derden daghes dat ghi die plaester niet af en doet met crachte want het waer quaet ghedaen. Maer als ghise soe vint soe legter op vander selver medecinen veel morwer en weeker dan die ander waren of al[leen] ghenet int witte vanden eije alsoe vele ende alsoe langhe dat die ander [eerste] plaesteren doorweect siin dat si lichteliic af gaen sonder pine ende hoet u dat ghi se niet af en weect met wermen water als die ongheleerde sotten doen want dan sal die ader of die arterie siin gheconsolideert. Ende deser medecinen gheliic en gheliict gheen ander medecine of bloet te stelpen ende die aderen te consolideeren. Het [ghe]valt oec dicwil datter bloet vloijt

[p. 49]

uut den cleenen aderen die int vlees siin ghespreet ende dan en behoefdi niet soe sterke medecine want men stelpse wel met witte van den eyeren. Ende des winters salmen doren metten witte menghen. Ghi sult weten alst bloet vloijt uuijt den arterijen of uut den groten aderen ende die voerseide medecinen niet en helpen dan suldi nemen die arterie of die grote ader daer dat bloet uut vloijt met enen haexken. Mer hoet u dat ghi die ader niet en doersteect ende nayse wel met eender naelden en knoepse vaste soe dat bloet daer niet uut en vloye. Ende alsoe salmen oec doen den anderen arterien. Daer na suldi enighen vanden anderen medecinen die voerseit daer op legghen ende suverliic binden toten derden daghe sonder ontbinden. Ende eest datmen dat niet ghedoen en can alsoe voerseit es soe en helpt gheen onscout ghi en bernt die ader of die arterie met enen ghegloijden jser alsoe diepe ende alsoe dicke dat het make een grote dicke [ende harde] korste [die langhe dueren ende] die niet haesteliic af en valle eer die ader wel ghestelpt si. Ende hoet u dat ghi gheen pesen en bernt.

Nu wil ic u segghen wat mi eens gheviel te gemblies. Ic quam daer riden op mijn paert doer die stadt recht ieghen die vleeschhalle ende daer quamen [vele] lieden mi ieghen ende baden mi of ic af sitten woude ende dat ic met hem gaen woude. Ende si leiden mi op een sale die al vol lieden was en der op lach een man die ghewont was in siin hant ende meester jan van gembloes hadde hem onderstaen ghehat meer dan vi weken. Ende die hant was soe seer verrot dat der een ader al doer gherot was. Ende bloede alsoe zeere dat het op spranc alsoe hoghe ende alsoe seere als een man die seere piste. Ende daer stonden drie oude meesters ende heeten drie isers met hoefden ende bernden die ader. Ende soe sij meer bernden soe si sterkeliic meer bloede ende die man lach of hi doot gheweest hadde want die ader was met den bernen alsoe verscoert ende verhit dat die man was ghescepen onder haer hande als een dode ende alsoe bleec int aensicht als die eerde Doen ginc ic tot hem ende leide

[p. 50]

minen vingher op die ader ende stoptese ende dede haesteliic comen .ii. papen metten heilighen sak[r]amente ende metten heylighen olisel ende ic gaf die ader den eenen pape ende ic dedese hem stoppen tot dat hem die ander pape hem siin biechte ende sakarment ende siin olisel ghegeven hadde. Ende die wile dedic halen ongheblust calc ende ghepulverseert ende maecte veel plaesteren van werke ende nettese in dat wit vanden eyeren ende ic werp die wonde al vol van den levenden calcke ende leyder op die plaesteren ghenet in dat wit van den eyeren. Ende ic bonse daer op suverliic ende die man ghenas ende en hadde ic daer niet ghecomen die man en hadde niet gheleeft iii of iiii pater noster tiits.