Werken. Deel III

* Derde deel. De Godsgenieting en de vereeniging zonder onderscheid. *

* A. De Rust van Gods zaligheid en het werken der Drieeenheid. *

Dese salicheit dat es de duistere stille die altoes ledich steet. Si es gode weselijc, ende allen creatueren overweselijc. Ende daer eest te nemene dat de persone wiken ende verwielen in die weselijcke minne, dat es in ghebrukelijcker eenicheit, ende nochtan altoes staende bliven na persoenlijcker aert in werken der drieheit. Ende aldus moechdi proeven¹⁾ dat de godlijcke natuere eewich werkende es na wise der persone, ende eewich ledech steet ende wiseloes na eenvuldicheit haers wesens. Ende hier-omme, al dat god vercoren heeft ende begrepen²⁾ met eewigher persoenlijcker minnen³⁾, dat heeft hi al⁴⁾ weselijck beseten ghebrukelijc in enicheiden met weselijcker minnen. Want de godlijcke persone behelsen hen underlinghe in een eewich behaghen met grondelose werkelijcker minnen in eenicheit. Ende dit wert vernuwet altoes in dat levende leven der drivuldicheit. Want daer es altoes nuwe ghebaren in nuwe bekinnen, nuwe behaghen ende nuwe uutghe<e>sten in een nuwe behelsen, met nuwer vloet van eewigher minnen. In desen behaghene sijn behelst alle die uutvercorne inghele ende menschen van den lesten tot den iersten. Ane dit behaghen hanghen⁵⁾ hemel ende eerde, wesen, leven, werc ende onthout alre creatueren, sonder⁶⁾ alleene de afkeer van gode in sonden. Die comt uut eyghender blender quaetheit der creatueren. Ute den behaghene gods vloeyt gracie ende glorie ende

1) Kunt ge begrijpen.

2) Omhelsd.

3) De H. Geest.

4) Allemaal.

5) Hanghet Vv, D, H.

6) Behalve.

[p. 290]

alle gaven in hemel ende in eerde, ende <in>¹⁾ yeghewelcken sunderlinghe na sine noet ende na sine ontfanckelijcheit. Want de gracie gods es bereet allen menschen, ende ontbeidende yeghewelcs sondaren²⁾ keer. Wanneer dat hi, overmids berueren der graciën, sijns-selfs wilt ontfermen ende met trouwen gode aanroepen, hi vint altoes ghenade. Ende soe wie³⁾, overmids gracie, met minlijcken behaghene wederboecht es in dat eewighe behaghen gods, hi wert bevaen ende behelst in die grondelose minne die god selve es, ende hi vernuwet altoes in minnen ende in doechden. Want tusschen dien dat wij gode behaghen, ende dat ons god behaecht, soe wert minne gheoefent ende eewich leven. Maer god heeft ons eewelijc ghemint ende gheoefent⁴⁾ in sijn behaghen. Ende dat souden wij met rechte aensien, soe soude onse minne vernuwen ende onse behaghen. Want overmids die wederdraghinghe⁵⁾ der persone inder godheit, soe es daer altoes <nuwe>⁶⁾ behaghen met nuwen uutvlietene van minnen in eene nuwe behelsen in eenicheiden. Ende dit es sonder tijt, dat es zonder <vore>⁷⁾ ende na, in een eewich nu. Want in den behelsene in eenicheit zijn alle dinc volbracht. Ende inden uutvlote⁸⁾ der minnen soe werden alle dinc ghewracht. Ende in der levender vruchtbaerre natueren sijn alle dinghe moghelijcke te ghesciene. Want inden leven der⁹⁾ vrochtbaerre natueren soe es de soene inden vadere, ende de vader inden sone, ende den heilighen gheest in hen beiden. Want het es eene levende vruchtbaerre eenicheit, die een oert¹⁰⁾ ende een beghin es alles levens ende alles ghewerdens. Ende hier-omme sijn daer alle creatueren sonder hen-selven alse in haer eewighe sake¹¹⁾, één wesen ende <één>¹²⁾ leven met gode. Maer in <den>¹³⁾ uutbroke der persone met ondersceede, soe es de sone vanden vader, ende de heilighe gheest van hen

1) Add. G, Vv, D; een add. H.

2) 2^e Nv.

3) Wie ook.

4) Gekoesterd.

5) Betrekkingen.

6) Vv, D, H, uit minne verbeterd G; minne F.

7) G, Vv, D, H; wie F.

8) Utevloeine Vv, D, H.

9) In der levender Vv, D, H.

10) Oer, met, in den rand bijgevoegd, spronc Vv; eert G.

11) Oorzaak.

12) Add. G, Vv, D, H.

13) G, Vv, D, H; die F.

[p. 291]

beiden. Ende daer hevet god alle creatueren ghemaect ende gheordent in hare eyghene wesen. Ende hi hevet den mensche weder hermaect met sijnder ghenaden ende met sijnder doot also verre alst in hem es. Ende hi heeft de sine gheciert met minnen ende met doechden, ende met hem¹⁾ wederboecht in hare beghin. Daer es de vader, met den sone ende alle die gheminde, bevaen ende behelst in bande van minnen, dat es, in eenicheit des heilichs gheests. Ende dit es de-selve eenicheit die vrochtbaer es na²⁾ den uutbroke der persone, ende, inden wederboghene, een eewich bant der minnen die nemmermeer ontbonden en wert.

1) Met Zichzelf.

2) Naar.

* B. Het medeleven met Gods zaligheid langs de Drieeenheid. *

Ende alle die hem daer in verbonden weten, die moeten eewich salich bliven. Ende si sijn alle rike van doechden, ende clare in scouwene, ende eenvuldich daer si ghebrukelijc rasten. Want, in haren inkeere, soe openbaert hare³⁾ de minne gods uutvloeyende met allen goede, ende intreckende in eenicheit, ende overweselijc ende wiseloes in eewigher rasten. Ende hier-om sijn si met gode vereenicht met middele, ende sonder middele, ende oec sonder differencie.

3) Zich.

* a. Het medeleven met Gods uitvloeien en de middellijke vereeniging. *

Si hebben de minne gods vore in haren insiene alse een ghemeyn goet, uutvloeyende in hemel ende in eerde. Ende si ghevoelen de heilighe drievuldicheit gheneycht tot hen, ende in hem met volre ghenaden. Ende hier-omme sijn si gheciert met allen doechden, met heiligher oefeninghen ende met goeden werken, van buten ende van binnen. Ende aldus sijn si met gode vereenicht overmids middel

[p. 292]

der graciën gods, ende haer heilighe leven. Ende omme-dat si hen gode ghegheven hebben in doene ende in latene ende in ghedoghene, daer-omme hebben si altoes vrede ende inwindighe vroude, troost ende smaec die de werelt niet ontfaen en mach¹⁾ noch gheene gheveysde creatuere, noch gheen mensche die hem-selven meer soect ende meynt dan de eere gods.

1) Kan.

* b. Het medeleven met Gods intrekken en de onmiddellijke vereeniging. *

Ten anderen male, die selve inneghe verclaerde menschen, in haren insiene, altoes als si willen, soe hebben si de minne gods vore alse intreckende och in-manende in eenicheit. Want si sien ende ghevoelen dat de vader met den sone, overmids den heilighen gheest behelst hebben hen selven ende alle die uutvercorne, ende met eewegher minnen wederboecht sijn in eenicheit haerre natueren. Dese eenecheit es altoes intreckende ochte in-manende al dat ute haer gheboren es, natuerlijc ochte van ghenaden. Ende hier-omme sijn de verclaerde menschen met vryen moede verheven boven tedene in een bloet onghebeelt ghesichte. Aldaer leeft dat eewighe inmanen der eenicheit gods. Ende met onghebeelden bloten verstane doerliden²⁾ si alle werc ende alle oefeninghe ende alle dinc, tot in dat overste haers gheests. Aldaer wert hare blote verstaen doergaen met eewigher claerheit, ghelijckerwijs dat de locht doergaen wert met lichte der zonnen. Ende die blote verhevene wille, hi wert overformt ende doergaen met grondelose minnen, ghelijckerwijs dat dat yser doergaen wert met den viere. Ende die blote verhavene ghedachte ghevoelt hare ghevaen ende ghestadicht in eene grondelose <on> ghebeeltheit³⁾. Ende aldus es dat ghescapene beelde boven redene drievuldigherwijs gheënicht sinen eeuwighen beelde, dat een oerspronc es

2) Gaan zij voorbij.

3) G, Vv, D, H.

[p. 293]

sijns wesens ende sijns lev[ev]ens. Ende die oerspronc wert behouden ende beseten weselijc ende eenech met eenen eenvuldighen scouwene in eene onghebeelde ledicheit. Ende aldus es men verhaven boven redene, drievuldich in eenicheit, ende eenich in drievuldicheit. Nochtan en wert de creatuere niet god. Want <die>¹⁾ eeninghe es overmids gracie ende wederboechde minne in god. Ende hier-omme ghevoelt de creatuere ondersceet ende anderheit tuschen hare ende gode in haren inneghen insiene. Ende al es die eeninghe sonder middel, die menichfuldighe werke die god werct in hemel ende in eerde die sijn nochtan den gheeste verborghen. Want al gheeft hi hem²⁾ also alse hi es met ondersceede, hi gheeft hem in dat wesen der zielen, daer der zielen crachte boven redene gheëenvuldicht sijn³⁾ ende ghedoeghen die overforminghe gods eenvuldegherwijs. Daer eest al vol ende overvloedich. Want de gheest ghevoelt hem alse ééne waerheit ende ééne rijcheit ende ééne eenicheit met gode. Nochtan es daer noch een weselijc voerweert-neyghen. Ende dat es een weselijc⁴⁾ onderscheet tusschen dat wesen der zielen ende dat wesen gods. Ende dit es dat hoochste ondersceet datmen ghevoelen mach.

1) G, Vv, D, H; de F.

2) God add. Vv, D, H.

3) Dus in de eenheid des geestes niet in haar wezenlijk, maar in haar werkend uitzicht.

4) En nog ervaren.

* c. De vereeniging zonder gevoeld onderscheid in het medeleven met Gods wezenlijke genieting. *

Ende hier-na volcht die eenicheit sonder differencie. Want de minne gods en es niet alleene ane te siene alse uutvloeyende met allen goede, ende intreckende in eenicheit, maer si es oec, boven alle onderscheet, in⁵⁾ weselijc ghebruken na⁶⁾ den bloten wesene der godheit. Ende hier-omme hebben die verclaerde menscen in hem bevonden een weselijc instaren boven redene ende sonder redene, ende een ghebrukelijc neyghen doerlidende⁷⁾ alle wisen⁸⁾

5) Een D.

6) Naar.

7) Voorbijgaand.

8) Ook de goddelijke wisen van de eigenschappen der Personen.

[p. 294]

ende alle wesene, ontsinckende hem-selven in een wiseloes abys grondeloser salicheit, daer de drieheit der godlijcker persone hare natuere besitten in weselijcker eenicheit. Siet, daer es <de>¹⁾ salicheit alsoe eenvuldich ende alsoe wiseloes, dat daer in vergheet al weselijc staren, neyghen ende onderscheet der creatueren. Want alle verhavene gheeste versmelten ende vernieuten, overmids ghebruken, in gods wesen, dat alre wesen overwesen is. Daer ontvallen si hem-selven in eene verlorenheit, ende in onwetene sonder gront. Daer es alle claerheit wederboecht in demsterheit, daer de drie persone wiken der weselijcker eenicheit, ende sonder onderscheet ghebruken weselijcker salicheit. Dese salicheit es gode allene weselijc, ende allen gheesten overweselijc. Want gheen ghescapen wesen en mach²⁾ met gods wesene één sijn ende tegaen³⁾ in hem selven. Want soe worde⁴⁾ de creatuere god, dat onmoghelijc es. Want gods wesen en mach menderen⁵⁾ noch meerren⁶⁾, noch hem en mach niets niet afgaen noch toegaen. Nochtan sijn alle minnende gheeste één ghebruken ende ééne salicheit met gode, sonder differentie⁷⁾. Want dat salighe wesen dat gods ghebruken es ende alle sijnder gheminder, dat es alsoe sempel eenvuldich, dat daer en es noch vader noch sone noch heilighe gheest na persoenlijcken ondersceede⁸⁾, noch gheene creatuere. Maer alle die verclaerde gheeste sijn hen-selven daer onthoocht in een wiseloes ghebruken dat ene overvloet es boven alle die volheit die eeneghe creatuere ontfaen heeft ochte nemmermeer⁹⁾ ontfaen mach. Want daer sijn alle verhavene gheeste in haren overwesene¹⁰⁾ één ghebruken ende één salicheit met gode sonder differencie. Ende daer es de salicheit alsoe eenvuldich, dat daer nemmermeer¹¹⁾ ondersceet in comen en mach. Ende dit begherde cristus daer hi badt sinen hemelschen

1) Add. G, Vv, D, H.

2) Kan.

3) Vergaan.

4) Werd.

5) Minderen.

6) Meerderen G.

7) Psychologisch bewust wordend onderscheid.

8) Vgl. blz. 269.

9) Ooit.

10) Dat zij, naar Ruusbroec, ‘zonder zichzelven’, ‘boven zichzelven’ in God hebben, nl. in hun Oerbeeld. Zie Spieghel, blz. 201.

11) Nooit.

[p. 295]

vader, dat alle sine gheminde volbracht werden in één, alsoe alse hi één es met den vadere¹⁾ in ghebrukene, overmids den heilighen gheest, Alsoe badt hi, ende begherde, dat hi in ons, ende wij in hem ende in sinen hemelscen vader één worden in ghebrukene, overmids den heilighen gheest. Ende dit dunct my dat minlijcste ghebet dat cristus ye ghedede tot onser salicheit.

1) Vgl. Joan. 17, 22-23.

* d. Dit driedubbele medeleven is de vervulling van Christus driedubbel gebed voor ons. *

Maer ghi selt oec dat merken, dat sijn ghebet drivoldich was, alsoe alse ons sente jan bescrivet in dese-selve evangelie²⁾. Want hi badt, dat wij bi hem souden sijn, op-dat wij die claerheit mochten sien die hem sijn vader ghegheven heeft. Ende hier-omme seidic inde beginne, dat alle goede menschen met gode gheënicht sijn overmids middel der graciën gods ende een³⁾ doechsam leven. Want die minne gods es altoes invloeyende in ons met nuwen gaven. Ende die des waernemen, si werden vervult met nuwen doechden ende met heiligher oefeninghen ende met allen goede, ghelijckerwijs dat [dat] ic vore gheseit hebbe. Ende dese eninghe met volheit der graciën ende gloriën in lijf ende in ziele, die beghint hier ende duert eewelijc. Voert soe bat cristus, dat hi in ons sijn sonde, ende wij in hem. Ende dit venden wij inder evangeliën in veel steden⁴⁾, ende dit es die eeninghe die sonder middel es. Want de minne gods en is niet alleene uutvloeyende, maer si es <oec>⁵⁾ <in>treckende⁶⁾ in eenicheit; ende die dies ghevoelen ende waernemen, si werden inneghe verclaerde menscen. Ende hare overste crachte werden verheven boven alle haer oefeninghe in bloetheit haers wesens. Ende daer werden de crachte boven redene in hare wesen gheëenvuldicht. Ende daer-omme sijn si vol ende overvloedich. Want in die eenvuldicheit vendt hem die gheest gheënicht met gode sonder middel. Ende dese eeninghe,

2) Ibid. 24.

3) Hare Vv, D, H.

4) Plaatsen.

5) Add. G, Vv, D, H.

6) G, Vv, D, H.

[p. 296]

met der oefeninghen die daer-toe behoort, sal eewelijc dueren, ghelijckerwijs dat ic vore gheseghet hebbe¹⁾. Voert soe badt cristus die hoochste bede. Dat es, dat alle sine gheminde volbracht worden in één, alsoe alsi hi <één es>²⁾ met den vader; niet alsoe <één>³⁾ alse hi es één⁴⁾ met den vader: eene eenige substancie der godheid, want dat es ons onmoghelijk; maer also één, ende in deser⁵⁾ selver eenicheit daer hi sonder onderscheet één ghebruken ende ééne salicheit es met den vader in weselijcker minnen. Die aldus met gode gheënicht sijn drievuldigher-wijs, in hen es cristus bede volbracht. Si selen met gode ebben ende vloeyen, ende altoes in besittene ende in ghebrukene ledich staen. Si selen werken ende ghedoeghen, ende in overwesene rasten sonder vaer. Si selen uutgaen ende ingaen ende spise venden hier ende daer⁶⁾. Sij sijn van minnen droncken ende in gode ontslapen, ende⁷⁾ in een doncker claer.

1) Zie blz. 278.

2) G. Vv. D, H; trnsp. F.

3) Add. G, Vv, D, H.

4) Om. Vv, D.

5) Inder D, H.

6) Nl. in uutgaen en ingaen.

7) Om. G, Vv, D.