Alle de ontleed- genees- en heelkundige werken

[p. 418]

De Vyftiende Ontleet-kundige Voorstellige brief Door Albertus Henricus Graetz.
Aan den zeer vermaarden Heer, Fredrik Ruysch,
Medicyne Doctor, en Hoogleraar in de Ontleet- en Kruyt-kunde, enz.

Aangaande de uyt-eyndens der bloedtvaten van de Moerkoek, en 't maakzel der Mammen, enz.

Zeer Beroemde en Ervare Heer,

Altoos Hooggeachte Begunstiger.

SChoon Harvaeus met regt de eerste van allen gehouden moet worden, welke in de voorgaande eeuw die fraye vinding, den [circulatio Sanguinis] omloop van 't bloedt, die de Ontleders ja zelfs de uytmuntenste van alle eeuwen af, onbekent is geweest, ontdekt heeft; en dewelke het gebruyk van 't hart, slagaderen, en aderen voor een gedeelte in 't leven der dieren beproeft en aangetoont heeft, echter is het ware gebruyk der vaten, en voornamentlyk der zelver uyteyndens in de ingewanden zo wel als in andere delen van 't lichaam van een mensch, tot nog toe den geneesheren onbekent geweest: want wynige of geen, worden 'er gevonden, dewelke met Harvaeus daar in niet alleen overeenkomen, dat door de gestadige beweging van 't hart de levens-schat van 't hart af na alle de delen van 't lichaam gevoert wordt, op dat uyt dit oorspronkelyk vogt ider vogt in 't lichaam zyn oorspronk nemen zou, maar zy hebben ook omtrent het werktuig, waar mede een verscheide [Secretio humoris] scheiding van 't vogt uytgewerkt wordt, dit voornaamste gevoelen, dat men 't aan 't byzondere maakzel van de [pori] togtaatjes en [glandulae] kliertjes, als figuur der te

[p. 419]

scheidene delen toe moet schryven, dat 'er in de lever gal, in de nieren pis, en in de mammen zoch of melk gescheiden wort.

Dit is de stelling van alle autheuren eenparig, maar dat die echter, zeer beroemde Heer, U niet voldoet, bespeur ik dagelyks meer en meer, tot myn groote nuttigheidt, en zulks worde ik gewaar zo uyt dat onvergankelyke, en de menschelyke naarstigheidt en volstandigheidt van arbeidt en iver byna te boven gaande werk, het anatomische Cabinet, als ook uyt uwe getrouwe onderwyzing. Want gy hebt ons genoeg doen zien, en met drangredenen bevestigt, dat het maakzel van alle ingewanden, in de welke de gewone scheidingen geschieden, niet klieragtig maar vaatagtig is, en dat de uyteyndens der vaten (die geenzints voor klieren gehoude moete worden) in loop, Zelfstandigheydt en maakzel onder malkanderen verschillende, al dat gene afscheiden, dat uyt den [massa Sanguinea] hoop van 't bloed te schiften en te scheiden is.

En waarlyk zo de bediening van aderen en slag-aderen daar in alleen bestondt, gelyk het algemene gevoelen der Geneesheeren is, dat de aderen het bloedt door de slag-aderen toegevoert, van de ingewanden te rug halen, dan geloof ik was de voorzienige natuur niet genootzaakt geweest, yder ingewant, een onderscheidentlyke en van malkandere verschillende loop en verspreyding van aderen en slag-aderen te verlenen, ten ware het gebruyk van de uyt-eyndens der slag-aderen voortreffelyker was, als wel van de Geneesheren tot dezen tydt toe is aangenomen.

Dog schoon 't zeker en waarachtig is, dat deze dingen aldus gevonden worden in de lever, milt, en nieren, echter komt het wezen der klieren in 't maakzel der [mammae] mammen niet alleen door 't uyterlyke gevoele, maar ook door 't gezicht, zo klaar voor onze oogen, dat dezelve niet meer in twyffel kunne getrokken worden Daar by komt ook het eenparig gevoelen van by na alle de vermaarste Ontlederen aangaande het wezen der zelver.

De eerste onder deze is Vesalius, die in 't 18 hooftst. van 't 5. boek van 't menschelyke lichaam, de 676. bladtz. het volgende van 't maakzel der mammen schryft; voorts, zegt hy, is de zelfstandigheyt waar uyt ze bestaan, klieragtig, van veel vet overvloeyende, en doorweven aan weerskanten met menigvuldige aderen; en zeer wynige en gansch tengeren slagaderen, en eyndelyk nog enige zenuwen. De zenuwen, welke in de mammen indringen, zyn altydt even eens: maer de aderen zyn gewoon zeer veel te verschillen omtrent de dikte en 't ingeslote vogt, na dat de grootte van de mammen, en haer bediening is, die zy dan waernemen.

By Adrian. Spigelius over 't maekzel van 't menschelyke lichaam, in 't 2. hooftst: van 't 20 boek, op de 267. bladtz. Leest men 't volgende: laten

[p. 420]

wy eens zien, zegt hy opde aangehaalde plaats, wat een voorzichtigheydt de goedertierenste schepper zelfs gebruikt heeft, en wat een bequaem gestel hy aan de mammen verleent heeft. Want voor eerst heeft hy haer uyt een klieragtiger zelfstandigheydt 't zamegestelt, dewelke tot een geheel volmaekte koking bequamer is, als iets: nogtans heeft hy niet gewilt, dat 'er een enkele klier wezen zou, maar meer, om zo veel volmaakter de [lac] melk of 't zogh te bewerken, ja op dat 'er een [abscessus] ettergezwel uyt de stremming van de melk ontstaan zynde, aanstonts geen noodt zou wezen van de dienst van die mam te verliezen. Tusschen dezelve heeft hy vaten, aderen en slag-aderen gevoegt. En een wynig daar na zegt de gemelde schryver, derhalven na dat de aderen met melk vervult zyn, wort de melk voltooyt in de klieren, door welke de aderen in een groot getal en met zeer vele vlegtingen verspreyt zyn: voltooyt zynde wort ze naderhandt tot de [canales lactiferi] melkvoerende buysjes of pypjes overgebragt, waar in de melk als in een spyskamer tot het gebruyk bewaart wordt. Voorts eyndigen deze pypjes in 't midden van de mammen, en in de [papilla] tepel, waer uyt dan het kindt de melk zuygt.

Ik zoude, na myn oordeel, verloren arbeydt doen, indien ik een andere bevatting, als ik zo even gezegt hebbe, uyt de nagelatene schriften der ouden en hedendaagschen wilde halen. Hier om verzoek ik van U op 't ernstigste, zeer vermaarde Heer, dat gy het ware maekzel der mammen van V nieuwlyks gevonden de gehele geleerde werelt bekent maakt. Ik heb van anderen gehoort, maar ook voornamentlyk uyt U zelfs verstaan, dat gy in de [placenta uterina] moerkoek iets nieuws gevonden hebt; derhalven zult gy uwen naam niet wynig vermeerderen, en de nieuwsgierigheydt der geleerden ten hoogsten voldoen, zo gy 'er dat nieuws, 't welk gy omtrent dit en andere delen van 't lichaam ontdekt hebt, verklaart, en afgebeelt byvoegt.

Zyt hier mede gegroet, Prins der ontlederen; en dat Godt uwe hoge jaren, en uwe onvermoeytheydt in 't onderzoeken van de verborgentheden in de natuur altydt met nieuwe kragten ondersteune, en nog lange jaren in 't leven beware, is myn wensch van gantscher herten. Zyt andermaals gegroet, en houdt my onder 't getal uwer vrienden, die ben.

Een gestadige vierder van uwe wydtberoemden naam.

ALBERTUS HENRICUS GRAETZ.