Boeck van surgien

[Vanden hersenbecken alst ghebroken is].

Vanden ghebroken hersenbecken.

Nu seldi weten dat Galienus seit als dat hersenbecken ghebroken es soe eest sorgheliker dan van anderen beenen want als dat hersenbecken ghebroken es soe en machment niet weder ghenesen ende daerom moet ment uuijt doen van den beenen dat ghebroken is. Ende daerom segghen sulke oude vroede meesters dat mense [s]al uuiit doe alsmen alder eerst mach datmen te somer niet langher beiden en mach dan vii daghen ende te winter x daghen. Ende alsoe men langher beit soe quader es nochtan ghenas ic enen te rosiers [noster damme] die iii weken lach dat hi niet en sprack noch verstandenisse en hadde ende hadde accedencien eer ic die beene uuiit dede ende alsoe vroech als die beene uuiit waren ende die liesen ghesuvert waren vanden bloede ende ic die wonde ende die liese ververste met wermer olie van rosen soe begonste hi te spreken ende te verstane. Ende ghi

[p. 27]

sult weten dat hi was gheslaghen met enen cluppel met enen groten hoefde [in den slape van den hoefde] soe dat in die side vanden hoefde thersenbecken al ontween ghemortelt was tot onder die ore dat in alle die side gheen been heel en bleef men mosse al uuijt doen. Ende doen hi gheslaghen was dat vleesch en hadde gheen wonde. Ende om dat hersenbecken al ontween ghemortels tot onder die oren metter hulpen gods cureerdict hem volcomeliic ende leefde daerna een langhe wile ende hi was ghesont ende ras nochtan waest leden meer dan xvi jaer eer ic dit boek toten goeden eynde brochte. Ende diesghelike es mi menich voerhanden comen dicke ende menich werven in brabant ende int lant van namen ende over barch [gheneve op die zee] ende op die ryviere [van geneven] die ic al ghenas metter voerseider curen. Ende ghi sult oec weten dat dat hooft mach werden ghewont in menigher manyeren nadat die wapen siin daer mede datmen wert ghequets. Ende van allen wonden die int hersenbecken siin die alder vreeseliix siin ende alder sorgheliixst dat siin dieghenen die met carlen gheworpen siin of met scerpen orden van messen of diesghelike want si gaen henen al doer die hersenen. Ende siin die wonde enghe ende clein aen te sien van buten ende herde heimeliic het moghen oec wonden siin int hersen becken die smal siin ende ghecloven alsoe cleine als een haer ende diesghelike es gheheten van den surginen fractura capillaris. Ende als ghi vint alsulke curen int hersenbecken soe suldise ontdecken ende scoen wisschen ende vaghen ende giet daer int op daermen mede scriift ende dat maect die clove swart ende tekense hoe verre dat dat hooft ghescoert es ende dan suldi vander cloven scaven met uwen instermenten enen roc vanden hersenbecken. Ende bliift die clove noch altoes swart dat es een teeken dat die score noch al doer gaet al toter liesen. Ende en bliift in die clove geen teeken vanden inte soe en gaet si niet dore. Ende als dese wonde die de surginen heeten fractura capillaris es sonder wonde int vleesch soe

[p. 28]

seldise bekennen met desen accidencien die hem toe vallen dats appoplexia scothomia ende dat hi siin stemme alte mael verliest ende dat hi gheenen appotiit en heeft ende dat niet en digereert noch ghenen camerganc en heeft ende dat hi valt in heete onmachte ende dies ghelike ende dan vliet van hem ende beveelten gode dat es miin raet. Ende en siin daer der accedencien gheene soe seldi coenliic querteleren ende den hoeck af steken vanden hersenbecken dat ghewont es ende tangherliic dat bloet stempen ende verbinden ende laten alsoe ligghen den derden daghe ende dan seldi die wonde ontbinden tangherliic ende wachtense van bloede als ghi u plaesteren afdoet. Ende dan seldi in elken hoeck enen draet twee vout ghedraet daerghise mede ontlicht ende ghi sult die hoeken salven met ghescaefden speke dat die plaester te lichteliker afgaet. Ende dan seldi u pinen die beenen lichteliic uuijt te doene. Ende ghi selt u hoeden dat ghi die beene op den selven dach niet uut en doet als ghi ghequerteleert hebt. Ende ghi sult u oeck hoeden dat ghi op den selven dach niet en querteleert dat ghequets was. Ende dat es daer omme dat ghi altoes sult aensien die cracht uwer sieken. Waer alsoe gheringhe als ghi coemt toten sieken seldi u pinen bloet te stempen. Want querteleerdi hem op den selven dach dat die quetsinghe ghedaen was ende die quetsinghe groot ware soe mochte die sieke sincopieeren ende in onmachte vallen ende dat waer quaet. Maer latetet toten derden daghe dat es veel beter ende soe moechdi coenliic comen om den orber te doene. Ende men vint oec alsulke sotten die de hoeken af sniden ende werpense wech dwelke es groote dwaesheit ende daeraf seldi u hoeden ende selse metten draden suverliic oplichten. Ende als ghi u wieken hebt gheleit soe neemt die hoeken metten drade ende legse suverliic te gader ende vergaderse metten palmen ende vindise geswollen ende ghedronten dat es een goet teeken ende dat seit IPOCRAS in den amphorosme want het betekent dat dat let onfaet goede voedinghe metter geesteliker natueren ende humoren. Ende vintmense oec in die hoeken ghemindert ende vercrompen dat es een quaet teiken want dat betekent dat dat let heeft

[p. 29]

verloren siin natuerlike hitte ende gheen voedinghe en ontfaet om ghebrec vanden geesteliken humoren. Item mindert oec sanies eer tiit [is] dats een teeken vander doot. Ende eest [oec dat sake] dat sanies meerdert ende dicht dats een goet teeken want dat beteekent dat natuere goet ende starck es want dat siin geestelike humoren die daer teghenwordich comen. Nu suldi weten dat galienus seit datmen niet meer beens uuten hoofde en sal doen dan behoefeliic is want het es niet orbeliic datmen alle weghe die cure volcht. Alsoe doen konstige surginen. Ende waert oeck dat u groot noot daertoe dwonghe als dat sanies niet uut vloyen en mocht soe doet dat been uut ende wiit die clove want anders en mach men die hersene niet wel ruijmen. Ende Galienus seit dat hi enen ghenas daer hi niet meer beens uut en dede dan alsoe vele dat sanies uut mochte vloyen. Ende op die liese die ontdect was dede die natuere vleesch wassen. Ende galienus seit oeck mede moghen wi sanies verdroghen sonder been uut te doene dats beste want het staet in die hersenen. Ende hoet u oeck dat u niet en doet dolen dat sommighe surginen enen hebben gheseit datmen die cloeven inden hersenbecken sal in beiden siden doerboren want het en dunct mij niet redeliic. Ende waert oeck redeliic ende goet duncken der vroeder meesteren si hadden yet in haer boeken daer af gheseit maer ic en vinder niet af in gheenen boeken. Ende gheen dinc en dincke mi beter wesen dan datmen doe als galienus ende hali ende avicenna [ende constantyn] segghen dat es alsmen hevet dat been uut ghedaen soe volchter gheerne na harde appostemen ende ander quade accedencien die den sieke geerne brenghen ter doot. Ende dat es omdatter bi tiiten onder thersenbecken leghet een stuck vanden beene dat scerp is ende quets die liese ende die hersene of dat het es omdat te stiif ghebonden es ende die wieken quetsen of het es comen van couden of van veel etens ende drinckens [of] van wine of het es van heimeliken occusoene. Ende [siede] dat coemt van openbaren occusoene soe doeten af ende coemet van heimeliken

[p. 30]

occusoene soe doeten laten daert u best dunct ende en laeten niet veel eten noch drincken ende regeertene alsoe men hem regeert die in heeten cortse ligghen en cureerce als die ghene die heete appostemen hebben dats datmen sal gieten werm olie rosaet in die wonden of men sal daer in gieten water daer in ghesoden sal siin bismalve ende camomillen ende venigrieck ende liinsaet ofte plaester van garsten mele ende water ende olie rosarum. Ende salvet thooft ende den hals ende dat rugghebeen met ghesmolten hoender smout. Ende in die oren seldi gieten werm olie rosarum ende en vergheet dus niet die heete apposteme soe suldien ter camer doen gaen met medecinen laxativen opdat hi niet te cranc en es want ypocras lidet. Ende als ghi siit versekert van heeten appostemen soe seldi voert werken met medecinen creativam carnis dat es die vleesch doen wassen in die wonden ende die moet siin herde droghe ende haer natuere sonder corroderen ende dit es pulvis capitalis dats ghemaect van cercocollen ende van cleinen wieroek ende van merren ende van sanguinis draconis ende van yrios ende van arestologia ende van rogghen mele ende met dies ghelike. Dit pulver salmen doen op die liese ende die wonde met linen doeken of met goeden cleinen werke tot int eynde. Ende hoet u van verschen dinghen in alsulke cueren. Noch en laet geen quaet gaderen in die wonde dat die liese niet en verrotte want quade accedencien mochten daer af comen. Die vroede meesters segghen dat duremater sumtiit versweert. Ende dat mach sumtiit comen van medecinen die de natuere in hem hebben [dat sy zwerten]. Ende dan seldi nemen een deel seems ende drye deel olie rosarum ende daerin netten enen doeck en dien legghen op dure mater tot die sweeringhe es vergaen. Ende quame die sweeringhe van haer selven ende ghinghe tot den oghen ende sonderlinghe tot den ogen met quaden teekenen alsoe ic voren gheseyt hebbe dan moet hi sterven want dat betekent dat die natuerlike hitte verstorven is ende al verteert. Item het pleghe oeck dicke overtolich vleesch op dure mater te was\sen

[p. 31]

dat seldi merken of des vleesch [te] veel es of [luttel] en es. Ende eest luttel soe seldiit verdriven met zeespongen die luttel siin ghewasschen. Ende es daer veel overtolichs vleesch soe seldi daerop stroyen pulver van hermodatteli maer dat sal siin bi maten want [het] es sterck. Ende en hebdiis niet soe seldi nemen dies ghelike dat niet alsoe starck en es. Ende ungentum viride dat ic sal scriven inden antidotarius dat es sonderlinghe goet. Item cockox loock dat men heet int lattijn allelua j luijula (sic) ghedroecht ende ghepulverseert ende op wonden gheleit dat verdriift doot vleesch. Item pulver van aluijne succarim. Item neemt [flos eris dats] spaens groen ende zeem ende wiinedick ende siedet alte gader dit doet ghenesen die wonden ende corrodeert doot vleesch. Item neemt litergirum ende pulverseert [herde] cleine ende doeter toe olie van oliven ende wiinedich ende menghet te gader ende stoetet alsoe langhe dat wit werde ende meerder wasse ende werde salve. Item dan neemt es ustum dat es ghebrant coperroot cadinnie argenti dat es die nuemine daer men silver af maect blaeusteen galle sanguis draconis aluijn spaens groen alsoe vele vanden enen als vanden anderen. Ende van alle gader tsestendeel alsoe vele als vanden anderen salven die voren gheseit es vanden lidergirum ende vander olie ende vanden aceto. Alle dit dit salmen cleen pulverseren ende menghent al te samen metter salven. Dese salve salmen legghen op die wonde si doet die wonde ghenesen ende verdroecht overtollich vleesch ende verscheijt ende si corrodeert doot vleesch.