Werken. Deel III

* Eerste deel de middellijke vereeniging in genade en in glorie. *

* A. Waarin zij bestaat. *

In den eersten sprekic aldus, dat alle goede menschen met gode <verenecht>³⁾ sijn overmids middel. Dit middel dat es de gracie gods; ende de sacramente der heiligher kercken; ende godlijcke doechde: ghelove, hope ende minne; ende een doechsam leven na⁴⁾ die gheboden gods. Ende hier toe behoort een sterven der zonden ende der werelt, ende alle ongheordender lost der natueren. Ende hier mede bliven wij gheënicht der heiligher kercken, dat es, allen goeden menschen. Ende met den-selven⁵⁾ sijn wij gode ghehoorsam ende eens-willen met hem, gelijckerwijs dat een goet convent gheënicht es met sinen prelate. Ende sonder dese eeninghe en mach niemen gode behaghen, noch behouden bliven. Die dese eeninghe met desen middele behout tot in dat inde sijns levens, hi es deghene daer cristus af sprect, in sinte jans evangelie, tot sinen hemelschen vader: ‘Vader ic wille, waer ic ben, dat daer mijn dienaer sij, op-dat hi sien moghe die claerheit die du my ghegheven heb<sy>⁶⁾’. Ende op eene ander stat⁷⁾ sprect hi, dat sine dienaren selen sitten ter weerscap, dat es in rijcheit ende in volheit <haerre doeghde>⁸⁾ die si ghewracht hebben. Ende hi sal vore hen

3) G. Vv, D, H; gheënicht F.

4) Naar.

5) Daarmede ook.

6) Vgl. Joan. 17, 24.

7) Plaats.

8) Add. Vv, D, H; om. F, G.

[p. 278]

liden¹⁾, ende sal hen dienen²⁾ met sijnre gloriën die hi verdient hevet. Die sal hi meldelijc schincken ende openbaren allen gheminden, ende elken sunderlinghe³⁾, men ende meer na dat hijs⁴⁾ werdich es, ende verstaen mach⁵⁾ hoocheit sijnder⁶⁾ gloriën ende sijnder eeren, die hi selve alleene verdient hevet met sinen levene ende met sijnder doot. Aldus selen alle heilighen eewelijc sijn by cristo, ende yeghewelc in sire ordenen, ende inden staet sijnder gloriën die hi verdient hevet met sinen werken, overmids de hulpe gods. Ende cristus na sire menscheit, die sal sijn boven alle heilighen ende boven alle inghele alse een prince alre gloriën ende alre eeren, die sire menscheit <allene>⁷⁾ toebehoort boven alle creatueren. Siet, aldus moechdi⁸⁾ merken dat wij met gode vereenicht sijn overmids middel, beide <hier>⁹⁾ inder graciën ende oec in der gloriën. Ende in desen middel es groot onderscheet ende anderheit, beide van levene ende van loene, ghelijckerwijs alse ic <u>¹⁰⁾ gheseghet hebbe. Ende, dit verstont sinte pauwels wel doe hi sprac, dat hi begherde ontbonden te sine vanden lichame ende met cristo te sine¹¹⁾. Maer hi en sprac niet, dat hi cristus woude sijn selve, ochte god, alse nu selke¹²⁾ onghelovighe verkeerde menscen die segghen: si en hebben en-ghenen god, maer si zijn alsoe haers-selves ghestorven ende met gode gheënicht, dat si god worden sijn.

1) Voorbijgaan.

2) Vgl. Luc. 12, 37.

3) In 't bizonder.

4) Hi des.

5) Kan.

6) Van Christus.

7) Add. G, Vv, D, H.

8) Kunt ge.

9) Add. G, Vv, D, H.

10) Add. Vv, D, H; om. F, G.

11) Vgl. Phili. 1, 23.

12) Sommige.

* B. Hoe de pantheistisch-quietistische strekking hier van afdwaalt. *

* a. Vormen, oorsprong en samenhang dezer afdwaling. *

Siet, dese menschen sijn overmids eenvuldeghe sempelheit ende natuerlijcke gheneychtheit ghekeert in bloetheit haers wesens, alsoe dat hen dunct dat dat eewelijcke leven anders niet¹³⁾ sijn en sal, dan een istich salich wesen, sonder onderscheet van ordenen, van heilighen oft

13) Niets.

[p. 279]

van loene. Ja, ende selke¹⁾ sijn alsoe verdwaest, dat si segghen, dat de persona inder godheit vergaen selen, ende dat daer anders niet bliven en sal inder eewicheit dan die weselijcke substancie der godheit, ende dat alle zalighe gheeste met gode alsoe eenvuldich ghekeert selen sijn in die weselijcke zalicheit, dat daer-buten niet en bliven en sal: noch willen, noch werken, noch kinnisse met ondersceede tot eenigher creatueren. Siet dese menschen sijn verdoelt in eene ledighe verblende sempelheit haers eyghens wesens, ende willen salich sijn in bloeter natueren. Want si sijn alsoe eenvuldich, ende alsoe ledichlijc gheënicht den bloten wesene harer zielen, ende den inwesene gods in hen, dat si en hebben noch ernst, noch toevoeghen te gode, van buten noch van binnen. Want in dat hoochste daer si in ghekeert sijn, en ghevoelen si niet dan sempelheit haers wesens hanghende in gods wesen. Ende die eenvuldighe sempelheit die si besitten, houden si vore god, omme-dat si daer natuerlijcke raste in vinden. Ende hier-omme dunct hen, datsi selve god sijn in den gronde harer eenvuldicheit. Want hen ghebrect ghewarich ghelove, hope ende minne. Ende overmids die bloete ledicheit die sy ghevoelen ende besitten, soe segghen si, dat si sijn kinneloes ende minneloes ende doechden quite. Ende hier omme pynen si hen te levene sonder conziëncie, wat quade dat si doen. Ende si sijn onghehorsam²⁾ alle den sacramenten ende allen doechden ende alre oefeninghen der heiligher kercken. Want hen dunct, dats³⁾ <hen>⁴⁾ gheenen noot en es. Want na haren wane sijn si alles overcomen. Maer onvolcomenen menschen, dien eest noot, <dat>⁵⁾ segghen si. Ende selke sijn in deser sempelheit alsoe verstoct ende verout, dat si alsoe ledich sijn ende alsoe onachtsam alle der werke die god ie ghewrachte, ende alle der screftuere, als ocht

1) Sommige.

2) Onachtsam Vv, D, H.

3) Dat des.

4) G, Vv, hem D, H; F.

5) Add. G, Vv, D.

[p. 280]

nie letter ghescreven en hadde gheweest. Want hen dunct, dat si dat vonden ende beseten hadden, daer alle screftuere omme ghemaect es, ende dat es de blende weselijcke raste die si ghevoelen. Nochtan hebben si gode verloren, ende alle die weghe die daer-toe leiden mochten. Want si en hebben niet meer innicheiden¹⁾ noch devociën noch heiligher oefeninghen dan eene doede beeste. Nochtan gaen si some ten sacramente, ende spreken by-wilen ute der screftueren, op-dat si hem te bat veisen²⁾ ende decken moghen. Ende si nemen gherne sommeghe <welde>³⁾ woorde⁴⁾ der screftueren die si valschelijc verkeren moghen⁵⁾ na haren sen, op-dat si andere eenvuldeghen menschen behaghen mochten ende trecken in valsce ledicheit die si ghevoelen.

1) Vurigheid.

2) Vermommen.

3) G, Vv, D; melde F; wel die G.

4) Vage uitdrukkingen.

5) Kunnen verdraaien.

* b. Ontmaskering en afstraffing. *

Siet, desen lieden dunct, dat si wisere ende subtijlre⁶⁾ sijn dan eenighe andere menschen. Nochtan sijn si die plomste⁷⁾ ende ruydste die nu leven. Want dat heidene ende joden ende quade kerstene, gheleerde ende ongheleerde, overmids natuerlijcke redene venden ende verstaen, daer-toe en willen noch en connen dese elendeghe menschen niet comen. Ghi mocht⁸⁾ u seghenen vore⁹⁾ den duvel, maer behoedt u met groten eernste¹⁰⁾ vore dese verkeerde menschen, ende mercse¹¹⁾ nauwe in haren woorden ende in haren werken. Want si willen leeren ende van niemene geleert sijn; sy willen berespen ende van niemene berespt sijn; ghebieden ende niemene ghehoorsam sijn; sy willen drucken andere menschen, ende van niemene ghedruct sijn; si willen segghen dat si willen, ende van niemene wederstaen sijn. Si sijn eyghens-willen ende niemene onderdaen, ende dat achten si gheestelijcke vryheit. Sy oefenen vriheit des vleeschs, want si gheven den lichame dies hem ghelust, ende dat achten si vryheit¹²⁾ der natueren.

6) Scherpzinniger.

7) Plompste.

8) Ge zoudt u terecht.

9) Tegen.

10) IJver.

11) Sla ze gade.

12) Edelheit, Vv, H.

[p. 281]

Sy hebben hen gheënicht¹⁾ in eene <blinde>²⁾ donckere ledicheit haers eyghens wesens, ende daer dunct hen dat si met gode één sijn, ende houden dat voer hare eewighe salicheit. Ende daer sijn sy in ghekeert ende hebbent beseten met eyghenen wille ende met natuerlijcker gheneychtheit. Ende hier-omme dunct hen, dat si sijn boven de wet ende boven de ghebode gods ende der heiligher kercken. Want boven die weselijcke raste die si besitten <en>³⁾ ghevoelen si god noch anderheit. Want dat godlijcke licht en hevet hem niet vertoent in hare demsterheit. Ende dat es daer-omme, si en hebbent niet ghesocht met werkelijcker minnen noch met overnatuerlijcker vryheit. Ende hier-omme sijn si der waerheit ontvallen, ende allen doechden, in eene verkeerde onghelijcheit. Want si setten daer-in de hoochste heilicheit <dat>⁴⁾ de mensce in alre-wijs sijnre natueren vo[o]lghe, ende ombedwonghen si, alsoe dat hi inwoenen moghe met gheneichden gheest in ledicheit, ende uutkeren na lost des lives in elcker beweghinghen, ende den vleesche ghenoech doe⁵⁾, opdat hi haestelijc des beelds ontcommert werde, ende onghehindert weder inkere in die bloete ledicheit sijns gheests. Siet, dit es eene helsche vrocht die wast uut haren onghelove, daer dat onghelove met ghevoedt werdt tot in die eewighe doot. Want alse die tijt comt dat hare natuere verladen wert met bitteren wee ende met <anxste>⁶⁾ der doot, dan werden si verbeelt, <ende ontsaet ende verveert van binnen,>⁷⁾ ende verliesen haren ledighen inkeer in rasten, ende vallen in meshopen⁸⁾, alsoe datse niemen ghetroesten en can; ende sterven alse rasende honde. Ende haer ledicheit⁹⁾ en antwort gheen loen. Ende die quade werke ghewracht hebben, ende daer-in sterven, behoren ten eewighen viere, spreect onse gelove. Ic hebbe u dat quade geseecht¹⁰⁾ bi den goeden, op-dat ghy dat goede te badt verstaen moecht¹¹⁾, ende vanden quaden behoedt wert.

1) Gheneyget G.

2) Add. G, Vv, D, H.

3) G, H, ende F, Vv, D.

4) G, Vv, D, H; die F.

5) Doen Vv.

6) Add. Vv, D, H; om. F, G.

7) Add. Vv, D, H; om. F, G.

8) Mishopen.

9) 3^e Nv.

10) Gheset Vv, H.

11) Zoudt.

[p. 282]

Dese liede seldi scouwen¹⁾ ende vlien, alse uwer zielen dootviande, hoe heilich si scinen, in wisen, in woorden, in abite ochte in ghelate. Want si sijn des duvels boden, ende de scadelijcste die nu leven onder sempele ongheleefde²⁾ goetwillighe menschen. Dit latic al ghewerden; ic wil weder keeren te mijnder materiën daer ic op begonste.

1) Schuwen.

2) Gongheleerde G; ongheleerde L, H., indoctis Sur.