Werken. Deel III

* Tweede deel. Bizonderheden over het derde element, het God-schouwende leven. *

* I. Rol van genade en medewerking in het God-schouwende leven. *

* A. Deze rol verduidelijkt door een symbool uit het boek der openbaring: * <Vanden preciosen terdelinghe.¹⁾>

Ende hier-omme spreect die gheest ons heeren inden boeke der heimelijcheit²⁾ gods dien sinte Jan bescrijft: ‘Den verwennenden,’ spreect hi, dat es die-gheene die hem-selven ende alle dinc verwint ende overclemt, ‘dien sal ic gheven,’ spreect hi, ‘verborghen hemels broot,’ dat es inwindighen verborghenen smaec ende hemelsce vroude;’ ende ic sal hem gheven,’ spreect hi, ‘een blinckende steenken, ende in dien steenken eenen nuwen name ghescreven, die niemen en weet dan diene ontfeet.’ Dit steenken es ghenoemt een terdelinc om sine cleynheit, want al terdet die mensche onder sine voete, het en doet hem niet wee; dit steenken es blinckende claer ende roet alse een vierighe vlamme, ende het es cleyne ende ront ende effene <alomme>³⁾ ende herde licht. Met desen blinckenden steenken verstaen wij onsen heere jhesum cristum; want na sire godheit soe es hi een blic⁴⁾ des eewichs lichts⁵⁾ ende een schijn der gloriën gods⁶⁾, ende een spieghel sonder vlecke⁵⁾ daer alle dinghe in leven. Soe wie dat alle dinc verwint ende

1) G.

2) Het boek der Openbaring, 2, 17.

3) Add. G, D, H, M4.

4) Straal.

5) Vgl. Sap. 7, 26.

6) Vgl. Hebr. 1, 3.

5) Vgl. Sap. 7, 26.

[p. 10]

overclemt, hem wert dese blinckende steen ghegheven; ende daer-inne ontfeet hi claerheit, waerheit, ende leven. Dese steen es oec ghelijc eenre vierigher vlammen; want die vierighe minne des eewichs words heeft al eertrijcke vervult met minnen, ende wilt alle minnende gheeste te niete in minnen verberen. Dit steenken es oec soe cleyne, dats de mensche cume ghevoelt al tert hijt onder sine voete. Ende hier-omme eest gheheeten calculus, dat es een terdelinc. Ende dit bediet ons sinte pauwels, daer hi spreect¹⁾ dat de sone gods hem selven heeft vernieut ende cleyne ghemaect, ende heeft eens knechts forme aen-ghenomen, ende heeft ghehoorsam gheweest tot der doot des crucen. Ende hi spreect selve dore des propheten mont: ‘Ic ben een worm ende niet een mensche, lachter der menschen ende een verworpenisse des volcs’.²⁾ Ende hi maecte hem-selven alsoe cleyne inder tijt, dattene³⁾ die joden onder haer voete torden, ende si en ghevoeldens niet; want hadden sine⁴⁾ gods sone bekint, si en hadden<e>⁵⁾ niet dorren crucen. Noch es hi cleyne ende ongheacht in alre menschen herten diene⁶⁾ niet en minnen. Dit edele steenken daer ic af spreeke dat es al ront ende ghelijc effene al-omme. Die rontheit des steens leert ons dat die godlijcke waerheit beghin noch inde en heeft. Die effenheit al-omme, dat hi alle dinc eeffene weghen sal, ende yeghewelcke na sine verdiente gheven; ende die ghichte sal hem⁷⁾ eewich sijn. Die leste eyghenscap die ic segghen wille van desen steene, dat es dat hi sonderlinghe licht es. Want dat eewighe wort des vaders en heeft gheene waghe, nochtan dreghet hemel ende eerde in sire cracht. Ende het es allen dinghen even na, nochtan en maecht⁸⁾ niemen hervolghen, want het es onthoghende ende voergaende allen creatueren, ende dient wilt ende daert wilt salt hem oppenbaren. Ende in sijnre lichtheit heeft⁹⁾ onse sware menscheit overc<l>ommen¹⁰⁾ alle hemele, ende sidt ghecroent ter rechter handt sijns vaders. Siet dit es die blinckende

1) Vgl. Philip., 2, 7-8.

2) Ps. 21, 7.

3) Dat hem.

4) Si hem.

5) Naar hedden om M4; haddens F, G, D, voor het waarsch. oorspronkelijke haddene = hadden hem.

6) Die Hem.

7) Antecedens: yeghewelck.

8) Mag Het.

9) Heeft Het.

10) Naar de andere hss.

[p. 11]

steen die den scouwenden menschen ghegheven werdt, ende in desen stene eenen nuwen name ghescreven, die niemen en weet dan dien¹⁾ ontfeet. Ghi zult weten dat alle gheeste ghenaemt werden in haren wederkeere te gode, ende yegewelc sunderlinge na eedelheit sijns dients ende na hoocheit sijnre minnen, sonder alleene die eerste name der onnoselheit dien wij inden doopen ontfaen, die es ghechiert metter verdienten ons heeren. Ende alse wij desen namen der onnoselheit verliesen overmids sonde, eest dat wij noch gode ghevolsaem sijn willen, sonderlinghe in driën werken die hi in ons werken wilt, soe werden wij anderwerf ghedoept inden heilighen gheeste, ende daer ontfaen wi eenen nuwen name die ons ewelijc blijft.

1) Die hem.

* B. Gods algemeene genadeaanbieding tot vereeniging met Hem, en de weerstand waarop zij stuit bij de zondaars.*

Nu verstaet die vrye²⁾ werke ons heeren, die hi in alle menschen werct die hem daer-toe voeghen willen. Dat eerste werc dat god ghemeinlijc werct in allen menschen, dat es dat hise alle ghemeinlijc roept ende noodt te sijnre eeninghen. Ende alsoe langhe alse de sondare desen roepene ontblijft, soe moet hij[s]³⁾ darven alle der ander gaven gods die daer-na volghen souden.

2) Drie D. Drie uit vrie verbeterd H.

3) Hi G, D, H, M.

* Uitweiding over vijf slag zondaars * <Van vive partiën van sonderen⁴⁾>

Nu hebbe ic ghemerct dat alle sondaren sijn ghedeilt in vijf partiën, Die eerste partie dat sijn alle die-ghene die onachtsam sijn goeder werke; die leven willen na gherieve des lichaems ende na lost der senne in on[t]leden⁵⁾ der werrelt ende in menichfuldicheiden van herten. Dese sijn alle onheblijc die gracie gods te ontfane; ende al hadden si se ontfaen, si en moghen⁶⁾ se niet behouden. Die andere

4) D.

5) Onleden D, H, M ontleden F, G.

6) Kunnen.

[p. 12]

partie dat sijn die-gheene die willens ende wetens in dootzonden ghevallen sijn, ende daer-mede oec goede werke werken, ende altoes gode vreesen ende ontsien, ende goede liede lief hebben ende haers ghebeds begheren ende daer-inne hopen. Nochtans, alsoe langhe alse die avekeer ende die ghenoechte ter zonden verwent¹⁾ ende verweecht die minne ende den toekeer te gode, also langhe sijn si onweerdich der graciën gods. Die derde partie der zondaren dat sijn alle <on>ghelovighe²⁾ menscen, ochte die dolen inden ghelove. Wat si goeder werke werken, ochte wat wisen dat si voeren, si en moghen gode niet behaghen sonder ghelove; want ghewarich ghelove es een fundament alre heilicheit ende alre doechde. Die vierde partie dat sijn die-gheene die sonder vreese ende sonder sceemte in dootzonden ligghen, ende gods noch sire gaven niet en roken, noch gheenre doechde en achten; maer al gheestelijc leven houden si vore gheveinstheit ochte bedrieghenisse. Ende al datmen hem van gode segghen mach ochte van doechden, horen si node; want si hebben in haren moede alsoe gheset, alse ochte noch god noch hille noch hemelrijcke en ware. Ende hier-omme en willen si niet weten dan dat si nu ghevoelen ende jeghenwordich hebben. Siet dese liede sijn alle van gode verworpen ende versmaet, want si zondighen inden heiligen gheeste. Nochtans moghense bekeeren, maer dat comt swaerlijc toe, ende selden. Die vijfste partie van sondaren dat sijn die gheveynsde menschen, die uutwendighe goede werke werken, niet omme die eere gods noch omme haers selfs salicheit, maer omme eenen name van heilicheiden ochte omme eenighe verganckelijcke dinghe. Al schinen si van buten goet ende heilich, si sijn van binnen val<s>ch ende ave-ghekeert van gode, ende si darven³⁾ der ghenade gods <ende>⁴⁾ alre doechde. Siet aldus hebbe ic u ghenoemt vijf partiën van sondaren die alle werden ingheroepen ter eeningen gods. Maer alsoe langhe alse die sondare hem ute-gheven wilt inden dienste der sonden, soe blijft hi doef ende blint, ende onheblijc te smakene

1) Verwint, het wint op.

2) Onghelovighe G, D, H, M.

3) Derven, ontberen.

4) Add. G, D.

[p. 13]

ochte te gevoelen alle dies goeds dat god in hem werken wilt. Maer wanneer dat die sondere tot hem-selven comt ende sijns-selfs waer-neemt, eest dat hem dan sijn sondighe leven meshaecht, soe naket hi gode. Maer wilt hi den roepene ende den noedene gods ghehoersam sijn, soe moet hi vrilijc begripen¹⁾ te latene die zonden ende penitencie te doene, ende also wert hi eendrachtich ende eenwillich met gode ende ontfeet²⁾ die ghenade gods.

1) Voornemen.

2) Ontvangt.

* De geordende, drievoudige genadeaanbieding naar binnen, en de genadegaven naar buiten *.

Ende hier-omme, inden eersten, sele wij aldus gode anesien, dat hi overmids sine vrye goetheit alle menschen sonder ondersceet roept ende noot³⁾ te sijnre eeningen, beide goede ende quade, ende niemenne uutghelaten⁴⁾. Ten anderen male selen wij der goetheit gods aldus ghevoelen, dat si uutvloeit met ghenaden in alle menschen die den roepen gods ghehoorsam sijn. Ten derden male soe sele wij claerlijck in ons bevinden ende verstaen, dat wij moghen werden één leven ende één gheest met gode, eest dat wij ons-selfs vertiën in alre wijs, ende volghen der ghenaden gods in dat hoochste daer si ons wisen wilt; want die ghenade gods werct ordenlijc in yeghelijcken mensche, na mate ende na wise sijnre ontfanclijcheit. Ende hier-omme, overmids dat ghemeyne inwerken der graciën gods, soe ontfeet yeghelijc sondare wijsheit ende cracht die sonde te latene ende ter doecht te keerne, eest dat hi wilt. Ende overmids dat verborghene medewercken der graciën gods soe mach yeghelijc goet mensce alle sonden verwinnen, ende alle becoringe wederstaen, ende alle doechde volvoeren, ende inde hoochste volcommenheit volstaen, eest dat hi in allen dinghen der graciën gods ghevolchsam es. Want al dat wij sijn ende al dat wij hebben ontfaen van buten ende van binnen dat sijn alle

3) Nodet, noodigt.

4) Zie, vóór de uitweiding over de zondaars, Dat eerste werc, enz., blz. 11

[p. 14]

die vrië gaven gods daer wij hem ave dancken selen, ende daer wij hem mede dienen moeten, selen wij hem behagen. Maer het sijn vele gaven gods die den goeden sijn hulpe ende ocsuin ten doechden, ende den quaden sijn hulpe ende ocsuin ten sonden, alse ghesonde¹⁾, scoenheit ende wijsheit, rijcdom ende eere <der werelt>²⁾. Dit sijn die nederste ende onwertste gaven gods, die god ghemeenlijc gheeft om orbore sinen vrienden ende sinen vianden, den quaden ende den goeden. Ende hier-mede dienen die goede menschen gode ende sinen vrienden, ende die quade haren vleesche ende den duvel ende der werelt.

1) Gezondheid.

2) Add. G, D, H, M.

* C. De verschillende beantwoording aan de genade ter vereeniging met God * <Van knechten, van vrienden, van heymeliken sonen gods.>

* a. Huurlingen en trouwe dienaars. *

Oec moechdi merken dat selcke menschen die gave gods ontfaen alse ghehuerde knechte gods, ende selke andere alse ghetrouwe knechte. Ende de<se> sijn onderlinghe contrarie in allen inwindighen werken, dat es in minnen ende in meyninghen, in ghevoelene, ende in allen inwindighen wercken ende oefeninghen van levene. Nu merct: alle die menschen die hem-selven also onordelijc minnen dat si gode anders niet dienen en willen dan omme haer eyghen ghewin ende omme haer eyghen loen, die sceden³⁾ hem alle van gode ende behouden hem-selven onvry ende in eyghenheiden; want si soeken ende meinen hem-selven in al hare werken. Ende hier-omme, met al haren ghebede ende met al haren goeden werken soeken si tijtelijcke dinghe ochte eewighe dinghe die si verkiesen omme hare gherief ende omme haers selfs orbore. Dese menschen sijn tot hem-selven ghevoecht onordelijcke; ende hier-omme bliven si altoes met hem-selven alleene, want hem ghebreect gherechte minne diese vereenighen soude met gode ende met alle sinen gheminden.

3) Scheiden.

[p. 15]

Ende al schinen dese menschen houdende die wet ende die ghebode gods ende der heiligher kercken, si en houden niet die wet der minnen. Want al dat si doen, dat doen si van noode ende niet van minnen: op-dat si niet verdoe<m>t¹⁾ en werden. Ende omme-dat si onghetrouwe sijn in haerre inwindicheit, soe en dorren si gode niet ghetrouwen, maer al haer inwindighe leven es twifel ende vaer, arbeit²⁾ ende ellende. Want si aensien ter rechter siden dat eewighe leven, ende dat vreesen si te verliesene; ende si aensien ter slincker side die eewighe helsche pine, ende die vresen si te vercrighene. Al dat ghebet ende alle dien arbeit ende alle die goede wercke die si werken moghen [moghen] omme dese vreese te verdrivene, dat en hulpt niet; want soe si hem-selven meer minnen onordelijc, soe si die helle meer ontsien. Ende hier-ane moechdi merken dat die helsche vreese comt van eyghenre minnen die si tot hem-selven hebben. Nu spreect doch die prophete ende oec die boeck der wijsheit: ‘Dat beghin der wijsheit dat es die vreese gods.’ Maer dat es die vreese die gheoefent wert ter rechter siden, daermen ontsiet te verliesene sine eewighe salicheit. Want dese vreese comt ute naturlijcker neyghinghen die elc mensce in hem heeft salich te sine, dat es gode te scouwene. Ende hiere-omme: al es die mensche gode onghetrouwe, eest dat hi sijns selfs van binnen waer-neemt, hi ghevoelt hem gheneyghet ute hem selven tot der salicheit die gode es. Ende dese zalicheit vreest hi te verliesen, want hi mint hem-selven meer dan gode; ende hi mint die salicheit avetreckende³⁾, omme sijns selfs wille, ende hier-omme en dar hi gode niet ghetrouwen. Nochtans heedt⁴⁾ dat die vreese ons heeren die beghin es der wijsheit, ende eene wet der onghetrouwer knechten gods; want si dwinct den mensce die sonden te latene ende die doechde te begherne ende goede werke te werkene, ende dese dinghe bereiden den mensche van buten⁵⁾ die gracie gods te ontfane ende een ghetrouwe knecht te werden. Maer inder selver uren dat hi metter hulpen gods sine eyghenheit

1) Verdoent F.

2) Overlast.

3) Aentreckende D, M. Abstrahendo Jord. In de verkeerde richting.

4) Heet het.

5) Binnen H; intrinsecus Jord.; foris Sur. Van buten schijnt meegebracht te zijn door goede werke, en daarom de oorspronkelijke lezing.

[p. 16]

verwinnen mach, dat es, dat hi sijns-selfs alsoe ledich wert dat hi gode ghetrouwen dar alle dies hem noot es, siet, met desen selven werke behaecht hi gode also, dat hi hem sine ghenade gheeft; ende overmids die ghenade ghevoelt hi gherechter minnen, ende die minne verdrijft twifel ende vreese, ende doet den mensche ghetrouwen ende hopen. Ende alsoe wert hi een ghetrouwe knecht ende wert minnende ende meynende gode in alle sinen werken. Siet, dit es dat onderscheet tuscen die ghetrouwe knechte ende die onghetrouwe.

* b. Trouwe dienaars en vertrouwde vrienden. *

Noch moghen wij merken dat groot ondersceet es tuschen die ghetrouwe knechten ende die heimelijcke¹⁾ vriende gods. Want, overmids hulpe ende die gracie gods, soe verkiesen die ghetrouwe knechte die ghebode gods te houdene, dat es, ghehorsam te sine gode ende der heiligher kerken in allen manieren van duechden ende van goeden seden. Ende dit heet een uutwendich leven ochte een werkende leven. Maer die heimelijcke vriende gods si verkiesen, met den gheboden, te houdene die levende rade gods, dat <es>²⁾, een minlijc inwindich ane-cleven ane gode te sijnre eewigher eeren, met eenen willighen vertyene alle dies datmen buyten gode met <loste>³⁾ ende met liefden besitten mochte. Alsulcke vriende roept ende noedt god inweert, ende leert hem onderscheet in inwindigher oefeninghen, ende menighe verborghen wise gheestelijcs levens. Maer sine knechte sendt hi uutwert opdat si hem ghetrouwe sijn, ende sire familiën, in allen dienste ende in allen manieren van uutwendighen goeden werken. Siet aldus gheeft god sine ghenade ende sine hulpe na yeghelijcs menschen hebleecheit, dat es na alre wijs dat die mensche met gode eendrachtich es, in uutwindighen goeden werken ochte in inwindigher goeder oefeninghen van minnen. Maer niemen en mach inwindigher oefeninghen

1) Vertrouwde.

2) Om. F.

3) Om. F.

[p. 17]

pleghen noch ghevoelen, hi en si gode gheheel ende te-male inghekeert; want alsoe langhe alse die mensche van herten ghedeilt es, soe es hi uutsiende ende onghestadich in sinen ghemoede, ende wert licht beweecht van lieve ende van leede tidelijcker dinghen, want si leven noch in hem. Ende al leeft¹⁾ hi de ghebode gods, hi blijft altoes van binnen onverlicht ende ongheleert; want innighe oefeninghe es hem ontkont, ende hoemen haers pleghen sal. Maer <in dien>²⁾, dat hi weet ende ghevoelt dat hi gode meint <ende>³⁾ sinen liefsten wille begheert te volbringhene in alle sinen werken, hiermede laet hi hem ghenoeghen; want hi vint hem-selven ongheveinst in sijnre meyninghen ende ghetrouwe in sinen dienste. Ende overmids dese twee poente behaecht hi hem-selven, ende dunct hem dat uutwendighe goede werke met rechter meyninghen heiligher ende orborlijcker sijn dan inwindighe oefeninghe; want hi heeft overmids die hulpe gods eene uutgaende wise vercoren. Ende hier-omme oefent hi meer uutwendighe werke met ondersceede, dan den-ghenen daer hi om werct met innigher liefden. Ende dit es de sake dat hi meer verbeelt es met den werken die hi werct, dan met gode daer hi omme werct. Ende overmids dese verbeeltheit in sinen werkene, soe blijft hie een uutwendich mensche, ende en es niet hebbelijc den rade gods ghenoech te sine. Want sine oefeninghe es meer uutwindich dan inwindich, meer senlijc dan gheestelijc. Ende al es hi een ghetrouwe knecht ons heeren in uutwindighen dienste, dat die heimelijcke vriende gods ghevoelen, dat blijft hem verborghen ende onbekint. Ende hier-omme eest dat selke grove uutghekeerde menschen altoes ordeelen ende berespen die inghekeerde menschen, omme-dat hem dunct dat die inghekeerde ledich sijn. Ende dit was die sake dat martha claghede onsen heere over haer <suster>⁴⁾ mariën, omme-dat si hare niet en halpt⁵⁾ dienen; want haer dochte dat si groten dienst ende groten orbor dede, ende dat haer suster ledich sat te vergheefs. Maer onze heere die gaf sentencie ende oordeel van hem beiden. Ende hi berespte marthen niet

1) Komt hij na.

2) In F.

3) In F.

4) Om F.

5) Hielp.

[p. 18]

van haren dienste, want die dienst was goet ende orborlijc. Maer hi berespte se van haerre sorchvoldicheit, ende omme dat si bedruct ende bedrueft was overmids menichfuldicheit uutwendigher wercke. Ende hi prijsde mariën van harer inwindigher oefeninghen, ende sprac: dat eens dincs een noet ware, ende dat si dat beste deel vercoren hadde, dat haer¹⁾ niet ghenomen en soude werden. Dat een dinc dies noot es alle menschen, dat es godlijcke minne. Dat beste deel dat es een inwindich leven met minlijcken aenclevene ane gode. Dat hadde maria maegdelena vercoren, ende dat verkiesen noch die heimelijcke vriende ons heeren. Maer martha die vercoes een ongheveynst uutwendich werkende leven; ende dat es dat ander deel daer men gode inne dient, dat soe volcomen noch soe goet niet en es. Ende dit deel verkiesen noch²⁾ die ghetrouwe knechte omme die minne ons heeren. Maer nu ventmen selcke³⁾ dorre menschen die alsoe innich ende alsoe ledich willen sijn, dat si noch werken noch dienen en willen in node haers evenkerstens. Siet, dese menschen en sijn noch heimelijcke vriende noch ghetrouwe knechte ons heeren, maer si sijn te-male valschs ende bedroghen; want niemen en mach⁴⁾ den rade gods ghenoech sijn die sine ghebode niet houden en wilt. Ende hier-omme sijn die heimelijcke vriende ons heeren altoes ghetrouwe knechte daers noot es. Maer die ghetrouwe knechte en sijn alle niet heimelijcke vriende, want die oefeninghe die daer toebehort die es hem ombekint. Aldus hebdi dat onderscheet tusschen de heimelijcke vriende ende die ghetrouwe knechte ons heeren.

1) Van haer G, D.

2) Ook.

3) Sommige.

4) Kan.

* c. Vertrouwde vrienden en verborgen zonen. *

Noch vendt men hogher ende nader onderscheet, ende dat es tuschen die heimelijcke vriende ende die verborghene sonen gods. Nochtan staen dese twee partiën ghelijc opgherecht met innigher oefeninghen vore die jeghenwordicheit gods. Maer die vriende besitten hare in-

[p. 19]

windicheit met eyghenscap; want si verkiesen dat minlijcke aencleven ane gode vore dat beste ende vore dat alder-hoochste daer si toe comen moghen ochte comen willen. Ende hier omme en moghen si hem-selven noch hare werke niet doerliden¹⁾ in eene onghebeelde bloetheit; want si <sijn>²⁾ vermiddelt ende verbeelt met hem-selven ende met haren werken. Ende al eest dat si ghevoelen in haren minlijcken aenclevene eeninghe met gode, nochtan vinden si altoes onderscheet ende anderheit inder eeninghen tuschen hem ende gode. Want die eenvuldighe overganc in bloetheiden ende in onwisen die es van hem ombekint ende onghemint. Ende hier-omme blijft hare hoochste inwindighe leven altoes in redenen ende in wisen. Ende al hebben <si>³⁾ claer verstaen ende ondersceet van allen redelijcken duechden, dat eenvoldighe staren met openre gedachten in godlijcker claerheit, dat blijft hem verholen. Ende al ghevoelen si hem-selven opgherecht te gode in starken brande van minnen, si behouden eyghenheit haers-selfs, ende en werden niet verteert noch verberent te niete in eenicheit der minnen. Ende al eest dat si altoes in gods dienste willen leven ende hem eewelijc behaghen, si en willen in gode alre eyghenheit van gheeste niet sterven ende een eenformich leven met gode draghen. Ende al eest dat si clene achten ende weghen allen troost ende alle raste die comen mach van buten, si achten groot de gaven gods, ende hare inwindighe werke, troost ende soeticheit die si ghevoelen van binnen. Ende aldus rasten si inden weghe ende en volsterven niet om te vercrighen den hoochsten seghe in bloter wiseloser minnen. Ende al mochten si oefenen ende bekinnen met ondersceede al dat minlijcke aencleven ende alle die innighe opgaende weghe diemen oefenen mach vore die jeghenwordicheit gods, nochtan bleve hem verborghen ende ombekint die wiselose overganc ende dat rijcke verdolen in die overweselijcke minne daermen nemmermeer <eynde>⁴⁾ noch beghin, wise noch

1) Voorbijgaan.

2) Om F.

3) Om. F.

4) Om F.

[p. 20]

maniere vinden en mach. Ende hier-omme es groot ondersceet tusschen die heimelijcke vriende ende die verborghene sonen gods. Want die vrienden en ghevoelen anders niet¹⁾ in hem dan eenen minlijcken levenden opganc in wisen; ende daer-boven ghevoelen die sonen eenen eenvuldighen stervenden overganc in onwisen. Dat inwendighe leven der vriende ons heeren dat es opgaende ufeninghe van minnen, daer si altoes in bliven willen met eyghenscape; maer hoemen boven alle oefeninghe gode besit met bloter minnen in ledicheiden, des en gevoelen si niet. Maer sij sijn altoes opclemmende te gode in ghewarighen ghelove, ende si ontbeiden gods ende haerre eewigher salicheit met rechter hope, ende sij sijn ane-clevende ende gheankert in gode overmids volcomene karitate; ende hier-omme es hem wel gheschiet, want si behaghen gode, ende god behaecht hem weder. Nochtan en sijn si niet versekert eewichs levens, want si en sijn noch niet temale in gode ghestorven haers selves ende alre eyghenscap. Maer alle die-ghene die bliven ende volstaen in hare oefeninghen ende in dien toekeer dien si vercoren hebben te gode, die heeft god alle inder eewicheit vercoren, ende haer namen met den werken waren eewelijc ghescreven inden levenden boeke der voersienicheit gods. Maer die ander dinghe verkiesen, ende hare inwindighe aenschijn van gode keeren in contrariën ende in sonden, ende daer-inne bliven: al waren haer namen ghescreven ende bekint van gode na titelijcker gherechticheit die si vore gheoefent hebben, omme-dat si niet en volstaen²⁾ tot inde doot, soe werden haer namen verdelijt ende ave-gheplant³⁾ vanden boeke des levens, ende nemmermeer en moghen si ghesmaken gods ochte eenighe vrocht die van doechden comt. Ende hier-omme eest ons allen noot dat wij ons-selfs met ernste waer-nemen, ende onsen toekeer te gode van binnen cieren met innigher liefden, ende van buten met goeden werken: so moghen wij in hopen ende in vrouden ontbeiden dat oordeel gods ende die toecomst ons heeren jhesu cristi.

1) Niets.

2) Volharden.

3) Uitgevaagd.

[p. 21]

Maer consten wij ons selfs vertyen ende alre eyghenscape in onsen werken, soe souden wij met onsen bloten onghebeelden gheeste overliden alle dinc. Ende in diet blootheit souden wij ghewracht werden sonder middel vanden gheeste gods, ende daer souden wij sekerheit ghevoelen dat wij waren volcomene sonen gods; want die ghewracht werden vanden gheeste gods, dat sijn die sonen gods spreect die apostel gods sinte pauwels. Nochtan seldi weten dat alle ghelovighe goede menschen die sonen gods zijn. Want si werden alle gheboren uten gheeste gods, ende die gheest gods levet in hem, ende hi beweecht ende drijft yeghewelcken sonderlinghe, na sine heblijcheit, ten duechden ende ten goeden werken daer hi gode in behaecht. Maer omme die onghelijcheit haers toekeers ende hare oefeninghen, soe noeme ic selcke menschen ghetrouwe knechte, ende selcke heetic heimelijcke vriende ende selcke verborghene sonen. Nochtan sijnse alle knechte, vriende ende sonen; want si dienen ende minnen ende meynen alle eenen god, ende si leven ende werken alle uten vriën gheeste goids. Ende god gheorlooft ochte hi ghedoghet sinen vrienden te doene alle dinghe die jeghen sine gheboden niet en vallen. Want die ten rade gods ghebonden sijn, die raedt¹⁾ es hem een ghebod. Ende hier-omme en es niement gode onghehoorsam noch contrarie dan die sine ghebode niet en houdet; want alle die dinge die god ghebiedt ochte verbiedt inder scriftueren ochte inder heiliger kerken ochte in onser conzienciën, alle die dinghe die moeten wij doen ende laten, ocht wij sijn onghehoorsam ende verliesen die gracie gods. Maer hoe wij vallen²⁾ in daghelijcs ghebrec, dat ghedoocht³⁾ ons god ende oec onse redene, want wij en moghen⁴⁾ ons niet ghehoeden. Ende hier-omme, alsulc ghebrec en maect ons niet onghehorsam, want het en verdrijft niet die gracie gods noch oec onsen inwindigen vrede. Nochtan selen wij al sulke ghebreke, hoe cleine si sijn, altoes claghen, ende hoeden ons daer vore, met allen dien dat wij vermoghen. Ende in deser redenen hebbic u

1) Bant G, D, H.

2) Al vallen wij ook.

3) Laat duldend toe.

4) Kunnen.

[p. 22]

verclaert dat ic vore seide inden beghinne,¹⁾ dat was, dat elc mensche van node ghehoorsam moet sijn in allen dinghen gode, ende der heiligher kercken, ende sijnre eyghenre red<e>nen; want ic en wille niet dat hem yement ane mine woorde tonrechte stote. Ende hier-mede latic sijn al dat gheseghet es.

1) Blz. 4, Dat ander poent, enz.

* D. Onze medewerking in de ordelijke opgang tot en de uitoefening van het schouwende leven. * <Hoe men mach een scouwende leven besitten.²⁾>

Maer ic soude noch gherne weten hoe wij werden moghen verborghene sonen gods ende een scouwende leven besitten. Hier-na hebbic ghesien³⁾, aldus.

2) D. tafel.

3) Gheseit D.

* a. Het boven de rede in God sterven doof geloof en liefde. *

Ghelijckerwijs dat vore gheseghet es, soe moete wij altoes leven ende waken in allen duechden, ende boven alle doechde sterven ende ontslapen in gode. Want wij moeten den zonden sterven ende ute gode gheboren werden in een doechsam leven, ende wij moeten [moeten] ons selfs vertijen ende in gode sterven in een eewich leven. Ende hier-omme volcht die ordinancie aldus. Eest dat wij gheboren werden ute den gheeste gods, soe sijn wij sonen der ghenaden, ende soe wert al onse leven gheciert met doechden, ende also verwinnen wij al dat gode es contrarie; want al dat ute gode gheboren es dat verwint de werelt, spreect sinte Jan. Ende in deser gheborten sijn alle goede menscen die sonen gods. Ende de gheest gods stoect ende beweecht yeghewelcken zonderlinghe tote dien doechden ende tote dien goeden werken daer hi bereet ende heblijc toe es. Ende aldus behaghense alle gode, ende yeghewelcken sonderlinghe, na grootheit sijnre minnen ende na edelheit sijnre oefeninghen. Nochtan en ghevoelen si hem niet ghestadecht noch besittende gode noch verse-

[p. 23]

kert eewich levens, want si [en] moghen noch ave-keeren ende vallen in zonden. Ende hier-omme noeme icse meer knechte ochte vriende dan sonen. Maer wanneer dat wij ons-selven onthoghen, ende in onsen opganghe te gode alsoe eenvoldich werden¹⁾ dat ons blote minne bevaen mach in die hoocheit daer si haers-selfs pleecht boven alle oefeninghe van duechden, dat es in onsen oerspronc daer wij gheestelijc ute gheboren werden, daer selen wij ontwerden ende sterven in gode ons-selfs ende alre eyghenscap. Ende in desen stervene werden wij verborghene sonen gods, ende vinden in ons een nuwe leven, ende dat es een eewich leven. Ende van desen sonen spreect sinte pauwels: ‘Ghij sijt doot ende u leven is verborghen met cristum in gode²⁾.’ Nu verstaet, de ordinancie es aldus: in onsen toeghanghe te gode soe moeten wij ons-selven ende alle onse werke vore ons dragen alse eene eewighe offerande gode; ende in die jeghenwoordicheit gods sele wij ons selven laten ende alle onse werke, ende, stervende in minnen, selen wij overliden alle ghescapenheit tot in die overweselijcke rijcheit gods: daer selen wij gode besitten in eene eewige verstorvenheit ons-selfs. Ende hier-omme spreect die gheest gods inden boeke der heimelijcheit, dat die doode salich sijn die inden heere sterven³⁾. Met rechte noemt hise salighe doode, want si bliven eewelijc ghestorven ende hem-selven ontsoncken in die ghebrukelijcke eenicheit gods, ende si sijn altoes van nuwes stervende in minnen overmids die intreckende overforminghe der selver eenicheit. Voertmeer, spreect die gheest gods ‘selen si rasten van haren arbeyte, ende hare werke selen hem na-volgen.’⁴⁾ Inder wisen, daer wij ute gode gheboren werden in een gheestelijc doochsam leven, daer draghen wij onse werke voer ons, als een offer, gode. Maer inder onwisen, daer wij weder in gode sterven in een eewich salich leven, daer volghen ons onse goede werke na, want si sijn een leven met ons. In onzen

1) Het woord staat na mach, maar na eenvoldech staat een verwijzingsteeken. De plaats is dus hier, even als in de andere hss.

2) Col. 3, 3.

3) Apoc. 14, 13.

4) Ibid.

[p. 24]

toeghanghe te gode met duechden soe woent god in ons. Maer in den overlidene ons-selfs ende alre dinc, daer woene wij in gode. Eest dat wij hebben ghelove hope ende minne, soe hebben wij gode ontfaen, ende hi woent in ons met sijnre ghenaden. Ende hi sendt ons ute alse sijn ghetrouwe knechte omme te houdene sine gheboden, ende hi roept ons weder inne alse sine heimelijcke vriende, eest dat wij na-volghen sinen rade. Ende hier-mede vertoent hi ons openbare sine sonen, eest dat wij leven contrarie der werelt. Maer boven alle dinc sele wij gods ghesmaken, ochte ghevoelen eewichs levens in ons, soe moete wij, boven redene, met onsen ghelove in gode gaen.

* b. De Godsschouwing door invorming van het Woord. *

Ende daer sele wij bliven eenvuldich, ledich ende onghebeelt, overmids minne verhaven in die openne bloetheit onser ghedachten. Want daer wij in minnen overliden alle dinc, ende sterven alles ghemercs in niet-wetene ende in donckerheiden, daer werden wij ghewracht ende overformt met den eewighen woorde, dat een beelde des vaders es. Ende inden ledeghen sine ons gheests ontfaen wij die ombegripelijcke claerheit, die ons beveet ende doergheet ghelijckerwijs dat de locht doergaen wert met claerheiden der zonnen. Ende dese claerheit en es anders niet dan een grondeloes staren ende scouwen: dat wi sijn, dat ane-staren wij; ende dat wij anestaren dat sijn wij;¹⁾ want onse ghedachte ende onse leven ende onse wesen es eenvoldich verhaven ende ghènycht²⁾ der waerheit die god es. Ende hier omme[t], in desen eenvuldighen staerne sijn wij één leven ende één gheest met gode: ende dit noeme ic een scouwende leven. Daer wij met minnen ane gode cleven, daer oefenen wij dat beste deel; maer daer wij aldus in overwesene staren, daer besitten wij gode gheheel.

1) Vgl. Brulocht, Deel I dezer uitgave, blz. 241, B.

2) Gelijk uit de andere hss. blijkt moeten wij gheënicht lezen, wat de kopiïst ook bedoeld hebbe.

[p. 25]

* c. Het vernietigende leven dat de Godsschouwing volgt. Kenteekenen van dit leven. *

* Wijzeloosheid. * Desen scouwene es altoes anehanghende eene wiseloese oefeninghe, dat es een vernieutende leven. Want daer wij ons-selfs ute-gaen in donckerheiden ende in onwisen sonder gront, daer scijnt die eenvuldighe raeye der claerheit gods altoes, daer wij inne ghefundeert sijn, ende die ons ute ons selven trect in overwesene ende in ontsonckenheiden van minnen. Ende deser ontsonkenheit van minnen es altoes ane-hanghende ende na-volghende eene wiseloese oefeninghe van minnen, want minne en mach niet ledich sijn, maer si wilt doerweten ende doersmaken die grondelose rijcheit die in haren gronde leeft. Ende dit es een hongher onghepait: altoes crighen in dat ontbliven, dat es swemmen jeghen strom. Men caent ghelaten noch ghevaten; men caent ghederven noch gecrighen; men caent ghespreken noch verswighen, want het es boven redene ende verstaen, ende onthoghende allen creatueren. Ende hier-omme en machment ghereyken noch verhalen. Maer wij selen in ons binnenste sien: daer ghevoelen wij dat ons die gheest gods drijft ende stoect in dat ongheduer van minnen. Ende wij selen boven ons-selven sien: daer ghevoelen wij dat ons die gheest gods ute ons selven trect ende verteert te nieute in sijns selfsheit, dat es, in die overweselijcke minne daer wij een mede sijn, ende die wij besitten diepere ende bredere dan alle dinc. * Experimenteel karakter. * Dit besitten es een eenvuldich afgrondich smaec alles goets ende ewichs levens. Ende in desen smake sijn wij verswolghen boven redene ende sonder redene in die diepe stilheit der godheit die nemmermeer beweecht en wert. Dat dit waer es, dat machmen met ghevoelne weten, ende anders niet. Want hoe dat es, ochte wie, ochte waer, ochte wat: dat en mach redene noch oefeninghe hervolghen. Ende hier-omme blijft onse navolghende oefeninghe altoes wiseloes dat es sonder maniere. Want dat grondelose goet dat wij smaken

[p. 26]

ende besitten, wij en connent begripen noch verstaen; noch wij en moghen met onser oefeninghen ute ons-selven nemmermeer daer inne comen. Ende hier-omme sijn wij in ons-selven arm ende in gode rike; in ons-selven hongherich ende dorstich, in gode droncken ende sat; in ons-selven werkende, ende in gode alles ledich. Ende aldus selen wij eewelijc¹⁾ bliven; want sonder oefeninghe van minnen en moghe wij gode nemmermeer besitten. Ende soe wie anders ghevoelt ochte ghelooft, hi es bedroghen. * Tweeëenheid. * Ende aldus leven wij gheheel in gode, daer wij onse salicheit besitten, ende wij leven gheheel in ons-selven, daar wij ons in minnen te gode oefenen. Ende al eest dat wij gheheel in gode leven ende gheheel in ons-selven, dit en es doch maer één leven. Maer het es contrarie ende tweevuldich van ghevoelne. Want arm ende rijcke, hongherich ende sat, werkende ende ledich: dese dinghe sijn te-male contrarie. Nochtan gheleghet hier inne onse hoochste edelheit, nu ende eewelijc. Want wij en moghen te-male niet god werden ende onse ghescapenheit verliesen, dat es ommoghelijc. Bleven wij oec te-male in ons selven ghesondert van gode, soe moesten wij sijn elendich ende onsalich. Ende hier-omme selen wij ons gheheel in gode ghevoelen ende gheheel in ons-selven. Ende tuschen dese twe ghevoelne en venden wij anders niet dan die ghenade gods ende die ufeninghe onser minnen. Want ute onsen oversten ghevoelne schijnt die claerheit gods in ons die ons die waerheit leert, ende beweecht tot allen duechden ende in eewigher minnen te gode. Deser claerheit sijn wij na-volghende sonder onderlaet tote inden gronde daer sy uut comt. Ende daer en ghevoelen wij anders niet dan ontgheesten ende ontsincken in eenvoldigher grondeloser minnen zonder wederkeer. * Blijvende Grondslag. * Bleven wij altoes daer met onsen eenvuldighen ghesichte²⁾, des souden wij altoes ghevoelen. Want onse ontsinken in die overfor-

1) Werkende add. G.

2) Contuitu Jord.; gedachte D, H.

[p. 27]

minghe gods, dat blijft eewelijc zonder ophouden, eest dat wij ons selfs uute-ghegaen sijn ende gode besitten in ontsonckenheyden van minnen. Want besitten wij gode in ontsonckenheiden van minnen, dat es in verlorenheiden ons selfs, soe es god onse eyghen, ende wij sijn sijn eyghen, ende wij sijn ons selfs ontsinckende eewelijc zonder wederkeer in ons eyghendom¹⁾ dat god es. Dit ontsincken es weselijc, met hebbelijcker minnen. Ende daer-omme eest²⁾ slapende ende wakende³⁾, wete wijt ochte en wete wijt niet. Ende in deser wijs en verdient dit ontsincken en-ghenen nuwen graet van lo<n>e⁴⁾, maer het behout ons in dat besitten gods ende alles dies goeds dat wij vercreghen hebben. Dit ontsincken es ghelijc den rivieren die sonder ophouden ende sonder wederkeren altoes vlieten inde zee, want dat es haer eyghen stad⁵⁾. Alsoe ghelijckerwijs, eest dat wij gode alleene besitten, soe es onse weselijcke ontsinken met hebbelijcker minnen altoes vlietende sonder wederkeer in een afgrondich ghevoelen dat wij besitten ende dat onse eyghen es. Waren wij dan altoes eenvuldich, ende met ghelijcker gheheelheyt toesiende, wij soudens altoes ghelijc ghevoelen.

* Extatisch karakter. * Nu es dit ontsinken boven alle doechde ende boven alle oefeninghe van minnen, want het en es anders niet dan een eewich uutgaen ons-selfs, met eenen claren voersiene⁶⁾ in eene anderheit⁷⁾, daer wij ute ons-selven in neyghen alse in zalicheden. Want wij ghevoelen een eewich ute-neyghen in eene anderheit dan dat wij selve sijn. Ende dit es dat innichste ende dat verborghenste onderscheet dat wij tuschen ons ende gode ghevoelen moghen⁸⁾, want hier boven en es nemmer⁹⁾ onderscheet.

* Bovenredelijkheid. * Nochtan blijft onse redene staende met openen oghen in donckerheiden, dat es in onwetene sonder gront. Ende in deser donckerheit blijft

1) Grond.

2) In ons add. M.

3) Slapen of waken wij.

4) D, H, M; love F, G

5) Plaats.

6) Voor zich uitzien, prospectus, gelijk Surius beter vertaalt dan Jordaens, die previsio heeft.

7) God.

8) Kunnen.

9) Verder geen.

[p. 28]

ons bedect ende verborghen die grondelose claerheyt. Want hare overcomende grondeloesheyt die verblent onse redelijcheit. Maer sy beveet ons in eenvuldicheit ende overformt ons met haers selfsheit, ende aldus werden wij van gode ontwracht ende ghewracht tote in ontsonckenheyden van minnen daer wij salicheit besitten ende met gode een sijn.

* Toch niet onbewustheid. * Alse wij aldus gode <gheënicht>¹⁾ werden, hier-ave blijft in ons een levende weten, ende eene werkende minne; want sonder onse weten en moghen wij gode niet besitten, ende sonder oefeninghe van minnen en moghen wij met gode niet gheëenycht werden noch gheënicht bliven. Want mochte wij salich sijn sonder onse weten, soe mochte oec een steen salich sijn die en-gheen weten en heeft. Dat ic heere van al eertrijcke ware, ende ics niet en wiste, wat holpe my dat? Ende hier-omme sele wij ons emmermeer weten ende ghevoelen smakende ende besittende. Ende dit tuycht ons cristus selve daer hi <dus>²⁾ spreect <van>³⁾ ons vore sinen vader: ‘Dit es, spreect hy, eewich leven, dat sy dy alleene bekinnen eenen ghewarighen god, ende dien du ghesonden hebste, jhesum cristum.’⁴⁾ Aldus moechdi merken dat onse eewighen leven gheleghet in kinnissen met ondersceede.

1) G; gheneycht F, G, D, M; unimur Jord.

2) D; om. F, G, H, M.

3) Voer F.

4) Joh. 17, 3.