Alle de ontleed- genees- en heelkundige werken

[p. 325]

De Elfde Ontleet-kundige Voorstellige brief Door Joh: Christian: Wolf, Licentiaat in de Medicyne,
Aan den zeer vermaaarden Heer, Fredrik Ruysch,
Medicyne Doctor, Hoogleraar in de Ontleet en Kruyt-kunde, enz.

Aangaande de bekleetzels, Klieren, enz. der Darmen.

Zeer Beroemde, en Ervare Heer.

NA dat het bygelovig gevoele der ouden omtrent het niet te ontleden der dierlyke lichamen verdwenen is, en dat dezelve niet enkel alleen geschikt wierden, tot het gebruyk der offerhanden, heeft de genees-konst veel gelukkiger voortgangen gehadt, en daar door heeft men een zekere [Theoria] bespiegeling der ziektens beginne te leren: want ider geneesheer trachte dit te kenne, omtrent het welke hy zich bezig houden moest, dit is van alle eeuwen het menschelyk lichaam geweest, welkers geheel wonderlyk 'tzamengestel te kennen, geen zaak van een gering belang is: in zo ver heeft het openen van beesten den weg voor uytgebaant om de dode lichamen van menschen in te zien. Daar is wel veel tyts voorby gelopen; eer dat alle de delen van 't lichaam onderzogt wierde, dewyl zommige delen, de onderzoekers wat te lang bezig hielden, en zommige wegens het ingeslotene, den ontleder als afweerden. Hier van daan meene ik gekome te zyn, dat het maakzel der darmen verzuymt, en den menigvuldigen toestel der nature tot de uytwerking en be-

[p. 326]

weging van de gyl zo lang onbekent is gebleven. Dog eyndelyk in de volgende tydenmoesten dezelve niet alleen door het mes worden geopent, maar ook naauwkeuriger bezichtigt, nademaal meer ingewanden inwendig met haar verenigt zyn; en men heeft, behalven andere zaken, ontdekt, dat derzelver 't zamenstel niet enkel vleesch is, maar uyt verscheide [tunicae] rokken of bekleetzels bestaat. Gemeenlyk worden haar drie rokken toegeëigent, als blykt uyt den Mensch-beschryving van J. Riolanus, op het 12. hooftstuk van 't 2 boek, op de 171 bladtz. Een [tunica communis] gemene komende van het [peritonoeum] buyk-vlies, en twe eygen, waar van de buytenste de [tunica nervosa] Zenuwagtige, en de binnenste [tunica carnosa] de Vleeschagtige genaamt wort, maar het [mucus intestinorum] darm-slym hangende aan de darmen wiert voor dezen gezegt van het dikste deel des gyls zyn oorspronk te nemen. Daar na heeft de vermaarde Willis aangetoont, dat 'er geen drie, maar vier rokken zyn, en dat, dat gene, het welk zy darm-slym of het overblyfzel van de gyl gemeenlyk genoemt hebben, een ware rok is, en de [tunica villosa] wollige of liever klierige genaamt moet worden. Bibl: Anat: H: 1. p: 104. en 107. en deze stelling is by alle ontleders aangenomen, waar onder ook gerekent moet worden de beroemde Verheyen, op het 10. hooftstuk van de elfde verhandelinge van zyne ontleet-kunde, op het 45. bladtz. Maar wanneer ik onlangs, zeer Ervare Heer, het geluk hadde met U te mogen spreken aangaande zommige nieuwe ontdekkingen in de ontleet-kunde, betwiste gy wel het getal der rokken niet, maar gy gaf te kennen, dat gy grotelyks twyffelde, of die vierde rok van Willisius wel genaamt moest worden de [tunica glandulosa] klieragtige rok, nademaal gy door menigvuldige ontledingen anders ontdekt hadt. Maar de begeerte om U over meer andere zaken te horen, en de gelegentheyt des tydts lieten niet toe, dat ik U overvloedig en net genoeg daar over konde horen spreken, nogtans is het verlange om uwe gedagten ten volle te verstaan my altydt bygebleven; maar ik konde geenzints zien, op wat wys ik myn wensch magtig zoude worden, dewyl door de afgelegenheydt van plaatzen onze onderlinge zamenspraken belet wierden eyndelyk; heb ik besloten U, beroemde Heer, een brief te schryven; denzelve zende ik U nu toe, ernstig verzoekende, dat het U behage volgens uwe goetheyt, die gy omtrent meer anderen al over lang bewezen hebt, uw gevoelen aangaande het maakzel der darmrokken ten nutte der ontleet-kunde te melden. Maar ik heb daarenboven ook gezien zommige [glandulae solitariae] eenz me kliertjes der darmen, gelegen op een gehele andere plaats, als de Autheuren haar gemeenlyk toegeschreven hebben. Derhalven laat my toe, beroemde Heer, dat ik met U over dezelve in dezen brief te gelyk handele. Volgens myn Oordeel heffen die genen de ouden al te hoog op, welke haar

[p. 327]

zo kundig in de ontleet-kunde houden, dat ze van al het geene, het welk in deze eeuw vertoont wort, kennis zoude hebben gehadt, maar ik zou geloven, dat onze voorgangeren der genees-kunst van deze roem ten hoogste afkerig zyn geweest, (hoe opgeblazender zyn 'er nu zeer velen, welke zich niet alleen de uytvinding der zaken toe-eygenen, maar ook dat gene, het welk door een ander afgebeelt, of beschreven is, voor het hare uytgeven) nadien zy openhertig betuygt hebben, dat 'er meer zaken verborgen zyn, welke de tydt en naarstigheyt van een later eeuw aan den dag brengen zou; Indien men ook de nagelatene schriften der ouden doorbladert, zal 't blyken, dat haar enigste oogmerk by na geweest is, de praktyk der medicynen door waarnemingen van ziektens en genezingen voort te zetten. Vele der voornaamste ontleders oordelen, dat Hippocrates Cous kennis gehadt heeft van de klieren der darmen, als blykt uyt de plaats van het boek der klieren, vol: 1. §. 3. p. 416. edit: Lind. Maar wie ziet niet, dat hy niet deklieren der darmen, maar de klieren van de daar byleggende en aanhangende lichamen verstaan heeft, anders zou hy niet gezegt hebben, de klieren in de darmen zyn groter als ergens in het lichaam. Ook zo blykt dit uyt de gehele 't zamenhang van deze plaats. Eyndelyk is 'er van niemant der ouden gewag gemaakt van haar byzonder gebruyk, tot dat het zelve van Warthonus en Steno tegen de ouden is staande gehouden, en te gelyk de klieren der darmen van eenigen der geleerste mannen van onzen tydt zyn aan den dag gebragt. Maar of ze ook gevonden worden in de [valvulae conniventes] oogluykende klapvliezen, ondervinde ik niet? de zeer vermaarde Willis beschryft in 't algemeen de klieren gezien te hebben in 't bultig gedeelte van de wollige rok, en noemt daarom den zelve den [tunica glandulosa] klierigen rok. Bibl. anat. P. 1. pag. 104. De welsprekende en zeer geleerden Pechlinus leert door de ontleding van verschyde dieren, dat de klieren in de holligheyt der darmen zelfs voorkomen. Bibl: Anat: P. 1. p. 150. Eyndelyk heeft Peyerus van dezelve afzonderlyk gehandelt dewelke niet minder de uytvinder daar van als Pechlinus genaamt moet worden: Deze heeft zelfs verscheide ontledingen in 't werk gestelt, en daar by waarnemingen van de zeer geleerde Wepferus en Harderus bekomen. Hy heeft namentlyk een groot getal van deze klieren gezien niet alleen onder verscheide figuren, maar ook in verscheide veelheit verzamelt en verspreyt, zo dat hy ze daarom ook onderscheiden heeft in [glandulae sporadicae seu solitariae] verspreide of eenzame, en [gregales seu sociae] t'zamengehoopte of by malkanderen gevoegde klieren Parerg. Anat. exerc. P. 1, C. 1. p 5 & exerc. 2. p. 86. Maar nergens heeft hy verhaalt aangemerkt te hebben, dat ze de oogluykende klapvliezen zelfs bezetteden; dit alleen heeft hy met een figuur afgebeelt, dat de klap-

[p. 328]

vliezen niet over de klieren heen gaan, maar omtrent dezelve eyndigen, C. l. P. 2. p. 15. en hy schryft dezelve gezien te hebben op den rant van de klapvlies van Bauhinus. Dog verder spreekt hy 'er niet van. Derhalven schooren 'er my zo vele dingen voor en tegen in den zin, aangaande de zitplaats van de andere darm-klieren, en wel voornamentlyk van die in de oogluykende klapvliezen, dat ik, in myn oordeel nog heel verwart zou hebben geweest, indien ik, beroemde Heer, door uwe beleeftheyt in uw wel gestoffeert Cabinet niet gezien hadde, dat de klieren ook uyt de klap-vliezen zelfs haar oorspronk namen. Wilt derhalven dezelve in een figuur laten afbeelden, en de ontleet-kunde met nieuwe vermeerderingen ophelderen, en zoo het U behaagt, maakt ons bekent, of ze ook gevonde worden, alwaar het darm-scheil aan de dunne darmen gehegt wort? uyt welken rok de kliertjes voorkomen, en op wat wys de bloetvaten in de klieren ingaan, is by na de zelfde zwarigheyt. De zeer vermaarde Peyerus geeft te kennen, dat de klieren met haar bodem of gront op de binnensten of zomtydts inwendigen rok van de darmen staan l.c. P. 1. p. 6. De zeer geleerden Verheyen c.l.c. 9. p. 38. 45. en 46. zegt, dat de bloetvaten met een zeer zware takmaking lopen door de zenuwagtigen rok na de onderleggende klieren. Derhalven op dat men hier van meer zekerheyt mag hebben, wyst haar zitplaats aan, en ontdekt, wat inderdaat een klier zy: Daar is geen twyffel aan, of zulks zal van een grote vrugt in de praktyk zyn, en men zal ook beter bevatting van de buyk lopen kunnen hebben. Dit is 't, beroemde Heer, over het welk ik deze reys uw gevoelen voornamentlyk wensche te verstaan. Ik zal die lichtelyk verkrygen, nadien gy nooit toelaat, dat niet alleen uwe gemeenzame vrienden, maar ook andere te vergeefs iets van U eisschen. Zyt gegroet.

V.E. Onderdanigste Dienaar

JOHANNES CHRISTIANUS WOLF.

Luyden in Hollant, den vyfden van Wynmaant, 1698.

M.L. te Zerbst in Anhalt.