De brug van Paramaribo naar Willemstad. Nederlands-Caribische en Caribisch-Nederlandse literatuur 1945-2005

1994
Drie auteursbiografieën
Cola Debrot
Hugo Pos
Astrid H. Roemer

In 1985 werd er in het Letterkundig Museum in Den Haag en in de bibliotheken op de Nederlandse Antillen een tentoonstelling aan de Antilliaanse medicus-politicus-schrijver Cola Debrot (1902-1981) gewijd, in januari 1986 gevolgd door een vierdaags symposium. J.J. Oversteegen was een van de deelnemers. Hij was immers mede-redacteur van het zevendelige Verzamelde Werk van Cola Debrot, waarvan hij de delen 2 met de poëzie van Debrot, deel 5 met artikelen over literatuur en deel 6 met alle betogende teksten bezorgde door middel van aantekeningen en uitvoerige verantwoordingen, maar vooral met zijn dikke tweedelige biografie van Cola Debrot, In het schuim van grauwe wolken; Het leven van Cola Debrot tot 1948 (1994) en Gemunt op wederkeer; Het leven van Cola Debrot vanaf 1948 (1994).

In 1987 opende J.J. Oversteegen als hoogleraar Algemene Literatuurwetenschap het academische jaar van de Utrechtse letterenfaculteit met een college De schrijversbiografie; een onmogelijk genre. Uit zijn rede wordt het waarom van het ‘onmogelijke’ duidelijk. De schrijversbiografie vraagt namelijk aandacht voor mens en oeuvre, ze is geschiedschrijving, essay én roman. En dat is bij elkaar genomen een zo zware eis dat ze nauwelijks realiseerbaar lijkt. Op het moment van die rede was Oversteegen al ongeveer drie jaar bezig een biografie aan de Antilliaanse jurist, arts, cultuurbevorderaar, politicus, staatsman en schrijver Mr N. (Cola) Debrot (1902-1981) te wijden, een werk waaraan hij vervolgens als vutter nog jaren zou besteden. Hij deed het uit vriendschap voor de persoon Debrot én uit waardering voor diens literaire en culturele werk.

Een biografie wordt achteraf geschreven als het leven van de beschreven persoon afgesloten is, vanuit een totaalvisie op die persoon, vanuit en door studie, met behulp van materiaalverzameling door middel van een uit bronnen en gesprekken langzaam en moeizaam verworven totaalbeeld. Dan zet een biograaf zich tot schrijven en doet alsof hij met het leven meeschrijft - maar steeds weet de biograaf wat er later zal gebeuren en plaatst hij zijn verhaal onontkoombaar in dat perspectief. De lezer, die niet op de hoogte is, leeft mee en weet nog niet wat er later zal gebeuren. Dat roept spanning op die de biograaf moet verzoenen: ‘Het leven is misschien niet werkelijk een eenheid, maar de levensbeschrijving wel, om twee redenen: het is een neerslag van de unificerende waarneming, en het is een tekst. Ik heb mij een voorstelling gevormd van Debrots persoonlijkheid en ik neem vooral die feiten waar die dit beeld bevestigen. Een biografie is een gedachtewisseling, met de lezer maar ook met het personage, over de vraag hoe het leven in elkaar zit, een levensbeschouwelijke discussie dus. Voor mij is dat de belangrijkste reden waarom Debrot zo'n ideaal object is voor een levensbeschrijving.’ In het voorwoord van het tweede deel van de biografie zelf voegt Oversteegen toe: ‘Het gevoel dat het voor mij persoonlijk zinvol was, mijn kijk op het leven vast te leggen langs de weg van een zo exact mogelijke beschrijving van de wijze waarop iemand die ik bewonder en waarvan ik houd, vorm heeft gegeven aan het zijne.’ Bovendien waren hij en zijn vrouw al sinds 1955 met de Debrots bevriend. Voor iemand die de schrijversbiografie zodanig opvat is het misschien literair-wetenschappelijk gezien wel een onmogelijk genre, maar wordt het menselijk gezien een zeer zinvolle bezigheid.

De practicus-pragmaticus won het gelukkig van de theoreticus. Oversteegen schreef een monumentale biografie in twee delen die de (te) bescheiden ondertitel voert ‘het leven van Cola Debrot’ maar ook en beter had kunnen luiden ‘leven, werken en tijd’ van Cola Debrot, omdat getrouw aan het theoretische uitgangspunt alle drie aspecten diepgaande aandacht krijgen. Ze ontleent een drievoudig belang aan de aftastende geschiedschrijving van de mens Cola Debrot en zijn vrouw, de Amerikaanse danseres Estelle Reed en op de achtergrond hun dochter Jane Marie, en de talrijke Nederlandse, Europese en Antilliaanse vrienden en kunstbroeders; aan de essayistische analyse, interpretatie van het literaire werk, de receptie daarvan en vooral en heel bijzonder aan de evocatie van de sociaal-culturele ontwikkeling in Nederland en van Curaçao als decor waartegen hij het beschreven leven en werk afzet. Bovendien slaagt Oversteegen erin het hele werk door een constante toonzetting te handhaven die de achthonderd bladzijden doen lezen als een roman.

Deze biografie biedt via de persoon Debrot een prachtig tijdsbeeld van het Nederlandse kunstleven en de kunstopvattingen van de jaren tussen de twee wereldoorlogen, waarvan Oversteegen wegens zijn dissertatie Vorm of vent (1969) als geen ander uitstekend op de hoogte was. Ze biedt bovendien een beeld van Curaçao in een belangrijke periode van kolonie tot de autonomie. Het leven en werk van Cola Debrot zijn van belang voor de Europese én de Antilliaanse lezer. Als Cola Debrot in 1948 naar de Nederlandse Antillen terugkeert, speelt hij van meet af aan een cruciale rol in de culturele tak van de dekolonisatie en de autonomie die dan ter discussie staan. Hij is het die zorgt voor de formulering van en die gestalte geeft aan een eigen Antilliaanse cultuurleven. Hij gaat al snel in de politiek, waar het hoogtepunt van zijn carrière het gouverneurschap wordt in de voor de Nederlandse Antillen zo belangrijke en onrustige jaren zestig, die uitlopen op de grote brand en het oproer van ‘Dertig mei 1969’. In feite de interne dekolonisatie en democratisering voor Curaçao.

Cola Debrot werd op 4 mei 1902 op Bonaire geboren uit een Bonaireaanse vader - die afstamde van een protestantse Frans-Zwitserse militair die zich aan het einde van de achttiende eeuw op Bonaire vestigde - en een moeder van een uit Venezuela afkomstige Rooms-Katholieke familie van gemengd Frans-Spaanse origine. Er zit dus Europees bloed in Debrots aderen, maar hij was geen Europeaan zoals men nog wel eens geneigd is te denken. Zijn familie behoort tot het oude Bonaireaanse patriciaat. Toen de jonge Cola twee jaar oud was verhuisde het gezin naar het hoofdeiland Curaçao, waar Cola op de Openbare Hendrikschool en het beroemde Rooms-Katholieke Sint Thomas College les kreeg. Na een verblijf bij familie in Caracas vertrok Cola midden in de Eerste Wereldoorlog naar Nederland, waar hij in Nijmegen zijn middelbare school afmaakte. Vervolgens studeerde hij rechten in Utrecht en medicijnen in Amsterdam. Intussen had hij veel en langdurig in Europa gereisd en zijn vrouw, de Amerikaanse prima ballerina Estelle Debrot leren kennen. Na een huisartsenpraktijk in Amsterdam vertrok het gezin Debrot in 1948 naar de Antillen, waar Debrot eveneens een huisartsenpraktijk opende, maar al gauw geheel in het politieke leven ondergedompeld werd. Na diverse politieke functies op de Antillen en in Nederland, werd hij in 1962 (op zestigjarige leeftijd) de eerste Antilliaanse gouverneur - een functie die hij tot na de uitbarsting van ‘Dertig mei 1969’ vervulde, waarna hij zijn laatste levensjaren in het Rosa Spier huis in Laren doorbracht.

Dit zijn enkele uiterlijke levensfeiten. De biograaf gaat het voornamelijk om innerlijke drijfveren. Dan leren we Cola Debrot kennen als kosmopoliet of universalist, die thuis is in vele talen en culturen. Spaans is zijn moedertaal, Papiamento de taal van zijn vader en Nederlands is de onderwijstaal. Verder krijgt hij op school de normale bagage aan vreemde talen, maar Engels is de taal van zijn vrouw en wordt de nieuwe thuistaal, Frans leest hij veel en spreekt hij goed. Debrot verkeert veel en graag in Parijs en is zeer bevriend met Céline. Hij heeft verschillende culturen geheel geïnternaliseerd. Hij is wegens geboorte en opvoeding vertrouwd met de Antilliaanse, maar hij heeft zich de Europese cultuur geheel eigen gemaakt. In de jaren dertig werkt Debrot mee aan het tijdschrift Forum, waarin hij onder meer het klassiek geworden Mijn zuster de negerin publiceert. In 1940 behoort hij tot de oprichters en is hij theoretisch woordvoerder van Criterium. Hij publiceert in de jaren veertig nog enkele poëziebundels, een novelle en de dikke roman Bewolkt bestaan. Met dat werk kan hij zich rekenen tot de bekende literatoren in Nederland. Zodra hij terug is op Curaçao werpt hij zich in de organisatie van het culturele leven en propageert hij de culturele zelfwerkzaamheid als noodzakelijk tegenwicht tegen het dan net opgerichte Nederlandse Sticusa. Hij is degene die zich als een van de eersten rekenschap geeft van wat de Antillen op literair gebied hebben voortgebracht. Door middel van talrijke lezingen en artikelen van diverse omvang zoekt hij naar het karakteristieke van een eigen Antilliaanse literatuur.

‘Cola Debrot is zich steeds sterk bewust geweest, deel uit te maken van een wereld die uit innerlijke tegenstellingen bestaat. Hij was vooral daarin Antilliaan, dat hij de cultuurmenging, de creolisering, waarvan hij maatschappelijk gesproken het produkt was, als een persoonlijke erfenis heeft aanvaard,’ aldus Oversteegen in het Voorwoord van het tweede deel. Deze culturele veelzijdigheid laat zich het best symboliseren met Debrots geliefde metafoor van het kristal: ‘Mijn eenheid der verscheidenheden is niet die van de bol, waarin de verscheidenheden in de eenheid worden opgeheven, maar die van het kristal, waarin de verscheidenheden elkaars schoonheid weerkaatsen en onzegbaar verhoogen.’ (Geciteerd uit deel 1, pagina 330-331) Biograaf J.J. Oversteegen is in die geest van Cola Debrot zelf zó te werk gegaan dat hij de vele facetten laat schitteren die Debrots beschreven leven rijk is. De actualiteit en het belang van Cola Debrots visie wordt steeds duidelijker nu elk land en elk individu door de mondialisering steeds meer multiculturele invloeden ondergaat en verwerkt.

Hugo Pos

In 1982 sprak Jos de Roo van Radio Nederland Wereldomroep uitgebreid met de Surinaamse jurist Hugo Pos. In 1986 verscheen een bewerking van die gesprekken onder de titel Oost en West en Nederland; episodes uit het leven van Hugo Pos, opgetekend door Jos de Roo. In 1995 verschijnt Hugo Pos autobiografie In triplo, waarin de drieslag Oost en West en Nederland is gewijzigd in de drieslag Surinamer, Nederlander en jood. Hewt lijkt erop dat de Oost als constituerend element in Pos' leven is verdwenen, maar wie de mémoires leest zal merken hoe essentieel het Oosten in Hugo Pos' levenservaring en denkwereld is gebleven. Hugo Pos wil dat we zijn autobiografie in de tweede helft van de jaren negentig, als hij inmiddels ouder dan tachtig jaar is geworden, lezen als een meer overwogen beschouwing van zijn leven dan hij anderhalf decennium eerder in zijn interviews met Jos de Roo kon geven. ‘De verwoording van wat toen bij bovenkwam is loslippig, onvolledig, niet doordacht en ongeordend,’ oordeelt hij nu streng over zichzelf. Behalve de gevorderde leeftijd zijn er inmiddels ook meer dan en half dozijn verhalen- en gedichtenbundels van zijn hand verschenen, die hem de voor zijn mémoires noodzakelijke schrijfervaring bezorgd hebben.

Opnieuw bij je herinnering te rade gaan, ze ordenen en ze neerschrijven... Voor Hugo Pos' schrijverschap - hij debuteerde pas na zijn tweede, Nederlandse pensionering - is de herinnering die met de ‘demonen’ van het geheugen speelt een essentieel thema. Pos weet het zo eenvoudig te omschrijven: ‘de Ik, de schrijver, converseert met de Ik, het lijdend voorwerp, en de laatstgenoemde onthult tegenover de eerstgenoemde wat hem zoal in zijn leven heeft beziggehouden.’ Maar hij weet tegelijkertijd heel goed: ‘Zo gaat dat met herinneringen, je bent er nooit helemaal zeker van’, want ‘de bleekste inkt is sterker dan het sterkste geheugen’. ‘En tezelfder tijd besef ik dat ik niet anders aan het doen ben dan een soort patience met mijn herinneringen te spelen, de ene haal ik naar voren, de andere schuif ik weg, keer ik om, bewaar ik voor later.’ Door dat soort uitweidingen waarmee Hugo Pos zijn autobiografie begint - en die ook later steeds terugkomen - blijft de lezer zich voortdurend van het tijdsverschil van het gebeurde en het moment van vertellen èn het selectieve van het verhaal bewust - een mooie literaire kunstgreep die de tekst relativeert en de lezer tot eigen oordeel activeert.

In plaats van de driedeling jood, Suriname en Nederland zou er ook een driedeling gemaakt kunnen worden tussen Pos als militair, Pos als jurist in allerlei gedaantes en Pos als cultuurmens in de vorm van bestuurder en als creatief auteur. Alle drie gedaanten komen in de autobiografie uitgebreid aan de orde. ‘Waar ik mee bezig ben heeft niets uitstaande met een zelfportret, ik zie mezelf eerder in de rol van model, dat hoofdstuk na hoofdstuk poseert voor de schrijver, de ene keer in een tropenkostuum, een andere keer in 's rechters toga, een hoogst enkele keer in mijn blootje.’ Pos mag dan pas laat een geregeld producerende schrijver zijn geworden, een fervent lezer was hij heel zijn leven. Zelfs in zijn militaire dienst las hij ‘van die kleine rode boekjes met een tragedie van Shakespeare in de loop van het kanon gelegd’. Zijn mémoires getuigen impliciet en expliciet van zijn belezenheid en leesvoorkeur.

Ieder mens op leeftijd heeft zo zijn eigen herinneringen. Wat maakt ze de moeite waard deze op te schrijven, te structureren en te publiceren. Wat maakt het voor een lezer interessant om zich in andermans herinneringen al lezend te verdiepen? Is dat een kwestie van ‘dat je veel meegemaakt moet hebben’ of is het een kwestie van stijl die ook aan kleine herinneringen zijn glans geeft? De jonge Hugo Pos, opgegroeid in een joods gezin in Paramaribo, vertrekt op veertienjarige leeftijd naar Nederland, waar hij een gymnasiumopleiding in Alkmaar volgt. Vervolgens studeert hij rechten in Leiden en Parijs, een tijd waarin hij kennismaakt met het opkomend Nazisme. Zodra de oorlog in Nederland uitbreekt, probeert hij te vluchten. Na een mislukte poging vanuit Scheveningen, vlucht hij via Delfzijl, Finland, Rusland, Japan, de Verenigde Staten, Canada en Suriname uiteindelijk naar Engeland, waar hij een officiersopleiding bij de Prinses Irenebrigade krijgt en vervolgens kanonnier wordt op een koopvaardijschip in het Caribisch gebied. Hij wordt later gestationeerd bij de Netherlands Indies Civil Affairs in Australië, gaat naar Portugees Timor en komt uiteindelijk als openbaar aanklager voor de ‘minor war crimes’ in Tokyo terecht. Na een kort verblijf in Nederland gaat hij terug naar zijn geboorteland Suriname waar hij rechter wordt en procureur generaal. Hij is er tevens heel actief op cultureel gebied. Na zijn pensionering in 1963 gaat hij naar Nederland, waar hij rechter en raadsheer wordt. Na zijn Nederlandse pensionering schrijft hij recensies en begint hij geregeld creatief werk te leveren in de vorm van verhalen en kwatrijnen. Van dit bewogen leven en zijn bereisdheid die tot kosmopolitisme uitgroeide doet de oudgeworden Pos nuchter persoonlijk verslag. Hij is erbij als Indonesië zijn onafhankelijkheid opeist, hij registreert de reacties op de atoombommen op Japan, hij neemt deel aan het opbloeiende cultuurleven in het welvarende Suriname van na de oorlog, hij ziet van een afstand hoe zijn vaderland door militairen wordt overmeesterd en hoe zijn vrienden op 8 december 1982 werden vermoord.

De stijl van Hugo Pos is die van een bedachtzame beoordelaar, die het enerzijds-anderzijds wikt en weegt, en vervolgens tot een persoonlijk oordeel komt. Het motto van Bernardo Ashetu uit diens Yanacuna geeft dat uitstekend weer: ‘En ik hijs de vlag en ik strijk de vlag en hijs de vlag en strijk de vlag en ik woeker met haar kleuren.’ In triplo kent de relativering van een auteur die van zichzelf uiteindelijk belijdt: ‘Iets tussen stervens-bereidheid en “Lebensbejahung” in. Daar kun je heel oud mee worden. Dat zie je aan mij.’

Astrid H. Roemer

In de autobiografische herinneringen Zolang ik leef ben ik niet dood (2004) gunt Astrid H. Roemer de lezer een uitvoerige kijk in haar leven. Een autobiografisch proces, zoals de ondertitel luidt, gaat over vier nogal los van elkaar staande onderwerpen. Allereerst wordt er over veel persoonlijke zaken heel gedetailleerd geschreven waardoor we lezen over allerlei intieme aspecten van haar privéleven, de relatie tot haar moeder en met name haar liefdesleven met Bill, de ‘man-van-mijn-hart-lichaam-ziel’ en haar lesbische relaties. Van andere orde in deze privésfeer is de uitvoerige beschrijving van het kopen van het huis met allerlei details van makelaars en vaklieden over de vloer: ‘Heb ik een huis? Had ik een huis? Zal ik in Europa ooit een home kunnen hebben? En ergens in de tropen?’ Ten slotte zijn er in deze categorie de steeds weer terugkerende opmerkingen over het functioneren van het eigen lichaam.

Ten tweede bevat Zolang ik leef ben ik niet dood filosofietjes en ideetjes over van alles en nog wat van de koude en de warme grond over Nederland en Suriname die ze door haar biografie heen strooit. Astrid H. Roemer studeerde cum laude af aan de Universiteit voor Humanistiek: ‘Helaas, steeds weer bleek ik te kritisch te zijn en te eigenzinnig om mij langdurig en systematisch te laten volstoppen met kennis van anderen; vooral als die anderen voornamelijk ook nog “blanke, bourgeois West-Europese mannen en vrouwen” waren. Toch heb ik altijd iets gehad met het Humanisme.’ Terugkerend motief is de aloude trits van het Goede, het Ware en het Schone - met hoofdletters. ‘Zoals veel christenen hun Godsgevoel operationaliseren en personifiëren als Vader & Zoon & Heilige Geest beleef ik mijn godsgevoel in een klassiek waardenstelsel van Schoonheid, Waarheid en Goedheid.’ Voor haar zijn naar haar zeggen drie waarden van steeds meer belang geworden voor haar levensgeluk: vrijheid, intimiteit, onafhankelijkheid. In de aloude bijbelse trits Geloof, Hoop en Liefde staat voor haar de laatste centraal: ‘Iets is voorbij maar hoe houdt het op?’ Dat iets is voor haar de liefde, de relatie met Bill als minnaar en leidmotief.

Ten derde komen er politiek maatschappelijke aspecten van Suriname en Nederland aan de orde als racisme, kolonialisme en neokolonialisme, onderwijs en minderheden, de periode van haar ‘partij-politieke flirt’ bij Groen Links en de verklaring en rechtvaardiging van haar handelwijze ten opzichte van Bouterse. Over onderwijs aan buitenlandse kinderen in Nederland oordeelt ze fel en ongenuanceerd: ‘De leerkrachten behoren veelal tot het kaf van het onderwijzersbestand Barstensvol ervaringsdrab zitten de meesten hun tijd uit in een slecht geoutilleerd klaslokaal. Slecht gekleed. Slecht verzorgd. Slecht gemanierd. Slecht gemotiveerd.’

Ten slotte gaat er veel - gelukkig - in deze autobiografische herinneringen over literatuur en schrijverschap, over medeauteurs, over het literaire leven en relaties met uitgevers en critici, het literaire congrescircuit en het prijzencircus en vooral en over de eigen boeken en het schrijven, de aanleiding en de omstandigheden, de keuzes en de uitwerking, de thematiek en de auteursintentie. Het is dat onderdeel waar de in een schrijversbiografie geïnteresseerden hun materiaal vinden: ‘Toch heb ik in mijn jeugd stil gehuild bij Anna Karenina, zacht geslapen met de kleine gedachten van Tagore, van lachen gebruld bij Pippi Langkous en gebeefd bj de sprookjes van de gebroeders Grimm.’

Zolang ik leef ben ik niet dood gunt de lezer een kijk in de keuken. Roemer noemt mede-auteurs als Marion Bloem, Gabriël Garcia Marquez, Alice Walker en Toni Morrison, haar beëindigde relatie met de Stichting Schrijvers School en Samenleving die haar niet meer uitnodigde nadat ze drie, vier keer niet kwam opdagen, en haar kritiek op critici. Over haar manier van werken doet ze verhelderende uitspraken: ‘Ik kan dagen, weken, maanden en misschien een heel jaar zijn zonder een woord te spreken. Vooral voor mijn werk als literair auteur is niet-spreken een absolute voorwaarde. Ben ik bezig met een roman dan bén ik ook helemaal van de roman.’ Over een interview heet het: ‘Hoeveel zin had het hem uit te leggen dat ik voor mij voor het schrijven los wikkel van alles; niet slechts van anderen maar ook van mijn persoonlijke voorkeuren, meningen, ervaringen enzovoort; dat ik leeg en weerloos begin aan een roman, wetend dat de schrijfarbeid mijn dagen zal vullen, mijn honger stillen, mijn dorst zal lessen, mijn lusten bevredigen. Zelfs mijn angsten veranderen in oases van kalm water.’

Naast deze algemene uitspraken over haar wijze van schrijven en haar poëtica doet Roemer uitspraken over afzonderlijke werken, de structuur en de thematiek die ze wilde verwoorden. Zo schrijft ze over het onlangs herdrukte Neem mij terug Suriname dat haar grondgedachte daarin de vraag was of het mogelijk is met iemand de lichamelijke liefde te bedrijven zonder van die persoon te houden, of liefde en seks te scheiden zijn. In Over de gekte van een vrouw zocht ze naar de ‘grenzen van vrijheid en naar de leefruimte van een aantrekkelijke creools-Surinaamse vrouw in het Paramaribo van vlak voor en na mijn geboorte in 1947.’ In Levenslang gedicht verwoordde ze haar ‘verbijstering over gewelddadig sterven, een serenade op het samenleven in haar intimiteit, waarbij alle regsiters van mijn emotioneel kunnen zijn opengetrokken.’ Dit soort uitspraken geeft de schrijverskijk op werk waar lezers in hun reacties vaak heel andere accenten leggen. De visie in haar trilogie over de recente Surinaamse geschiedenis verdedigt ze meermalen uitgebreid en gedetailleerd: ‘Ik schrijf niet over personen maar over waarden. Ik oordeel niet maar articuleer gevoelens. Ik richt een herdenkingsmonument op, maar één met duidelijke gaten naar de toekomst.’ Ze verwijt de literaire pers dat deze de trilogie besproken heeft als ‘politiek issue en niet als modernistische literaire roman met klassieke thema's in een mooie structuur.’

Tenslotte wordt deze auteursvisie op het werk weer verbonden met de persoonlijke situatie in de niet uit te roeien onzekerheid van de migrant: ‘Wie zou ik toch zijn geworden als ik in Paramaribo bij mijn bloedverwanten was gebleven?’ Met het ouder worden steekt van tijd tot tijd, impliciet of expliciet, het heimwee de kop op in de vraag naar de juistheid van de gemaakte keuze tussen Suriname en Nederland en het besef van de migrantenervaring: ‘Ik mag dan wel het verlangen naar mijn geboorteland kwijt zijn geraakt - eigenlijk ben ik gewoon het zicht op Suriname & Surinamers kwijt - maar het gevoel dat ik onderweg ben heb ik behouden.’ Even later schrijft Roemer over haar ‘zeemansgevoel’ waardoor ze nooit het idee zal kunnen hebben ergens voorgoed te zijn aangekomen. Astrid H. Roemer, Zolang ik leef ben ik niet dood, een autobiografisch proces is oppervlakkig gelezen vooral het verslag van een migrant die zich een huis zoekt door het inrichten van een vervallen zeskamerflat, maar het is ook en vooral het verslag van een migrantenauteur die een ideologisch thuis vindt in het schrijverschap. Of in de combinatie van deze twee: het Surinaamse schrijverschap in een Nederlandse zeskamerflat.