Werken. Deel III

* Tweede deel de onmiddellijke vereeniging in het schouwend leven. *

Ghi weet wel, dat ic vore gheseghet hebbe, dat alle heilighen ende alle goede menschen met gode vereenicht sijn overmids middel. Nu willic u voert segghen, hoe si alle met gode gheëenicht sijn sonder middel. Maer diere es luttel in desen levene, die daer-toe hebbelijc sijn ende ghenoech verclaert, dat si dat ghevoelen ende verstaen moghen.

* A. Deels actieve, deels passieve houding die zij medebrengt. *

Ende hier-omme, die dese drie eeninghen daer ic af spreeke in hem bevinden ende ghevoelen sal, hi moet gode leven met gheheelheit ende alheit sijns-selfs, alsoe dat hi der graciën ende den beweghene gods ghenoech si, ende ghevolchsam si in allen doechden ende in alre inwindigher oefeninghen. Ende overmids minne moet hi verhaven werden ende sterven in gode, sijns-selfs ende alle sire werke, alsoe dat hi wike met allen sinen crachten ende ghedoeghe die overforminghe der ombegripelijcker waerheit die god selve es. Ende aldus <moet hi>³⁾ levende uutgaen in doechden, ende stervende ingaen in gode. Ende <in desen tween gheleghet sijn volcomen leven; ende>⁴⁾ dese twee sijn in hem te-gadere ghevoecht

3) Vv, H; moechdi F, G.

4) Add. G, Vv, D, H.

[p. 283]

alse materie ende forme, alse ziele ende lichaem. Ende omme-dat hi hem hier-in oefent, soe is hi claer van verstane, ende rijcke ende overvloedich van ghevoelne. Want hi es te gode ghevoecht met opgherechten crachten, met rechter meyninghen, met herteliker begherten, met onghepayder ghelost, met levenden eernste¹⁾ sijns gheests ende sijnder natueren. Ende omme-dat hi hen aldus houdt ende oefent vore die jeghenwoordicheit gods, soe werdt minne sijns gheweldich²⁾ in alre wijs. Hoe dat sine³⁾ beweecht, hi es altoes wassende in minnen ende in allen doechden. Ende minne beweecht altoes na⁴⁾ orbore ende na heblijcheit yeghewelcs menschen.

1) Vurigheid.

2) Meester.

3) Si hem.

4) Naar.

* B. De weegschaal der liefde, of de overgave aan Gods beweging als naaste voorwaarde. *

Dat orborlijcste beweghen dat dese mensche ghevoelen mach⁵⁾, ende daer hi hebbelijk toe es, dat es hemelsche ghesonde⁶⁾ ende helsche quale, ende desen tween antwerden met ghelijcken⁷⁾ werken die daer-toe behoren. Hemelsche ghesonde verheft den mensche boven alle dinc in een vry vermoghen gode te lovene ende te minnene na alre wijs dat⁸⁾ sine herte ende sine ziele begheert. Hier-na comt die helsche quale, ende sedt den mensche neder in eene allende ende in een darven alles smaecs ende alles trootsts die hi ie ghevoelde. In deser elenden soe vertoent hare die ghesonde <biwilen>⁹⁾, ende gheeft hope die niemen versegghen en mach. Ende dan valt hi weder in onthopen die niemen ghetroesten en can. Wanneer dat de mensche gode in hem ghevoelt met rijcker volre ghenaden, dat heetic hemelsche ghesonde. Want dan es de mensche wijs ende claer van verstane, utevloeyende rijcke van hemelscher leren, heet ende melde in karitaten, overvloedich ende droncken van vrouden ende van ghevoelne; starc, coene ende ghenendich in allen dinghen die hij weet

5) Kan.

6) Welzijn.

7) Evenredige.

8) Dats G, Vv.

9) G, Vv, D; by willen F; bi wisen G.

[p. 284]

dat gode behaghen, ende des-ghelijcke sonder ghetal, dat sy alleene weten moghen¹⁾ dies ghevoelen. Maer wanneer dat de waghescale der minnen neder-sleet, ende hem god verberghet met al sijnre ghenaden, dan valt de mensche weder in mestrooste ende in qualen²⁾, ende in eene donckere elende als ochte hi nemmermeer vercoeveren en soude. Ende dan en ghevoelt hi hem anders niet dan een arm sondare die van gode luttel weet ochte niet. Alle troost die creatueren gheven moghen, dat es hem een verdriet. Smaec ende troost van gode, dies en wert hem niet. Ende hiertoe spreect sijns-selfs redelijcheit in hem: Waer es nu dijn god?³⁾ Waer es dy ontbleven al dat du van gode ie ghevoeles?⁴⁾ Dan sijn sine tranen sine spijse dach enden nacht, ghelijckerwijs <dat>⁵⁾ die prophete seecht⁶⁾. Sal nu de mensche deser qualen ghenesen, soe moet hi aensien ende ghevoelen dat hi sijns-selfs niet en es, maer gods. Ende hier-omme moet hij sijns-selfs willen vertyen inden vryen wille gods, ende laten gode ghewerden met den sinen⁷⁾ in tijt ende in eewicheit. Can hi dit ghedoen sonder <bedructheit>⁸⁾ van herten, met vryen gheeste, al te-hant wert hi ghesont, ende voert den hemel inde helle ende de helle inden hemel. Want hoe die waghe der minnen op ochte neder-gheet, altoes weghet hi effene ende ghelijc. Want, wat de minne gheven ochte nemen wilt, daer-in vindt hi vrede die⁹⁾ sijns-selfs verloochent ende gode mint. Want sijn gheest blivet vry ende ombeweecht, die in doghene sonder weder-wille leeft. Ende hi es heblijc onghemiddelder eenicheit met gode te ghevoelne. Want die eenecheit die overmids middel es, die hevet hi beseten in rijcheiden van doechden. Ende hier-omme, want hi eendrachtich ende eens-willen met gode es, soe ghevoelt hi gode in hem met volheiden sijnder ghenaden, alse eene levende ghesonde alle sijns wesens ende alle sijnre werke.

1) Kunnen.

2) Leed.

3) Ps. 41, 4.

4) Gevoeldet.

5) G, Vv, D, H; als F.

6) Ibid.

7) Die Hem toebehooren.

8) G, Vv, H; bedruefheit F, D.

9) Hij die.

[p. 285]

* C. Gebrek aan zelfverloochening de hinderpaal. *

Maer ghi moeghet¹⁾ vraghen waer-omme dat alle goede menschen hier-toe niet en comen, dat si des ghevoelen mochten. Nu merct, de sake ende de waeromme willic u segghen: sy en antwoorden niet den beweghene gods met eenen verloochenen haers-selfs. Ende hier-omme en staense niet met levenden eernste²⁾ vore die jeghenwoordicheit gods. Ende si en sijn niet sorchertich in inwindeghen waernemene haers-selfs. Ende hier-omme bliven <si>³⁾ altoes meer uutwendich ende menichfuldich, dan inwindich ende eenvuldich. Ende si werken meer haer werken uut goeder costumen, dan ute inneghen ghevoelne. Ende si achten meer sonderlinghe wisen ende grootheit ende menichfuldicheit goeder werken, dan meyninghe ende minne te gode. Ende hier-omme bliven si uutwendich ende menichvuldich van herten, ende en werden niet gheware hoe god in hen leeft met volheit sijnre ghenaden. Maer die innige mensche die met alre qualen ghesonde heeft, hoe hi hem met gode één ghevoelen sal sonder middel, dat willic nu segghen.

1) Zult misschien.

2) IJver.

3) Add. G, Vv, D, H.

* D. Ervaring en aard dezer vereeniging. *

Wanneer dat hem al-selc levende mensche met gheheelheiden sijns-selfs ende met allen sinen crachten oprecht <ende>⁴⁾ te gode voecht met levender werkelijcker minnen, soe ghevoelt hi dat sine minne in haren gronde, daer si beghint ende indt, ghebrukelijc es <ende>⁵⁾ sonder gront. Wilt hi dan voert indringhen met sijnder werkelijcker minnen in die ghebrukelijcke minne, al daer moeten wiken alle de crachten sijnder zielen, ende moeten liden ende ghedoeghen die doergaende⁶⁾ waerheit ende goetheit die god selve es. Want

4) Add., G, Vv, D, H.

5) Add. G, Vv, D, H.

6) Doordringende.

[p. 286]

ghelijckerwijs dat de locht doergaen wert met claerheiden ende met hitten der zonnen; ende alsoe dat yser doergaen wert met den viere, alsoe dadt met den viere viers werc werct, want het berrent ende licht ghelijc viere; ende dat-selve sprekic vander locht: ware de locht verstendich, si sprake: ic verclaere ende ic verhitte alle de werelt. Nochtan behoudt yeghewelc sine eyghene natuere; want dat vier en wert niet iser, noch dat yser vier; maer die eeninghe es sonder middel, want dat iser es binnen int vier, ende dat vier int iser. Ende aldus es de locht inden lichte der zonnen, ende dat licht der zonnen inder locht. Alsoe ghelijckerwijs es god altoes inden wesene der zielen. Ende wanneer dat de overste crachte inkeeren met werkelijcker minnen, soe werden si gode gheënicht sonder middel in een een-vuldich weten alre waerheit, ende in een weselijc ghevoelen ende smaken alles goets. Dit eenvuldich <weten>¹⁾ ende ghevoelen gods wert beseten in weselijcke minne, ende het wert gheoefent ende onthouden²⁾ overmids werkelijcke minne. Ende hier-omme eest den crachten toevallich³⁾ overmids stervenden inkeer in minnen. Maer het es den wesene weselijc ende altoes blivende⁴⁾. Ende hier-omme moeten wij altoes inkeeren ende vernuwen in minnen, sele wij minne met minnen bevinden. Ende dit leert ons sente jan, daer hi spreect: ‘Die woent in minnen, hi woent in gode, ende god in heme.’⁵⁾.

1) Vv, D, H; wesen F; om. G.

2) Behouden.

3) Bijkomend, in den zin van Lat. accidentalis.

4) Inblivende Vv, D, H.

5) 1 Joan. 4, 16.

* E. Het blijvende onderscheid met God. *

Ende al es die eeninghe tuschen den minnenden gheest ende gode sonder middel, daer es nochtan groot ondersceet. Want de creatuere en wert niet god, noch god creatuere, ghelijckerwijs dat ic vore gheseecht hebbe vanden isere ende vander locht. Ende ochte materilijcke dinghen, die god ghemaect hevet, aldus vereenighen moghen sonder middel, vele bat⁶⁾ mach⁷⁾ hi hem-selven ver-

6) Beter.

7) Kan.

[p. 287]

eeneghen met sinen gheminden daer hi wilt, alse si hen overmids sine gracie daer-toe voeghen ende bereiden. Ende hier-omme, de inneghe mensche dien god gheciert hevet met duechden, ende <daer>¹⁾-boven verheven in scouwenden levene, in sinen hoochsten inkeere en es anders gheen middel tusschen hem ende gode dan sine verlichte redene ende sine werkelijcke²⁾ minne. Ende overmids dese .ij. soe hevet hi eene aencleven ane gode, ende dit es één-werden met gode, spreect sente bernaert. Maer boven <redene>³⁾ ende boven werkelijcke <minne>³⁾ soe es hi verheven in een bloot ghesichte, ende, sonder were, in weselijcke minne. Ende daer es hi één gheest ende ééne minne met gode, alsoe alse ic vore gheseecht hebbe. In dese weselijcke minne soe es hi onthoghende sinen verstane onindelijc, overmids de eenicheit die hi weselijc met gode hevet. Ende dit es een ghemeyn⁴⁾ leven scouwender menscen. Want in deser verhavenheit soe es de mensche hebbelijc daer-toe, dat hi bekinnen mach⁵⁾, eest dat⁶⁾ hem god vertoenen wilt in eenen ghesichte, alle creatueren in hemel ende in eerde met onderscede van levene ende van loene. Maer der ongheïntheit gods, hare moet hi wiken ende moet hare weselijc ende onindelijc na-volghen. Want die en mach ghene creatuere begripen noch verhalen⁷⁾, noch oec⁸⁾ de ziele ons heren jhesu cristi, die de hoochste eeninge ontfaen heeft boven alle creatueren.

1) Add. G, Vv, D, H.

2) Werkende.

3) Add. G, Vv, D, H.

3) Add. G, Vv, D, H.

4) Algenoegzaam.

5) Kan.

6) Dadt G, dat het.

7) Achterhalen.

8) Zelfs niet.

* F. Hoe, van uit deze vereeniging, de zielekrachten worden opgedreven tot in de zaligheid der Godsgenieting. *

Siet dese eewighe minne die inden gheeste levet, daer hi mede gheënicht es sonder middel, si gheeft hare licht ende hare ghenade in alle de crachte der zielen. Ende dit es de oersake alre doechde. Want die ghenade

[p. 288]

gods die gherijnt de overste crachte, ende daerute ontsprinct karitate ende kinnesse der waerheit, minne tot alre gherechticheit, oefeninghe der rade gods na bescheedenheit, onghebeelde vryheit, ende alle dinc verwinnen sonder arbeit, ende overmids minne ontgheesten in eenicheit. Alsoe langhe alse de mensche in deser oefeninghen blivet, soe es hi heblijc te scouwene ende eeninghe te ghevoelne sonder middel. Ende hi ghevoelt dat gherinen gods in hem, dat eene vernuwinghe es sijnre graciën ende alle sijnder doechde. Want ghi sult weten, dat de gracie gods doervloeyt tote inden nedersten crachten ende gherijnt des menschen herte. Ende daer-af comt hertelijcke liefde ende ghevoelijc lost te gode. Ende liefde ende lost doergaen herte ende sen, vleeschs ende bloet ende al de lijflijcke natuere, ende maken inden mensche perse ende ongheduer in sine lede, alsoe dat <hi>¹⁾ hem dicwile hoe hebben en weet. Want hem es te moede alse eenen dronckenen mensce die sijns-selfs niet en es. Ende hier-af comt menighe selsene wise die selcke moruhertighe menschen niet wel bedwinghen en connen, dat es, dat si dicwile hare hooft op-heffen met openen oghen inden hemel overmids ongheduerich verlanghen: alse-nu bliscap, alse-nu weenen; alse-nu singhen, alse-nu criten; nu wel, nu wee, ende dicwile <beide>²⁾ te-gadere in een³⁾; springhen, loepen, hande te-gader slaen, knielen, nederbughen, ende aldus-danech baraet in menigherwijs. Alsoe langhe als de mensche hier-bi blivet, ende met openre herten opgherecht staet tote der rijcheit gods die in sinen gheeste levet, soe ghevoelt hi nuwe gherijnen van gode ende nuwe ongheduer van minnen. Ende soe vernuwen alle dese dinghe. Ende hier-omme moet de mensce overmids dit lijflijc ghevoelen by-wilen dore-liden in een gheestelijc ghevoelen dat redelijc es; ende overmids dat gheestelijc ghevoelen doerliden <in>⁴⁾ een godlijc ghevoelen dat boven redene es. Ende overmids dat godlijc ghevoelen hemselven ontsinken in een ombeweechlijc salic<h> ghe-

1) Add. G, Vv, D, H.

2) Vv, D, H; blide F, G.

3) Tegelijk.

4) Add. G, Vv, D, H.

[p. 289]

voelen. Dat ghevoelen dat es onse overweselijcke salicheit, die een ghebruken gods es ende alle sijnder gheminder.