Werken. Deel III

* I. Beschrijving der vier heerschende vormen van misleiding. *

* A. Eerste vorm: onbedwongen zinnelijkheid *

Oersprong der eerster dolinghen, daer alre-meest menschen in bevaen zijn, dat es een onbedwonghene natuere. Ende dat zijn alle die-gheene die leven na wellost des lijfs ende der zinne, in siene, in hoorne, in sprekene; in wandelinghen na gherieve ende na gheneychder lost der natueren; in begherne te behaghene yeghewelc den anderen; in treckene met ghiften underlinghe, met woorden ende met werken, ocht met ghelate, met brieven ende met boden; curioes⁹⁾ te sine in spisen <ende>¹⁰⁾ in

9) Gezocht.

10) G, D; oft F.

[p. 48]

drancke, in cleederen van scoonder varven ende in zonderlinghen maecsele van abite. Ende oec in sonderlingher costelijcheit <ende in menichfuldicheit>¹⁾ van cleederen ende van alle dien dinghen daer men den vuylen sac mede pijnt te chierne die een spise es der wormen, op-dat men den duvel behaghe ende sinen boden die hem dienen; ende in menich ander gherief ende ghemac daermen den lichame mede dient heymelijc ende openbaer, dat dicwile jeghen redene es, ende zonder noot. Siet dit es die eerste dolinghe die alder-ghemeynst es, want si heeft wel-na die relegie der heyligher kerstenheit <verdreven>²⁾ ende verderft. Want si regneert in cloestere ende in clusen, in ordenen ende in prelate, ende in alden state der heiligher kercken, vanden oversten totten nedersten. Ende hier-omme es ghewarich kinnesse <der doeghet>³⁾ zeer verdonckert. Want selcke menschen segghen dat behaghelijcheit cuysheit si, die god mint⁴⁾, ende dat <si>⁵⁾ cranc ende teeder ende edel van complexiën sijn: ende daeromme behoeven si veel gheriefs ende veel ghemacs. Ende een goet mensche dunct hem alder eeren weert ende alles goets; ende dat wanen si zelve sijn, ende aldus werden si bedroghen. Ende al eest dat sy vele lesen ende singhen ende pater noster spreken, en⁶⁾ <smaect>⁷⁾ hen niet. Want si zijn uutwendich, ende leven na den vleesche, ende niet na den gheeste. Want si zijn verblent ende onghehoorsam der waerheyt ende den beweghene des heylichs gheests. Ende hieromme, de scriftuere der ouder heylighen die nu zalich zijn, si vloect ende vermaledijt, beide met levene ende met woorden, alle die menschen die wanen heylich sijn, ende den vleesce ende den bloede leven. Want si destruweren dat cristus ende de oude heilighen met haren bloede, met levene ende met stervene, gheheilicht ende ghesticht hebben in die eere gods. Siet dit es die eerste becoringhe die regneert inden vleesche, daer sonderlinghe vele menschen inne dolen.

1) Add. G, D, M.

2) Add. G.D.

3) Add. G, D, M.

4) Voor aangenaam heeft.

5) Add. G, D, M.

6) Versta, met de lezing van M: dat en.

7) Add. G, D.

[p. 49]

* B. Tweede vorm: Vertoon van boete en zucht naar zonderlingheid. *

Hier-na volcht de andere becoringhe, ende uut haer comt eene andere wise van dolinghen, die deser eerster wisen contrarie es. Want dese naeste dolinghe comt uut eenen gheveynsden gheeste, die grote heylicheit bewijst¹⁾ daer gheen <en>²⁾ es. Ende hier-met machmen proeven³⁾ dat vele menschen vallen ende eewelijc dolen die nochtans gheestelijc ende heilich schinen. Nu verstaet. Soe wat mensche die aengrijpt een versmaedt abijt ende een hardt leven van penitenciën, ende begheeft maghe ende vriende <ende>⁴⁾ eertsce goet ende allen troost der werelt: eest dat hi meer mint ende meynt hem-selven ende zijn profijt dan de eere gods, soe es hi onghestadich, ende bereet tot quaden ghepeinsen ende tot doeren invallen ende tot alre gheestelijcker becoringhen ende dolinghen. Want hi werct sine werken uut eyghenheiden sijns selfs. Ende hi es wederboecht op hem-selven. Ende al eest dat hi gode mint ende dient, dat es te-male omme sijns-selfs orborre. Ende hier omme es sine minne natuere, ende niet genade. Want hi en <es>⁵⁾ sijns-selfs niet ghestorven, noch hi en wilt hem [selven]⁶⁾ niet saten onder den vriën wille gods. Ende hier-omme en dar hi gode niet wel betrouwen. Want sine natuere en wilt niet wiken, maer si wilt seker zijn. Ende hier-omme beghert hi gode te hebbene te sinen wille ende te sinen gherieve, dat es, dat hem god voer ander menschen zonderlinghe⁷⁾ si, ende dat hi hem sinde <enen>⁸⁾ inghel oft eenen heilighen, die segghe ende leere hoe hi leven sal, ende oft sijn leven gode behaecht. Ende selc beghert dat hem god sinde⁹⁾ enen sonderlinghen brief met gulden letteren, oft in visioene oft in drome vertoene sinen wille. Siet, dit comt dicwile van gheestelijcker hoverden, dat hem <dunct>¹⁰⁾ dat hi werdich es sulcker sonderlin<c>heit. Want al eest ghesciet selcken heilighen, dat en selen dese menschen te exempel niet trecken. Ende hier

1) Vertoont.

2) Add. G, D, M.

3) Kennen, het inzicht krijgen.

4) Add. G, D, M.

5) Add. G, D, M.

6) Om. G, D,

7) Vertrouwd.

8) G, D, M, sinen F.

9) Sende.

10) Add. G, D, M.

[p. 50]

omme werdense dicwile bedrogen. Want dat de heilighen leerden ende leefden, dat achten si cleyne. Maer si souden gherne gaen eenen sonderlinghen wech, die niet ghesien noch ghehoort en hadde gheweest. Want so wie hem-selven meer meynt, ende sine eyghene eere dan de eere gods, daer-ute wast ypocrisie, dat es een hoveerdich gheveynst leven. Ende hier-omme <aengripen>¹⁾ si zonderlinghe ghetoende wis en van buten op-dat si heilich heeten mochten ende overmids die sonderlinghen wisen anderen menscen behaghen. Want waer een hart leven es van penitenciën ende eene ghetoende wise van buten sonder grote oetmoedicheit van herten, daer es altoes gheveynstheit mede. Ende hier-omme en connen dese menscen niet <wel>²⁾ gheliden dat yement heilich hete dan si, oft datmen van yemene meer houde dan van hem. Want si zijn gheestelijc hoverdich als die phariseuse waren. Ende hem dunct dat si verstandich ende wijs zijn. Nochtan sijn si ruydt ende plomp. Want si setten die hoochste heilicheit in uutwendighen werken. Ende eest alsoe <dat onse heere ghedoecht>³⁾ dat hem de viant vertoene [overmids verhengnisse gods in]⁴⁾ drome <endes>⁵⁾ visioene daer si in gloriëren ende hem-selven behaghen, dan werden si noch meer bedroghen, ende soe eyghen in hem-selven, dat si cume nemmermeer bekeeren moghen. Ende dat es de ander <wise>⁶⁾ daer de viant de eyghene⁷⁾ menschen mede becort, die onghelatens willen sijn ende hem-selven besitten met ongeordender liefden die si tot hem-selven hebben.

1) G, D, M; aenverden F.

2) Add. G, D, M.

3) Add. G, D, M.

4) Om. G, D, M.

5) G, D, M; oft in F.

6) Add. G, D, M.

7) Zelfzuchtige.

* C. Derde vorm: verwaand rationalisme *

Die derde becoringhe die hier-na volcht, d<i>e es noch subtijlre te verstane. Ende daer-inne vallen ende verdolen, overmids des viants raedt⁸⁾, alle de-ghene die eene gheestelijcke wise willen voeren, ende subtijl zijn van zinne ende scalc ende behendich in natuerlijcken verstane, eest dat si

8) List.

[p. 51]

die [die] natuere oefenen willen sonder caritate ende oetmoedicheit van gheeste, na lost der natueren. Want hare natuere ende hare inwendighe zinne vloeyen ende gloriëren inden lichte der natueren Ende dit natuerlijc licht besitten si met alsoe groter wellost ende eyghenheit, dat hen dunct dat si alle waerheit ende al datmen leven mach, begripen ende verstaen moghen sonder die overnatuerlijcke hulpe gods. Ende hier-in werden si bedroghen, ende vallen in des viants raet¹⁾, ende in eene gheestelijcke hoverde die alsoe opdraghende²⁾ es van moede, dat si zelden bekeeren connen. Want selcke wanen met natuerlijcken lichte ghereiken ende begripen die eerste waerheit³⁾. Ende si willen met harer const graven ende doergronden die verborghen heymelijcheit der screftueren die de gheest gods ghedicht heeft <in>⁴⁾ die ewighe wijsheit. Ende overmids hare hoverde, soe dunct hem datsi alle die scriftuere claerre erde naere ende badt verstaen dan de heilighen daden diese ghescreven ende gheleert ende <gheleeft>⁵⁾ hebben. Want si wanen de wijste der werelt zijn. Ende alle haer oefeninghe dat es inwindich ymagineren ende studeren ende arguëren de scriftuere alsoe verre alse sijt dorren doen. Ende andere menschen die een eenvoldich heilich leven leiden, oft een hert leven van penitenciën, die achten si als grove eesele ende beesten. Want si behagen hem selven boven alle andere menschen. Ende si hebben meer inwindichs smaecs ende vrouden in die dinghen die si van <binnen>⁶⁾ met redenen bevinden ende verstaen, dan in die dinghen die boven redene sijn die men gheloven moet ende die ons eewighe zalicheit gheven. Ende hier-omme sijn si als onghelovighe heidene menscen die gods niet ghewaer en werden. Altoes willen si nuwe dinghe uutspreken met loste der natueren. Want si werken ende spreken ute eyghenheit haers-selfs. Ende daer-omme moetense hem-selven behaghen ende eyghene eere soeken, ende hoverde bewisen,⁷⁾

1) Hinderlaag.

2) Trotsch, opgeblazen.

3) God.

4) G, D; ende F.

5) G, D; beleeft F, M.

6) G, D, M; buten F; intus sur.

7) Aan den dag leggen.

[p. 52]

al en merken sijs selve niet. Ende al-meest hebben si een swaer¹⁾ wesen van buten, ende een rijp besedt²⁾ aenschijn, ende een opdraghende onweerdighe maniere tot anderen menschen, Ende si nemen gherne grote costelijcke nootdorst haers lichaems in ahen dinghen. Ende si begheren dat men hem eere biede, ende dat si gheacht sijn boven andere menschen. Siet, dit es die derde wise van becoringhen. Hier-mede werden bedroghen alle die subtile menschen die in natuerlijcker wijsheit oft in gheleerder const hem-selven verheffen ende behaghen, ende, met hemselven ende met haren eyghenen lichte, clemmen willen zonder die ghenade gods.

1) Zwaarwichtig, belangrijk doend.

2) Wijs doend.

* D. Vierde vorm: valsche ledigheid en haar uitwassen *

Hier-na volcht die vierde becoringhe, die noch aldere-meest es te ontsiene. Want die daer-in vallen, si verdolen soe verre van gode, ende van allen doechden, dat si cume emmermeer wederkeeren moghen. Ende dat zijn alle die ghene die, sonder oefeninghe van doechden, met eenen onghebeelden verstane haer weselijc sijn in hem bevinden ende besitten in bloter ledicheit haers gheests ende harer natueren. Want si vallen in <ene>³⁾ idele blende ledicheit haers wesens, ende werden ongheachtsam alder goeder werken van buten ende van binnen. Want si versmaden alle inwindich werc, dat es willen, weten, minnen, begheren, ende al werkelijck⁴⁾ toevoeghen te gode. Maer hadden si je in al haere leefdaghe een ure gode ghemint ende ghewarigher doecht ghesmaect, si en mochten tot desen onghelove niet comen. Want inghele ende heilighen, ende cristus selve, die selen eewelijc werken, minnen ende b<e>gheren; dancken ende loven; willen ende weten. Ende sonder dese werke en mochten si niet zalich sijn. Ende god selve, en wrachte hi niet, hi en ware noch god noch salich. Ende hier-omme sijn dese elendighe menschen swaerlijcke bedro-

3) Add. G, D, M.

4) Door de werkende vermogens plaats hebbend.

[p. 53]

ghen. Want si ontslapen ende ontsincken hem-selven in weselijcker natuerlijcker rasten. Ende alse si dese raste in hem bevinden sonder minnen ende sonder oefeninghe van doechden, soe willen sise besitten ende daer-bi bliven. Ende hier-ute comt groet onghelove ende verkeerde valsche vriheit van gheeste. Ende alle die hier toe comen, dat sijn eenvuldighe menschen ochte jonge menscen die ongheoefent zijn in doechden; ochte die-ghene die onghestorven zijn haers-selfs, al hebben si hem langhe gheoefent in groter penitenciën sonder rechte meyninghe ende minne te gode. Deser liede wise, dates een stille nedersitten des lichaems sonder werc, met ledigher onghebeelder sinlijcheit¹⁾ inghekeert in hem-selven. Ende om-dat si sonder oefeninghe sijn ende sonder minlijc aencleven aen gode, soe en doerliden si hem-selven niet, maer si rasten in haers selfs wesen. Ende alsoe es hare wesen haer afgod, want hem denct²⁾ datsi hebben ende zijn een wesen met gode, ende dat es onmogelijc. Ende hier-omme sijn si alderswaerlijcs<t>³⁾ bedroghen, als ic dicwile ghesecht hebbe⁴⁾.

1) Zinnen.

2) Dunkt.

3) G, D.

4) Vgl. Deel I, blz. 236.