De brug van Paramaribo naar Willemstad. Nederlands-Caribische en Caribisch-Nederlandse literatuur 1945-2005

1980
De uzi spreekt - de dichter zwijgt?
Jit Narain
Imro
Blaw Kepanki
Gerrit Barron
Jozef Slagveer
R. Isselt
Denise de Hart
Hugo Pos
Michael Slory

‘Het historisch signaal is gegeven. Ik heb de opdracht dit te vertalen.’ Jozef Slagveer: Een vrouw zoals ik 1981: 13)

‘Weiger te sterven aan het kruis der stilte’ Paul Marlee: Thokat 1976: 33)

In 1967 kon Thea Doelwijt (1938) nog in De speelse revolutie beschrijven ‘hoe jongeren met veel elan een omwenteling teweeg brengen’ maar in 1980 werd het ernst toen zestien sergeanten met de macht van de uzi het bewind overnamen. Zoals na 30 mei 1969 op Curaçao een literair verwerkingsproces op gang kwam, zo lijkt het ook nu zinvol na te gaan hoe dergelijk ingrijpende maatschappelijke gebeurtenissen als de onafhankelijkheid en een staatsgreep literair verwoord werden. Ik zal daarbij vijf stappen onderscheiden.

De kater van de onafhankelijkheid?

Iedereen die de jaren na de onafhankelijkheid achteraf beschrijft met de ervaring van de coup in gedachten schrijft over corruptie en politiek wanbestuur. In Ons Suriname van 25/26 oktober 1979, het kritische blad dat werd uitgegeven door Denise de Hart, wordt een ticket ter overname gevraagd tegen elke prijs om het land waar zoveel onmacht, onwil, onkunde van de regering is, het land met zijn stagnerende ontwikkeling, sociale nood, slecht onderwijs, geldverspilling en inflatie te ontvluchten. De literatuur lijkt na de onafhankelijkheid een pas op de plaats te maken, waarbij wordt voortgezet wat er al eerder was. De migratiepoëzie gaat door, evenals de traditionele strijdpoëzie van de blijvers en de persoonlijke lyriek. Vormelijk gezien maakt de grote meerderheid poëzie van het enjambement: lange ‘prozaïsche’ zinnen die uitgesmeerde worden over talrijke regels die worden afgebroken op willekeurige plaatsen. Bij de presentatie mijden de ‘dichters’ hoofdletters en (lees)tekens, strofeen, rijm en metrum.

Ook na de onafhankelijkheidsdatum ging de migratie door, hoewel minder massaal: ‘Allen komen hier / profiteren van / waar ze recht op hebben’ (Chitra Gajadin: Van erf tot skai 1977: 15) Het ontwikkelingsgeld stroomt binnen: ‘Geef de hulp / niet als boete / Maar als teken / van een nieuw samengaan.’ (Niemel 1981). Corruptie, nepotisme, favoritisme, cliëntelisme en protectionisme vieren hoogtij. De dichter reageert met gedichten over de strijd van een Volk, de Stem van het Volk, het Geweten van de Natie met allemaal hoofdletters. Dew Rambocus geeft met Frambo; 4 juni, 1 juli - de data van de eerste Hindostaanse immigratie in 1873 en de emancipatie van de slaven in 1863 - een flamboyante bijdrage aan de Jonge Republiek: ‘laat de openbaarheid / van deze verzen / doordringen tot het gehele Volk / het onbewust besef verlichtend / licht werpend op de strijd / van onze voorouders / vanaf de Indianen / via de slaven en kontraktarbeiders / tot aan deze generatie’ (Inleiding) De flambouw van de strijd wordt van generatie op generatie overgedragen: van marrons, Kwakoe, de contractarbeider, enz. Rambocus roept het parlement aan: ‘de opmars van het Volk is niet te stuiten / de opmars voor rechtvaardige strijd / tegen verdere armoede en verdrukking / tegen nepotisme en corruptie / ter bestrijding van Volk en Vaderland (...) we zullen werkelijk / op ieder stukje grond / van deze en onze Republiek Suriname / strijd leveren / totdat onze gele ster / - de vlag van de overwinning - / overal in het land / blijvend is neergeplant’ (40)

Jit Narain haalde in zijn debuutbundel Dal Bhat Chatni (1977) de linkse ‘revolutionaire’ retoriek van Arbeiders en Landbouwers met Hoofdletters genadeloos onderuit als praatjesmakerij zonder enige reële prestatie: ‘veertig jaren zijn / ruim geweest / om te weten / en te verwerpen / die nationale geest / van de nationalist / uit de stad / die een ziekte erbij werd / voor zowel / het land als zijn dienaar / één die werkelijk voor sterft / de ander altijd in naam’ (17-18) In 1983 zou Julian With over ‘hoe word je een Surinaamse kunstenaar?’ schrijven: ‘Zing over winti / zelfs als je stembanden / de valse geluiden produceren / zet de woorden kolonialisme, imperialisme, / racisme en uitbuiting onder elkaar / en je bent een volksdichter / neem wat exotische attributen mee op het podium / en je bent een kunstenaar / in het land der blinden / zijn twee gesloten ogen keizer’ (1983: 34)

Niettemin gaat de retoriek door, zoals Imro: Eerst mijn land... dan ik (1978) die ook een bijdrage wil leveren aan de bewustwording van het Surinaamse volk (Inleiding). Hij produceert poëzie van de weliswaar goede bedoeling maar puur cliché, gerijmel en gestamel: ‘Sranang, / mi lobi Sranang, / Het land, / Waar ik in geboren ben / Waarin ik getogen ben / Waaraan ik mijn lot verbonden heb / Waarin ik wil sterven / Eerst mijn land, dan ik’ (38). De verontwaardiging is steevast groter dan het talent.

Blaw Kepanki: Poezie als middel (1979) schrijft poëzie van de grote afrekening: ‘Vandaag / plaats / ik jullie / Hindostanen / Creolen / Javanen en / anderen / terug in de rijen / van Kapitalisten / en niet-Kapitalisten / Onderdrukkers / en Onderdrukten / De enige / ware vloeiende / MAATSCHAPPELIJKE IDENTITEIT / die met alle fabels breekt’

De eerste twijfel aan de zegeningen van de onafhankelijkheid klinkt van uit Nederland bij Gharietje Choeni: Asa (Hoop) (1980) ‘Standbeelden verwisseld / plein omgedoopt / historisch moment / averechts / het effekt / een kiek / onze republiek / onafhankelijkheid / verdrongen door de vijand / afhankelijker dan ooit / dekolonisatie / gaf de eer aan / neokolonisatie’

De kater komt later. In de poëzie hebben de meeste dichters de ogen gesloten voor de corruptie van de bewindhebberen in deze prille onafhankelijkheid. Alleen Blaw Kepanki (1979) schrijft in ‘Dag der omhelzingen’ in de bundel Poëzie als middel (1979) enige twijfel van zich af aan de waarde van de viering van de onafhankelijkheid op 25 november 1975. Hij geeft uiting aan onderlinge verdeeldheid, twijfel en zelfs verdriet: ‘Dag der Omhelzingen' Dag van de leugen (...) De Miskenning van Den Haag / en / De Ontkenning / van Paramaribo’

De revolutie de greep naar de macht en de literatuur

‘Is er troep / dan / komt er een coup,’ zo ‘dichtte’ Gerrit Barron in De geest rispt op (1981). Zo eenvoudig is dat, evenals ‘de nieuwe / Surinaamse mens: geen geboorte / zonder bloedverlies’. (8) Dat er bloed zou vloeien was ingeculculeerd door de revisten in Suriname. Aanvankelijk was het nog ‘de salonrevolutionairen / spinnen / woorden op papier / de echte surinamer / pakt / een bezem / en veegt schoon’. (12) Maar bij die bezem bleef het niet het werd de bullepees als in de slaventijd en vervolgens de uzi. Toch is de revolutie unaniem positief ontvangen door Surinaamse auteurs. De dominante verwachting is dat er met de revo een nieuwe tijd is aangebroken, dat er nu een eind komt aan de onuitroeibare corruptie. Denise de Hart: Suriname is Switi Sranang niet meer,klaagde in juli 1980, een paar maanden na de coup, de corrupte Regering-Arron aan: ‘Slechts wij mensen van de N.P.K. / leefden als rijken van Amerika / kregen percelen, lieten paleizen bouwen / voor onze wettige en voor onze buitenvrouwen (...) Regering en N.M.R. hebben nu hun vertrouwen / Zij gaan samen puin ruimen en dan opbouwen’.

Het van bovenaf geregisseerd Een pantserwagen in de straten (1981) bevatte de drie winnende verhalen van een verhalenwedstrijd, uitgeschreven door Het Ministerie van Cultuur, Jeugd en Sport, ter herdenking van de eerste verjaardag van de ‘revolutie’: ‘er zit geen hoop in poëzie / geef mij een geweer / een oud geweer dat ik verdichten kan tot een / revolutie’ (5) Het winnende verhaal ‘Julien Colijn’ bevat het echec van de schrijver nu is het tijd voor de uzi - de oude en de nieuwe Surinamer lopen parallel aan oud en jong, rijk en arm: nieuwe kansen voor de armen. In het tweede verhaal wordt het blind geboren Indiaanse kind Tamara [Morgen] door een operatie ziende op de dag van de revo. Het zieke Suriname wordt gezond: ‘Als Suriname ziek geweest was, zou het land, zijn land, zeker beter worden door deze ingreep. Precies zoals gebeurd was met Tamara...’ (30) Het derde verhaal over de revo en het gewone leven dat eigenlijk van niets wist van wat er die dag verder gebeurt verwoordt de verwarrende gevoelens van bevolking in een zwak verhaal: ‘Tijd om te helen. Tijd om beloften na te komen. Tijd die het uitzicht op morgen zinvol moet maken. Morgen is er werk. Hetzelfde werk als altijd, maar met andere, betere mogelijkheden.’ (38)

In De tijd doorkliefd lezen we een bloemlezing van niet eerder gepubliceerde Surinaamse gedichten ter gelegenheid van de eerste herdenkingsdag van de revolutie op 25 februari 1981, uitgegeven door het Ministerie van Cultuur, Jeugd en Sport. De bundel bevat gedichten in het Sranan Tongo, Engels en Nederlands van 22 dichters, waaronder Shrinivasi, Bhai, Orlando Emanuels, Corly Verlooghen en diverse jongeren. Er valt geen woord van kritiek in de - voorzichtige - Nederlandse gedichten die evenmin overlopen van een juichende stemming. Waar is de strijdbare Surinaamse dichter gebleven?

Jozef Slagveer: Een vrouw zoals ik (1981) gaat over Cynthia, 36 jaar, die twee kinderen heeft van verschillende vaders en de hoer speelt om in haar levensonderhoud te voorzien. Dan ontmoet ze de academicus Humphrey Waaling die haar helpt met een baan om uit het leven te geraken: ‘Het verhaal zegt, dat de onafhankelijkheid van [de] surinamer doet denken aan het opnieuw geboren worden van de verlosser, Jezus. Maria is een negerin en haar man een hindoestaan. Javaanse boeren hebben het kind eerst opgemerkt en het een bezoek gebracht op het plein. Deze symboliek van de onafhankelijkheid moet de vrede weergeven waaraan de surinamers behoefte hebben.’ (22-23) Van het verhaal zelf is niet veel goeds te zeggen, het is larmoyant, slecht verteld, prekerig en moralistisch. Cynthia is de personificatie van het hele land Suriname dat ook de hoer gespeeld heeft, uitgebuit is, maar nu een nieuwe toekomst heeft na de coup op 25 februari 1980: ‘Ik heb op 25 november 1975 een sweri gedronken, om samen met anderen de ketens van verdeeldheid open te breken en door te dringen tot het ideaal, dat we als volk met een en dezelfde toekomst moeten hebben. Veel later, op 25 februari 1980, leer ik mijn vrijheid in werkelijkheid ervaren. Ik kan nu met opgeheven hoofd meehelpen een eigen gezicht te geven aan mezelf en mijn land. Het historisch signaal is gegeven. Ik heb de opdracht dit te vertalen.’ (13)

Afstand in de tijd

Zoekend en lezend in vanaf 1980 en daarna verschenen bundels kwam ik maar weinig revolutionaire poëzie tegen wel tijdloze persoonlijke ontboezemingen maar de felle strijdpoëzie van vóór de onafhankelijkheid ontbreekt. Eugène Drenthe schrijft meta-poëzie, Ester religieuze, Tjoe Nij en Mungroo identiteitspoëzie.... ik vond weinig revo-poëzie.

R. Isselt: Zo was Suriname (1982) begint met herinneringen aan Commewijne en hoe dit district door koloniale heersers achteruitgegaan is en vertelt vervolgens over de tegencoup van Hawker en Rambocus op 11 maart 1982: ‘Als een donkere schaduw dat droevenis altijd omkranst, bloeide 11 maart op uit de donkere baarmoeder van de aarde.’ In dit soort stijl vertelt Isselt dat Hawker standrechtelijk werd neergeschoten op 13 maart 1982. hij staat aan de kant van de militairen maar dat is maar een gedicht in een hele bundel. Albert Mungroo: Een Zucht Uit Het Hart (1982) is niet op de actualiteit gericht, op de onafhankelijkheidsdatum en de staatsgreep en als protest tegen armoede in algemene termen nogal retorisch vrijblijvend.

De eerste echte tegenstem klinkt bij Denise de Hart die bij het uitblijven van revolutionaire resultaten al snel al snel een gereserveerd standpunt inneemt: ‘Soldaat jij met je nette broek / kom even bij ons op bezoek / dan kunnen wij je zelf tonen / hoe schandalig slecht wij wonen / Het huis staat scheef, het dak ik lek / bad noch w.c. 't is toch te gek / de kinderen slapen op de grond / met ongedierte, heel ongezond (...) Soldaat met je vervaarlijk geweer / kom zet dat ding nu even neer / geloof me, je kunt daar niet blijvend op bouwen / om onrust uit het land te houden / Het volk heeft toch grif geloofd / wat de revolutier hen heeft beloofd / en wel sociale rechtvaardigheid / maar de kloof tussen rijk en arm blijft wijd // Soldaat op je hoofd staat een hupse baret / maar wees op je hoede vriend, opgelet! / Voorkom dat wanneer de leiders falen / jij de rekening zult moeten betalen’ (oktober 1980) Denise de Hart maakt zich al rijmelend tot vertolkster van het volksgevoel met haar protest tegen nieuwe patronage, corruptie en overheidsverspilling. Het is een herhaling van de kater van 1975 met zijn snelle terleurstelling: ‘De revolutie is straks één jaar oud / maar dat laat de meeste mensen nu koud / voor hen is het ijzer om oud lood / De revolutie lijkt wel dood / het lijkt de tijd van Arron wel (...) de leiders hoog in hun ivoren toren / willen de stem van het volk niet horen’ (januari 1981: 20)

Denise de Hart: Revolutie of dode doks? (1981) durft de teleurstelling te verwoorden: ‘Wat moet ik doen, gadeslaan en zwijgen / Of alarm slaan want nog is 't niet te laat’ (1) Ze heeft de moed om de waarheid te schrijven over snoepreizen, prijsstijgingen, commissies die niets tastbaars opleveren, ambtenarij, censuur en migratie: ‘Wie niet met de stroopkwast rond wil lopen / Kan beter een S.L.M. ticket kopen.’ (7), maar ‘geen heerser is het ooit mogen lukken / Recht en waarheid eeuwig te onderdrukken.’ (7) Ze klaagt de werkloosheid aan, de ondervoeding van de jeugd en de militaire macht: ‘Soldaat met je vervaarlijk geweer, / Kom zet dat ding nu even neer, / Geloof me, je kunt daar niet blijvend op bouwen / Om onrust uit het land te houden, / Het volk heeft toch grif geloofd / Wat de revolutie heeft beloofd / En wel sociale rechtvaardigheid / Maar de kloof tussen rijk en arm blijft wijd.’ (10). Ze ziet de onmacht van de militairen de economie te ontwikkelen. Het tweede deel, ‘De Grietjebie’ is feller nog dan het eerste deel: ‘De regering weet zich nu geen raad / En neemt het aloude middel te baat / Ter camouflage van eigen falen / weer zondebokken van stal te halen.’ (9). Verbeteringen als starten van asfaltering vallen in het niet bij de onpraktische verspilzucht, ook in het onderwijs waar niemand voor de landbouw wordt opgeleid. De revo stelt verkeerde prioriteiten: ‘Dit alles verandert niets aan de trend / Dat het volk zich van het nieuwe afwendt / Er heerst weer de oude apatische sfeer / De revolutie boeit weinigen meer / Gaan wij zo voort zonder 't roer om te gooien / Dan zal de Nieuwe Republiek het niet rooien.’ (8)

Op 2 augustus 1981 gaat Denise de Hart naar Nederland: ‘Ik wil vrij zijn te praten, te schrijven, te kiezen’ (31). Ze is dan Kabinetschef van het particuliere secretariaat van bevelhebber Bouterse af: ‘Voor signalen zijn de machthebbers blind en doof / slechts aan lof en vleierij hechten zij geloof’ (31). Ook als ze in juni 1982 repatrieert blijft ze kritiek schrijven. Op 20 november 1982 vertrekt ze opnieuw naar Nederland. Aan boord van de KLM schrijft Denise de Hart: ‘De revolutie is morsdood en herleeft nooit meer / nu gelden slechts machtsvertoon, uzi's, geweld / Judassen en huichelaars incasseren hun geld (...) Vergeefs onrecht bestrijden maakt wanhopig en moe / Mijn hart blijft bij u, wenst u moed en kracht toe’. (47)

De decembermoorden

Na de 8 december moorden geldt er naast grote papierschaarste censuur en zelfcensuur. De dichters zwijgen, ‘Een ongebruikelijke stilte / heeft in ons een plaats veroverd’ schrijft Shrinivasi al in 1981: ‘ik die luister naar mensen... sta perplex en verwonderd he men zelfs geen woorden meer vuil maakt aan zichzelf, het land en de toekomst.’ (Sangam 1991: 9-13)

In hoeverre zou de zelfanalyse van Orlando Emanuels achteraf geschreven in Getuige à decharge (1987) algemeen geweest zijn: ‘Soms schrijf ik gedichten / met water in mijn pen / en uit ik beschuldigingen / achter gesloten deuren / in tegenwoordigheid van / slechts één luisteraar / die uit de spiegel / beschaamd / naar mij blikt / Met mij zijn er zoveel / levende lafaards / die niet als dode held / de historie verkiezen / Zelfchantage als overlevingsmiddel / is ons niet vreemd’

Wie wel bleef schrijven en publiceren deed dat over neutrale, politiek ongevaarlijke onderwerpen of vanuit het veilige Nederland. Auteurs wendden zich bijvoorbeeld tot de historische roman. Surianto: Aruming melati (De geur van melatie) bevat gedichten over persoonlijke zaken, geen woord over de militairen, evenals Rudi Pinas: Zonder geldige toegangskaart(1984) wel over armoede ging maar niets over de politieke actualiteit. Na de burgeroorlog en met de terugkeer naar de democratie wordt er verlate protestpoëzie van Emanuels en Feliksdal gepubliceerd. Orlando Emanuels: Getuige à decharge (1987) kan gezien worden als opmaat voor de verkiezingen en de terugkeer naar de democratie waarbij de militairen terug in de kazerne worden gestuurd: ‘Nu reeds is bij de pseudoregeerders / in eigen huis / een machtsstrijd / op leven en dood / ontbrand’. Nu is het weer mogelijk fel politiek protest te alten horen: ‘Te lang hebben wij huisvesting gezocht / onder de kloek van een vreemde vlag / Lui en verwend als we waren / schreven we “Onafhankelijkheid” / eerst na een lange geeuw / met een botte griffel op onze lei / En toen eindelijk de krukken ons ontvielen / beten wij / als ode aan de vrijheid / elkaar de strot af’.

Henna Feliksdal: Protestgedichten (1988) en Het verzet (1988) beschrijven de politieke en economische situatie: ‘Mijn pen protesteert / tegen / de chaotische / wantoestanden / in mijn land // Mijn pen protesteert / tegen / de miljonairs / verrijkt / in 7 jaar tijd // Opgeklommen / tot kapitein / met een / verdomd goed soldij / tenkoste / van de / gemeenschap verrijkt’

Gerrit Barron: Nieuwe gedichten in de late middag (1988) beschrijft de teleurstelling van wat de onafhankelijkheid gebracht heeft: ‘waar zijn / alle / tongen / gebleven (...) hebben we allemaal / sedert 1975 / voor de wieg gestaan / en / het kind / niet gestreeld / alleen maar / uit / eigen / belang / groepsbelang / partijbelang’ Hij legt de schuld nog bij Nederland, het Westen en het Kapitaal: ‘ze hebben / de kolonie gesticht / slaven / en / kontraktarbeiders / gecreëerd / een statuut doorgedrukt / een onafhankelijkheid / met / gouden handdruk / daarna / hebben ze / de oorlog / gesubsidieerd / nu / prediken zij / de witte vrede’.

Surinaams literair protest in Nederland

Surinaamse schrijvers in Nederland verkeerden uiteraard in een makkelijker positie. Zo publiceerde de Surinaams Volkskultureel Assemblee Tide in 1983 in Tamara, vrijheidsgedichten;...a dé sa kon! (... de dag zal aanbreken!) [1983] felle protesten tegen de decembermoorden, inzonderheid de moord op Bram Behr met gedichten in het Nederlands, in het Sranan en het Sarnami met Nederlandse vertaling. De oude linkse strijdpoëzie richt zich nu tegen Bouterse-regiem: ‘Het militair gezag / en hun helpers: / DE BLOEDBROEDERS’ (11)

Hugo Pos: De tranen van Den Uyl (1988) is een indrukwekkend toneelstuk. Het geeft het hele proces weer van onafhankelijkheid tot de 8 december moorden. De Nederlandse journalist Han de Graaf en Jozef Slagveer ontmoeten elkaar op het vliegveld van Lissabon. Er volgt een discussie over de migratie voorafgaande aan de onafhankelijkheid, twijfel aan het nut van een parlementaire democratie, de Nederlandse gouden handdruk, het leger, het proces tegen Soerindre Rambocus dat voor een groot deel authentiek is, de dictatuur en de verkiezingsbeloften die niet werden ingelost. Jozef Slagveer juichte de coup toe: ‘Bouterse en Horb waren mijn helden. Zo had ik de revolutie gedroomd, de vrijheid zelf veroveren zoals de Marrons het hadden gedaan: Bouterse - Boni, Boni - Bouterse, het lijkt op elkaar, de namen vloeien in elkaar over.’ De revo-dichters van weleer hebben nu ze waar ze decennium om gevraagd hadden!

Achteraf

Michael Slory: Een andere weg (1991) verdedigt het grote zwijgen van de jaren tachtig: De dichter heeft ‘het recht om niet te gaan strijden / tegen uzies, soldaten op straat. / Het recht om te zwijgen, / hoezeer die vernieling / hem ook aangaat.’ (16) Aan het slot van de bundel ‘Aan de torenklok van Financiën (voor vrede)’ heet het: ‘Ik wil vergeten / de wegen van smarten / Ik wil vergeten / brand en dood. / Ik wil vergeten. / Het worde mij niet verweten / al is men op mij gebeten. / Laat ons / onze toekomst niet tarten! / Ik wil vergeten / al zal men het uur na uur weten.’ (63) Shrinivasi: Sangam (1991) schrijft dat Surinamers: ‘vernederd en opnieuw / de roofvogels / rijker en rijker maken / berooid en bedremmeld / aan het graf / van ons land staan’ (25) Albert W. Mungroo: Sabana bromki (1991) concludeert: ‘Ook wij - aan de wilde kust - / zijn niet gespaard gebleven / Moywana / Atyoni / en elke acht december staat helder / voor de geest’. Hans Breeveld: Meneer de voorzitter... Mag het volk ook wat zeggen? (1992) schrijft: ‘Als de wapens zijn neergelegd / maar moesje nog een bus moet hosselen / een SZF-patiënt in de apotheek / wordt behandeld als een paria / de burger wordt geterroriseerd / door de maffia / Is er dan vrede?’ (2) In Hans Breeveld: Voorzitter, ik heb geen huis! (1996) klinkt politiek-sociale kritiek en kriteik op de verkiezingen als farce. Hij beseft dat met de terugkeer van de ‘democratie’ de economische problemen en de rijk-arm-problematiek bepaald niet was opgelost

Literatuur:

1980	Jozef Slagveer: De nacht van de revolutie
1980	Herman Hennink Monkau: Sranang 25 februari - 3 maart 1980; Als by heldere hemel
1980	Roland Julen: Ontmoeting in het duister
1980	Eddy Kolf: Maswa IJsselstein
1980	Luciën S. Pinas: De verijdelde Coup
1980	Luciën Maynard: Onze vlag
1981	Een pantserwagen in de straten [heb ik]
1981	Jozef Slagveer: Een vrouw zoals ik [heb ik]
1981	Rappa: Opa Djannie [Sranan sa wini]
1981	Anth. De tijd doorkliefd
1981	A.A. Sweet: Strijd voor een betere mentaliteit
1981	Trudi Guda: Vogel op het licht [gedichten 32, 44 positiebepaling]
1981	Peter: De avonturen van Boudje en Harkie [kinderboek]
1981	Denise de Hart: Revolutie of dode doks?
1982	Luciën Pinas: De woelige dagen van maart 1982
1982	Roland Julen: Aphrodite
1982	Roland Julen: Buiten voor de deur
1982	T. Suringa: Het noodlottige paradijs Amsterdam: Blauw
1983	Hans Hemradj Lachman: Strijdkreet uit de gevangenis
1983	Astrid Roemer: Nergens ergens [herschrijving Neem mij terug Suriname]
1984	Denise de Hart: Suriname is switi Sranang niet meer
1984	Emanuel F. Wong Loi Sing: Land dat ik voor niets ooit laat!!
1985	Rona Schweitz: In de schaduw van het heden