Logo DBNL
Eglentiers poëtens borst-weringh (1619)

Eglentiers poëtens borst-weringh

(1619)–Theodoor Rodenburg–rechtenstatus Auteursrechtvrij

Vorige Volgende

Vermaen-brief,
Aen een zeer treffelijck, deughd-lievenden, maer Echt-hatenden, Edel-man: waer in zommighe plaetzen nae ghebootst wert onzen hoogh-geleerden Rotterdammer.

Vernieuwende door de vverckelijcke ghedachten inde spieghel van gheheughenis: Edele, lof-en-liefd-vvaerde Vriend: de Vriendelijcke heugelijcke, en stichtighe t'zamenspraeck die vvy hadden, vvandelende door de Delflandsche beemden, tot dat vvy ghenaeckten (al kuyerende, en tijdt-kortende door verquickende reden-kavelingh, in 't mussige duyn, vvaer de schuvve, en knabbelende konijnen grimmelich dartelden rondtom hun hoolen) aende oever des Schevelinghsche strandt: en vvy aldaer onze rustplaets nemende, met opmerck des vvoelende ghegolf Neptuni, vviens lasure kruyn scheen zich verheffen vvoude boven de Horison onzes gezichts, recht ten dien tijde: na myn best gheheughen: spraken vvy vande nutbaerheyt en heylheyt des Echten staets: Nae dat vvy eerst beklaegt, en vvederom vertroost hadden 't verlies van uvv onlangs verleden overle-

den zalige Moeder. Ick vonde u zo vvydt te verschelen met myn ghevoelen, nopende de vvenschelijcke Godzalicheydt des Echte, dat ick schaers hoop behiel om te treffen myn voorgenomen vvit, en aengeghezien dat ten dien tyde myn bevveegh-vvoorden vruchtloos vvaeren, belooft my 't vertrouvven uvvs reckelijckheyts, dat myn schryven overvvinnaer zal vverden uvvs afkeerlijckheyts. Gheen louterer proef kan vvaere vriendschap geven vande verburghen yver, en erenstlycke neyghingh aen zijn Vriend, als door't aenraeden van't gheen strecken mach zijns heyls, en vvelvaeren. 't Is 'tgevoelen en oordeel van alle vvyzen, ervaeren in't vverelds bedryven: dat vvy verder ziende zyn, en deftiger kunnen raden aen anderen als aen ons zelven. Hoe vaecken heb ick vvillich gevolght uvv trouvve, en vriendelijcke raden, en hoe dickvvils heb ick bevonden de luckighe uytkomsten? doch zo aengenaem en vvas my zulckx niet, ofte noch heugelijcker vvelgevallen zal 't voor my vvezen ziende uvv geluck. Het deert my te bemercken in u een voornemen om onverzelt in eenicheyt uvv' after-jaeren te eynden. Wat bevveeght u? vvat port u? vvat 's de oorzaeck dat ghy betracht zonder voort-teelingh uvv' levens loop te verquissen? kan aenradingh u niet doen veranderen? kunnen reden u niet bevvegen? kunnen beden u niet por-

ren? noch smeken u niet doen vervvisselen uvv onberadich besluyt? laet het inghenomen voor-oordeel u niet misleyden, vvaen u niet blind-hocken, mis-inzicht u niet doen sneuvelen, noch eygen-vvil u niet verleyden. Tvvijffelt niet dat ick met reden u zal overvvinnen, door voorbeelden u doen veranderen, en met deftighe omstandicheyden ontstrengelen de tros uvvs zinnelijckheydts: bevvijzende vvat nutbaerheydt, heylzaemheyt, en Godzalicheyt de houvvelijcke staet u teelen zal: Christ zelven vvezende de stichter, hy zelven met zijn heylighe Moeder die vereerende, met het eerste mirakel op Aerde. Niets is heyligher als de Heylighe Echt, vermits Godt die zelven heylichden, ghelyck natuurs noodzaeckelijckheyts die stichten. Wat 's hoogh-vvaerdigher? vvat's loffelijcker? vvat's heughelycker? Neen, vvat's verongelyckbaerder? als dat, vvelckx afsprings voort-teeling na laet 't geen van onze voorzaeten ghe-erft vvas? Wat grooter onbedachtheydt kanmen pleghen, als te verduysteren onder de lommer van reynicheyt, dat, 't vvelck Godt, vvezende heylicheyts springh-vliet, achten 't heylichste aller heylicheyt? Wat grooter onmenschelijckheyt, als te strijven teghen de vvet der menschelijckheyt? Wat grooter ondanckbaerheyt, als te vveygeren voort-teelingh des voorteelers uvvs vvezen? Vraeght ghy

vvie de Echte staet instelden? 't vvas Licurgus, Moses, noch Solon niet, maer God zelven, dieze oock zelven heylichden. Want na de man geschapen vvas vonnisde God, dat 's mans leven verdrietich ellendich, en ongenoeglyck zoude vvezen zonder Gezellin: Voegende door zijn Goddelijcke goedertierenheyts liefde, Eva by hem: doch schapende de Vrouvve niet van de zelve aerde, maer vande ribbe Adams. Tot zodanigen eynde, dat vvy daer door openbaerlyck zouden verstaen, datter niets hoogh-vvaerder voor ons is als onze Vrouvve: niet achtbaerder, noch niets liever, noch ter vvereld niet dat griffiger met ons verknocht is. Den zelfden goeden God her-vereenicht zynde (nae de al-ghemeene vloed) met het menschelycke geslacht, ghebood, niet dat de menschen eenich, en verscheyden zoude leven, maer vermenichfuldigen, en de aerde met schepzelen vervullen. Ick bid u, zeght my, hoe kost dit geschieden buyten d'Echtelycke Wet? ten sy dat vvy voorstellen vvillen de vryheyts vvet van Moyses, ofte de noodzakelyckheyt des zelvigen tyden. Maer laet ons alleenlyck voor zin-merck nemen het heylige zegghen Christi, datmen Vader en Moeder zal verlaeten, om deze oorzaeck, en de Vrouvv aenhangen. Wat isser heyliger als de liefde onzes Ouders? en dies niet teghenstaende de trouvve Echt

overtreft die. Door vvat middel? door Gods eygen ghebodt. Ten vvelcken tyde? Niet alleenlyck onder de Joden, maer onder de Christenen, verzakende vader en moeder, en begeven hun tot hun Vrouvven. En geen toeval als de doodt kan hun scheyden. Zo de Sacramenten (vvaer de Christelycke kerck op ghegrond-paelt is) nae hun vvaerde en behoorlyck ontzich zijn ghebruyckt, vvie en zal niet toestaen dat deze verburghen heylicheyt reverentelijck en hoog-achtbaerlyck betaemt, ontzien, te vvezen: zijn de eerste instellinge Godes? De Sacramenten vvezende ingestelt op d'aerde, maer d'echte in't Paradys, behoortmen daer over de Echte staet niet Heylich te achten? ons toeghevoecht zijnde van Godt, door vvien vvy onze leven en vvezen hebben ontfanghen? De Echt inghestelt zijnde dadelyck na onze eerste scheppingh. Nu moocht ghy vragen, dat aengezien de Echt zo heylich is: vvaerom dat Christ zich niet ten Echte begaf? Hier op antvvoordt ick datter bezondere dinghen in Christ zijn vvaer van vvy eerder behooren te vervvonderen als te betrachten de zelfde te volgen. Christ vvas geboren, maer had geen teelt-Vader. Hy quam ter vvereld zonder vveedom zijns moeders. Hy verrees uyt den grave als 't ghesloten vvas. Doch vvat is niet in Christ boven de natuere? Laet ons dese

hoedanicheyden toe duyden zijn Godlijcke Almogentheyt. Laet ons, die leven in 'tbesteck der nature, met ned'richeyt ontzien 't gheen boven de natuere is, en volghen 't gheen ons begrip bereyckt. Ghy mooght zegghen dat Christ gebooren vvilde vvezen uyt een maeght, Ick staet u toe, maer 't vvas een ghehuvvde-vrou-maeght. Een Maechde-Moeder voeghden Godt best, en zy zijnde ghehuvvt aenvvees ons 't gheen ons betaemden. De maeghdelijcke reynicheyt voeghden heur, als vvezende onbevleckt baerden door Hemelsche Heylige instralingh. En Joseph heur vvettelijcke man leert ons de vvet des Echten staets zuyverheyt. Niet ghevoeghzaemer hy ons vervvittighen kost de verzellingh des Echtelycke bandt, als vvillich te openbaeren de heymelijcke verzelling zijnes Godlijke natuers, met mensche Lichaem en ziel, 't vvelck vvonderbaer is, ja voor de Hemelsche Enghelen, en ons te bethoonen zijn onuytsprekelijcke en eeuvvichduerende liefde tot zijn kerck. Hy noemt zich de Bruydegom, en zijn geheylichde Moeder de Bruyd. Groot is de Heylighe Echte, zeydt den H. Apostel Paulus: tusschen Christ en zijn Kerck. Ja hadder onder den Hemel hoogvvaerdiger, en Heyliger band gevveest, ofte religieuser verknochting, zonder tvvijffel 't had gebruykt gevveest. Waer vind ghy inde H. Schrif-

tuer yets 'tvvelck aenroert het eenzame leven. Den Apostel-Paul schrijvende aende Hebreen, noemt de Echte eerlijk voor alle menschen: maer van 't eenzame leven vvert niet vermaent. Zo vvie de vvet der natuere volght, bevorderende kinder-teelt, vverdt achtbaerder gehouden als d'ander die leeft zonder voort-teeling: en dat alleenelijck, vermits hy schuden de moeyelijckheyt, betrachtende in vryheydt, en onbekommert te leven. 't Is vvaer, dat vvy lezen dat die, die in zuyverheyt hebben geleeft lofbaer geacht zijn gevveest, maer 'teenzame leven vvas nimmer eygentlijck geprezen. De vvet van Moses + vervloeckten d'onvruchtbaerheydt van d'Echte staet. Ja vvy lezen dat zommigen gebannen vvaren vermits hun onvruchtbaerheydt: Maer door vvat reden? als onvruchtbare litmaeten, die alleenlijck leefden voor hun zelven zonder de vvereld door hun voort-teeling te vermenichfuldigen. In Deuteronomi, vvas 't voor de Israliten het grootste teken van Godes zegeningh, datter onder hun geen onvruchtbaere Mannen noch Vrouvven vvaeren, jae men gelooft dat Lia de liefde Godes verloor, + vermits zy gheen kinderen voort-teelden. Inden 128. Psalm van David, vverdt een vruchtbaere Vrouvve geacht de opperste zegening. Vvv Vrou, zeydt den Psalm: zal overvloedich dragen, gelyck

een Wyngaerts ranck, en uvv' kinderen aen uvv + disse zijn gelyck Olyf-telgen. De Hebreen droegen zo vvaerdigen, en eerbiedelyck ontzich aen ghehuvvde luyden dat sy het eerste jaer de man niet lieten ten oorloch gaen. De treffelyckste bevvalde Stadt gaet tot niet zo die niet behoed vverdt door vvacht, en gevvapende mannen. Maer gevvisse ondergang zouder volghen, zo vvy door d'echte staets voort-teeling geen naekomelinghen vervorderden: vermits de sterffelyke menschen door 'tsterven versterven zouden, en van tyt tot tyt gantschelyck vervallen. + De Romeynen leyden een uytnemende groote straffe op de eenzaem-levende-persoonen, jae vvilden niet ghedogen dat zy eenige ampten zouden bedienen in hun staet-beheersching, maer die die de vverelt vermenichfuldicht hadden, vverden vergolden en begifticht als goed-doenders aen hun vaderlandt. De vvetten des ouden eeuvvs bestemden merckelycke straffen voor d'ongehouvvden: en alhoevvel dat de zelvige ongehouvvde gedoogt vvaren + ten tyde vanden Keyzer Constantyn: dies niet tegenstaende verklaeren de vvetten hoe schadelyck het is voor 't gemeen besten, dat de Steden minder bevolckt zijn, ofte vervult met basterden. Den + Keyzer Augustus, vvezende een gestrenge straffer onver quaed-vvilligen, ondervragende eenen van

zijn krijchs-luyden, vvaer om dat hy zijn vrouvv niet vvettelijck en echtelyck trouden, vvelcken krychsman in groot ghevaer ghevveest zoude hebben, ten vvaer hy drie kinderen by heur ghevvonnen hadde, 't gheen hem verschoonde, mits dat hy de Vrouvve Echtelycke trouden. Zo dat de huvvelycke staet immer geacht is ghevveest de eerelyckste en de heylichste. Vlpian verklaert dat de houvvelijcksche + douvvaryen de bondichste verbintenissen zyn: ten aenzien d'uytnemende en bezondere voordelen, die 't gemeen besten door de Huvvelijcke staeten is genietende. Waer klaerlijck door bevvezen vvert dat de Echte t'allen tyde loffelyck en hoog-achtbaer is gevveest: doch lichamelyke vruchtbaerheyt noch meerder, vvant dadelyck en zo haest als yemant Vader vvas gevvorden, de Zoone ofte de afteelt erfden niet alleenlijck, haef, goederen, en landen, maer alle de verkregen en gevvonnen middelen. Hy die drie kinderen hadde, vverde boven anderen begunsticht, vvant vvas verschoont in buyten-landsche gezantschappen. Die vyf kinderen had, vvas bevrydt van alle bedieningen. Die dertien kinderen had, + vvas bevrydt (door de vvetten vanden Keyser Juliaen) voor alle Krijchs-diensten, desgelyckx voor vroed-schaps ampten. Die vvyze, vroede, en reenberadige vvette-makers gaven zeer bestendi-

ghe reden vvaerom de gehuvvde luyden dus mildelijk begunsticht vvaeren; vvant vvat grooter heylzaemheyt kanmen vvenschen als veel eeuvven t'overleven? en vvaer de sterffelijcke natuur hier in vveygerich is, vverd genoten door de Echtelijcke lichamelijcke voort-teeling, zo veel de mogelijckheyt toelaet. Wie en vvenscht niet dat het gerucht, na zijn overlijden hem mach doen leven in heughelijcke geheugenis zijns naems in navolgende eeuvven? geen marmere statuen, geen Jaspse tomben, noch metale beelden kunnen zo geduerich de geheugenissen vernieuvven der verstorvenen als de nagelaten echtelycke +Keyzer Adriaen alle zijn vvensch, ten aenzien dat hy had overvvonnen een huys vol kinderen. Ja dat den Keyzer: tot groot naedeel zijns tresoors: de kinderen gevvillich toestemden de volkomen erffenisse huns Vaders goederen, ten aenzien dat zijn Majesteyt vvel verstaen konde dat vermenichfuldinge van kinderen voorderlijcker vvas voort Keyzer-rijk als verhopinge van goude mineralen. Lycurgus +maeckten een vvet dat de ongehuvvden in Zomer-tijt geen toonneel-spelen oft ander verheughelijcke tijt-kortingen mochten zien, en dat de zelvige inde Winter gantsch naeckt zouden gaen over de markt-plaetzen, hun zelfs vervloeckende, en opent-

lijck bekennende dat hun opgeleydt vvaeren rechtvaerdighe straffen, vermits sy hun niet queten nae vvettelycke plicht. Wilt ghy noch grondiger vveten hoe vvaerdich onze Voor-ouderen achtende vvaren de Huvvelijcke staet? overvvickt en aenmerckt vvel hoe de Echte-brekingh gevvroken en ghestraft vvierden. De Griecken voerden tien jaeren oorloch om hun te vvreken van een overspel. Ja by de +Romeynen, en Hebreen vvas 'toverspel aen 'tleven ghestraft. Een dief behoeden 't leven, voldoende met vierdubbelde vvaerde van 't geen hy ghestolen hadde, maer een Echte-breker ofte overspeelder vverden met den svvaerde ghestraft. De Hebreen +steenichden ter doodt de overspeelders, vermits sy gebroken hadden dat zonder 't vvelck de vverelt niet en kost in vvezen blijven. Ja achten deze Wet noch niet streng genoech te vvezen, maer stonden toe dadelijck, zonder vvettelijck vonnis, den Overspeelder te doorsteken, daer door vvillende bevvijzen, dat sy den gehuvvden man toestemden 't geen sy een ander, ja in vervvering zijns levens niet toelieten, vermits dat sy verstonden hoe dat het grooter en baldadiger moedvvillicheydt vvas te stelen een gehouvvde mans Vrouvve, als te vermoorden een mans leven. Zeker de huvvelijcke bandt moet noodzakelijck de heylichste staet vvezen, ten aenzien dat die breeckingh

gheboet mosten vverden metten bloede, en zulckx mocht geschieden zonder vvettelijck vonnes. Welke vryheydt aen dien zijn Vader oft' Moeder vermoort niet toegelaten vverdt. Maer tot vvat eynde maecken vvy grond-vest op deze gheschreven vvetten? 't Is de Wet der naturen: niet geschreven in metalen Tafereelen, maer gegraven en geprint inde beeltenis en spiegel onzes gemoedts. En vvien deze geestelijcke vvet oock niet ontzichelijck onderhoudt, is onvvaerdich met redelijcke schepzelen te verzellen, noch in 't rey van schickelijcke burgeren te plaetsen. Want het vvel-leven: gelijck de Stoische zeer vernuftelijcke redeneren: bestaet in 't volgen des Wets der natuere, en niets en isser gelijck-aerdiger met de natuer als de Echte-staet: Want gheen dingh bevintmen natuerelijcker. niet alleenlijck onder de redelijcke, maer onder alle levende schepselen, als dat een yeder tracht nae de behoedinis, en geduericheyts zijn eyghen eyghenschap: om door nae-teelingh zich zelven onsterffelijck te maken, 't vvelck: gelijck yder een bevvist is: niet kan gheschieden zonder echtelycke verzamingh, en vleeschelijcke verzelling. 't Waer seker een schandelyck misbruyck dat de onredelijcke dieren de vvet der natueren zouden gehoorzaemen, en dat de redelijcke schepzelen zouden strijven tegen de heylighe natuur,

vviens vverckelijcke neygingh, zo vvy 't bedachtzaemlijck onderzoecken, genegentlijck is streckende tot de Echte-staet. 'k Wil niet spreken van Aerdts planten, oft' gheboomte, vvaer in (ghelijck Plinius bevesticht) een Echtelycke verzaemingh bevonden vvert met een merckelycke onderscheydenheyt tusschen beyde de natueren. Ja het zy de man-boom met zijn uytgestreckte telgeren overlommert, en buyght nae de Vrouvv-boom, en zy groeyende, rondtom hem, beyde onvruchtbaer blijven. Waer over dat Plinius van ghevoelen is: en desghelijckx meer ander gheleerden: Dat in alles vvat de aerde voort-teelt, man'lijck, en vrouvv'lijck gheslacht is. Jae onder de Costelijckste ghesteenten. Doch, zien vvy niet dat de Al-schepper alles zo gegrift en verknocht heeft dat het een noodzaeckelyck behoeftich is van 't ander? Wat zeght ghy van 's Hemels vervvulfzel ofte 't firmament, 't geen ghestadich vvoelt in duerighe bevvegingh? betoont het niet de plicht des echte man, op-pronckende de aerd (als de moeder van alles) met vruchtbaerheydt, daer inne stortende de zaden ghelyck het manne-ampt vereyscht? Doch tot vvat eynde vverd dit alles verhaelt? alleenlijck, Waerde Heer, en gunstige vriendt, om daer door te verstaen, dat door de Echte-bandt alle dinghen bestendich

blijven, en zonder de zelvige dat alles te niet gaet, en +vervalt. De oude en vvyze Poeeten (die onder de schaduvv van fabuleuze vindinghen ons Philosophelycke leeringen voor-beelden) Verzieren datter reuzen vvaren, met slanghe-voeten, uyt d'aerde gesproten, die hoog-rijzende bergen bouvvden, stijgende ten Hemel, om tegen God, en zijn Engelen te strijven. Wat beduydzel heeft deze fabel? om daer door te verstaen datter vvoeste, en vvilde menschen vvaren, kunnende in geenderhande vvyze gelyden de Echte staet, en vvaer door over ter neder gevelt door schrickelycke blixem-slaghen, en t'eenemael vernieldt: vermits zy betrachtende vvaeren gantsch uyt te royen, dat, vvaer't menschelyck gheslacht door vvierden behoed, en in vvezen gehouden. De voorzeyde Poeeten vertellen desghelijckx dat +door't aentreckelijcke zoete geluyt zijns snaers-spel, de hardtste steenen en ruvvste berghen bevveegden. Maer vvat vvillen de Poeeten die hier mede afbeelden? anders niet, als dat een vvys, en vvelsprekend' man, de vervvoeste en verharde menschen, die in ontucht en hoerdom leefden, bevveegden die nickerlijcke razernijen te verlaten, en hun te begeven tot de vvettelijcke en heylige Echtens beroep. Waer uyt vvy grondich verstaen, dat zodanige menschen die een Walging, en afkeerelyckheyt

hebben vande huvvelycke bandt, eerder schynen steenen als menschen te vvezen, vyanden vande natuer, en rebellen tegen Godt zelven, zoeckende door hun zinnelijcke zotticheyt hun eygen verderf. Maer laet ons aenmercken hoe de Poeeten zegghen dat +Orpheus ter hellen daelende, Pluto en alle de nickeren dvvongh, door zijn zoet-Harpende-vingers-gesnaer, Euridice, zijn Huysvrouvv niet hem te nemen, alleenlijck om daer door af te beelden hoe dat de duyvelen zelven de Echte-staet voor heylzaem, en Godlijck moeten achten: desgelijckx diendt tot onzen voordeel datze in oude tyden Jupiter Gamelius, de God des huvvelijckx, en Juno Lucina, de Vroed'-moeder, om handt-reyck te doen aen de Vrouvven die in barings nood vvaren: doch hoe verblind zy misten en dvvaelden in d'afgoderije der Godens namen, zo treften sy dies niet tegenstaende de vvaerheyt inde herkenning des echtens heylicheyt, verstaende dat de Goden zelven die zorgfuldelyck behoeden. In alle oorden en gevvesten des vverelds, en onder bezondere volckeren zijn immer ghevveest verscheyde vvetten, en vvyze van leven, maer geene van hun allen vvaren zo verleyt door onreden dat sy de Echte-staet niet geacht hebben eerlyck, deftich, en Heylich, 't zy de Thracianen, Sarmatynen, Griecken, oft de Latynen, jae aen d'ander zyde des

vverelds, de echt is by hun allen in hoogh-achting, en noodzakelijck moet zulckx by yeder hoogh-vvaerdich geacht vverden, aenghezien dat de natuerelijcke aenporringh de zielen daer toe is bevvegende. Ja dat niet alleen het Dofferken hengelt nae zijn duyfken: maer de Leeuvv nae de Leeuvvinne. De Tyger vecht voor de behoedingh zijns Jongeren: De Eselin ontziet niet het vlammende vuyr door te dringhen om te beschermen heur teelingh: Dit vvert ghenoemt de vvet der natuere, die in zich zelven krachtich is, en daer over vverckelijck zich verspreyt. De zorgelooze Hovenier die zich laet vernoegen met zijn vvel-bepronckte teghenvvoordighe vvelbesnoeyde, getopte en rond ghekruynde bomen, zonder Jongen te griffen, en aen te enten, zal eyndelyck den hof zien vervallen. desgelyckx zo is 't geen goed burger geacht, die zich laet genoeghen met den tegenvvoordigen overvloedt van volckeren, zonder oogh-merck te nemen op de vermenichfuldinge, en +voort-telingh. By de Hebreen en Persianen vvaeren die die 't grootste getal van Vrouvven hadden de lofbaerste gheacht, vermits zy 't Vaderlandt verrijckte door aenteelingh van Kinderen.

+Betracht ghy Heyliger te vvezen als Abraham? Nimmer en zouden hy gevvorden hebben Vader van zo veel bezondere volckeren, en dat door de

bevorderinge Godes, zo hy zich zelven had onthouden vande lichamelijcke verzellingh zijns Vrouwe. Betracht ghy devoter en yverigher gheacht te zijn als Jacob? Ziet eerst vvat hy om Rachel deed, +Pooght ghy vvyzer te zijn als Salomon? Ick bid +u, aenmerckt eerst, vvatten uytmuntenden ghetal van Vrouvven hy vvas onderhoudende. Wilt ghy zuyverder vvezen als Socrates? die met Zantippe, +de vrevelijckste feex huys hiel, niet alleen om de deughde van gheduldicheydt daegh'lijckx te leeren oeffenen, maer om natuere heur neyginghe te laten ghenieten. Want hy vvezende zodanigen man die 't Orakel van Apollo oordeelden vvijs te zijn, verstond grondich vvel dat hy tot dien eynde gebooren vvas, en daer door verplicht om natuere heur neyging te laeten vervverven. Zo de oude Philosophen vvel gezeydt hebben, ofte dat de Godt-geleerden hun voorstellings bevestingh niet ghedaen hebben zonder bondighe reden, en zo 't in alle plaetzen vverdt gebruyckt voor een ghevvoonlijck spreeckvvoort, loopende op de tonghe van alle Menschen, Dat Godt noch natuer niets gheschapen heeft als tot nubaer ghebruyck. Waer toe zijn vvy dan begifticht met die lidtmaeten? Waer uyt spruyt het dat vvy begheerich haecken, vvenschen, ofte lust-gierich zijn? met een natuerlijck

vvezentlijck vermoghen om voort-teelingh te vvinnen? Zo dat het eenzaeme leven is alleen niet het lofvvaerdichste. Ghenomen yemandt mocht u beschencken met een harnasch, lancy, ofte svvaert: niemant zoude u vvaerdich achten zulckx te ontfangen, ten zy ghy 't zelfde oeffenen, en gebruycken vvilde. En aengezien alle dingen aen ons ghegeven zijn tot zodanighen eynde, is 't qualijck te gheloven dat natuere zuften, of dromende en onbedachtelijck gheschapen heeft de ghebruyckelijcke lidtmaeten. Zommighen vvillen zegghen dat deze vuyle en ontuchtige lusts-aenporring niet bevveegt door natuere, maer door de zonde: maer ick tuyl met dit los-hoofdich zeggen, aengezien hun zeggen zo valsch, gelijck Godt vvaerachtich is. Ick bid u let alleenlijck hier op, dat de huvvelijcke staet (vviens vvercking zonder deze litmaeten niet kan geschieden) ingestelt vvas voor de zonde. Ten anderen, vvaer uyt hebben de onredelijcke dieren hun bevvegingh? uyt de natuur, ofte uyt de zonde? Wie en zal niet gheloven dat uyt natuur de aentergingh is gesproten? Maer zal ick u goed ronds met vveynich vvoorden hier in voldoen? vvy maecken 't natuerlycke vverck vuyl door onze ontuchtighe voorbeeldingh, 't vvelck uyt zijn eyghen natuere goedt en Godlijck is. Doch zo vvy 't grondiger vvillen onderzoec-

ken: niet nae menschelijcke zinnelijckheyt, maer na het vvezen en hoedanicheyt des nature zelven: vvaer om vvy vuyler achten de lichaemelijcke verzellingh, als het eeten, 't drincken, 't verteeren, 't loosen, en 't slapen. Ghy mooght zeggen dat vvy de deugd eerder behooren te volgen als de natuur: zekers vvy en kunnen niets volkomentlijck verkrijghen, noch door arbeydt, noch door leeringh, zo vvy alle onze bedrijven niet gronden op de natuere. Doch genomen dat ghy besloten en voorgenomen hebt een Apostels leven te leyden, en eenzaem te leven, ja anderen oock vermanen 't zelfde leven te leyden. Ick bid u laet hun d'Apostelen volgen die Apostelen zijn, vviens Ampt en beroep is de menschen te leeren, en op te queken in Godzalicheyt, ernstich betrachtende hun plicht te voldoen, in 't hoeden huns vlockx, en het bezorgen huns ghemeente. Maer ghenomen zodanige leeraers leven eenzaem, zonder vrouvven: Volcht ghy daerom een Apostels leven, vvezende gantsch verscheyden van hun beroep, maer een vvaerlijck man, levende van uvv' eygen middelen? hun vverdt toegelaeten onghehuvvt te leven, en dat alleenelijck tot dien eynde dat zy mogen meerder tijt gebruycken om het vlock Christi meerder te vermenichfuldigen. Maer uvv beroep is van een andere hoedanicheyt, doch ghy moocht zegghen dat Christ

zelven, ghelucksalich achten, die, die hun zelven lichamelyck ontmanden uyt liefde tot het Hemelrijck: ick staet u toe, maer zal dies niet tegenstaende u de meeningh daer van verklaeren. Vermits in mijn oordeel, de leeringe Christi alleenelijck vvas streckende ten dien tyde, als 't noodzakelijck vvas dat zy gants ontledicht vvaeren van alle vvereldsche bekommernissen, 't vereyschten oock dat zy reysden in alle gevvesten, vermits de vervolgingh die hun vervolghers pleeghden, maer de vvereld is, nu zodanich datmen geen plaets kan vinden vvaer oprechte quytingh minder bevleckt is als onder de gehouvvde persoonen. Doch om kort te zijn, ick bid u, vvijst my een plaets vvaer Christi gheboden heeft het eenzaeme leven. 't Is vvaer dat de zuyverheyt een Hemelsche deughd, en een Enghelens leven is: desgelijckx is de Echte-staet een manlijck bedrijf en niet misprijslijck. Ick stae u toe dat de zuyverheydt lof, vvaerdich is. doch zo verre niet dat het zelfde alghemeen zoude ghevolght vverden. Want zo yder een zulckx behaeghden, vvat grooter ghevaer zoudmen kunnen bedencken 't geen schadelijcker mocht vvezen voor 't ghemeene besten? Nu ghenomen dat zommighen lof-vvaerdich zijn, ten aenzien van hun eenzaeme leven, en lichaemelycke zuyverheydt, daer over kan 't niet onberispelijck

in u zijn: aengezien dat het alleenelyck in u bestaet om op te houden de naem uvvs huys, en afkomste vvaer uyt ghy zijt ghesproten, op dat de naem uvvs Voorzaeten blijven mach in eeuvven-duerende geheugen. Ten anderen is 't zo lofvvaerdich ghetrouvvelijck te leven in d'Echte staet, als in lichaemelijcke zuyverheyt in 't eenzaeme leven: huvvende eerder uyt aenporringe van voort-teeling te vvinnen, als om lust en vleeschelijcke terginghe te verzaeden. Zo een Broeder zonder nakomelingen mocht overlyden, zoud' d'ander Broeder ziende d'onvruchtbaerheyt zijns Broeders, niet ernstlijcke trachten nae voort-teeling, op dat de stant, naem, en afkomst des Voorzaeten niet t'eenemael vervalt in vergetelheydt? daer over, ghy ziende: dat ghy de eenichste uvvs huys, en naems zyt: behoort ghy niet met alle zorgfuldicheyt te benaerstigen aenteeling, en tellegrens-griffing uvvs booms, op dat de stam niet gantschelijck ontvvortelt, vervalt, en uyt geheugenis vvert geruckt des na-levers? My is vvel bevvist dat d'oude Vaderen zeer heftich, en met grooten yver hebben beschreven 't lof der Reynicheyt en lichamelycke zuyverheydt: Gelijck Hieronymus: jae zo breedt, en vvijdloopende daer +van handelden, dat het scheen hy de Huvvelijcke bandt verachtende vvas, maer vveet ghy vvel dat

de treffelykste en reckelijckste bisschoppen verzochten dat hy die vvyze van zegghen vvederom zoude herroepen? Doch laet ons over 't hooft zien de hefticheyt van dezen ouden Vader, ten dien tyde: maer vvenschen dat de Leeraers, die in dezen tegenvvoordigen eeuvv' de zuyverheyt voor ooghen houden aende vvulpsche en ongebreydelde Jongeren, hun vermanende, en bevvegende tot een eenzaem leven, en lichamelycke zuyverheyt, met aenporringe tot de zuyvere en Heylige Echtens beroep. D'alder-erenstichste Voor-vechters der zuyverheydt genoegen vvel, ja be-yveren, dat deze eenzaem-levende Mannen zich laeten gebruycken in d'oorlogen tegens den Turck, vviens ghetal verre overtreft de onzen. Doch zo deze Leeraers der zuyverheyt zulcx voegzaem en betamelyck oordeelen te vvezen, zo moet het noodzaeckelijck goed, jae Godlijck geacht vverden, datmen arbeyd en benaersticht na kinderens voort-teelt, om de jeughden van tydt tot tijdt op te queken ter oorlochs oeffeninge: ten zy datmen vvaent genoegh te vvezen de bevorderinge van geschut, harnassen, svvaerden, piecken, en rondassen, zonder mannen tot gebruyck der zelvighen. Hun gevalt desgelyckx uytnemende vvel, de vernielinge van d'ongeloovigen, en Heydenen, op dat hun kinderen geen kennis daer van hebbende, gedoopt en Christenen

gemaeckt mochten zijn. Zo dit rechtvaerdich en vvettelijck is, te meerder behoordtmen 't te achten 'skinderens doopzel, echtelyck, en vvettelijck geteelt zijnde. Geen volckeren zijn zo vervvoest en vervvildert, in d'omring des vverelts, die niet schricken en afkeerlijck zyn voor 'tvernielen, en vermoorden van eerst-gebooren, en onnozele kinderen. Princen, en Hooft-heerschers straffen zeer strengelyck de Vrouvven die middelen gebruycken om van hun vruchten verlost te vvezen voor de natuerelijcke baeringhs-tijdt, ofte medeçinale drancken inne-nemen om onvruchtbaer te vvezen. Wat's d'oorzaeck? zy oordeelden datter geen verschil en is tusschen de Duyvelsche misdaed, te voorkomen de natuerlycke geboortens uyr, oft te betrachten na onvruchtbaerheydt.

De Hebreen vervloeckten die, jae wenschten +dat Godts straffe op hem mocht vallen: die niet vvillende huvven met zijn Broeders vveduvve, zijn zaedt misbruyckten, om geen voort-teeling te vvinnen, onvvaerdich hem achtende op d'Aerde te leven. Ick bid u aenmerckt hoe vveynich zy verschelen van dit grouvvelyck misbruyck, die eenzaem en onvruchtbaer hun leven verquissen! zien zy niet dat zy zo veel levens vernielen, als behouden zouden hebben gevveest, zo zy hun vverckelycke natuur hadden

laten ghenieten de Echtelijcke verzellingh? Genomen dat yemant in eyghendom bezit een vruchtbaren Acker, laetende die ongeploecht, onbebouvvt, en onbezayt braecken in onnutbaerheyt, zoude de zelve niet verdienen rechtvaerdelyck, een vvettelycke straffe? aenghezien dat het noodtzaeckelijck is voor 't ghemeene besten dat yeder een 't zijne ten vorderlijckste handt-havene? zo die misdadigen ghestraft vverdt vermits het niet bebouvven zijns ackers, de vvelcke beploeght en bezayt zijnde op 't aldernutbaerste en zorghfuldichste, niet anders teelen en voortbrengen zal, als tarvv, haver, garst, oft' diergelijck. Wat vvel-verdiende straffe zalder gegeven vverden aenden verzuymighen, achteloozen, en onzorghfuldighen ackerman, vviens bearbeyde en vvel-gehavende beemden, kinderen, en redelijcke schepzelen +zouden voortbrenghen? De Landt-bouvvery is moeyelijcke quellingh, stadigen arbeydt, en pynelyck gevvoel van tijdt tot tijdt. Waer dat de kinder-teeling genoeghlyck, vermaeckelijck, en verheugelijck is, brengende aengenaeme en lang vvyle vreughde, in vergelding van korte, en onverdrietige arbeyt. Daer over Erentfeste Heer, en Liefd-vvaerden vriendt, zo de vvercking der natuere, zo de eerlijckheydt, zo de deughde, zo de geestelijcke yver, zo de Godzalicheyt, en de behoorlijcke plicht de her-

ten bevveghen kunnen. Wat belet u dat ghy u niet kunt begheven tot het ghene Godt zelven ingestelt heeft? natuere nae graeght, de reden toe porren, de vvettelijckheydt vereyscht, en alle heylzaeme voorbeelden ons toe-terghen: So de eerlycke ghemoeden haeckende zijn na bezondere eyghen-schappen, hoevvel die ondervvorpen zijn veel quellyckheyden, en dat alleenlijck vermidts het glorieuze gherucht des eerlyckheyt, zonder twyffel zo behoort de Echte-staet dan boven alles nae betracht te zijn, vvezende de gerustste springh-ader, de overvloedichste borne, en de mildste vliet aller vvenschelijcke heughelyckheyt. Wat kan vermakelycker, en aenghenaemer vvezen als te leven met heur daer ghy mede verzaemt in ghetrouvve lichamelijcke verzellingh, in een-aerdighe goede vville, in een-vormighe-beeltenis, en Hemelsche gestrengelde en vast ghetroste liefde? Zo vvy 't voor geluckx-proeve achten, ghenietende goetvvillige gunstbaerheyt onzes vrienden, en vvel-vvenschende naeghebueren: hoe heylzaem, gheluckich, en lofvvaerdich zalmen 't moeten achten, verzellende in heughelijckheyt met heur, aen vvien men vrymoedichlyck 's herten gheheymen, en ghemoedens gronden melden mach? Met vvien men zo onbeschreumt en vrymoedich mach

spreken als met ons zelven, mits onze vernoegingh heur verheugingh, onze vreughde heur verblyding, ons goed geval heur luck, onze vermaeckelijckheydt heur vveelde, onze blyd-gheesticheyt heur herts verquickingh, onze misnoegingh heur quelle, onze droefheyt heur treuringh, onze misval heur rampspoed, onze rouvve heur knagingh, en onze quyningh heur uyt-teeringh is? Watten Hemelschen zegen is de verzelling van man en vrouvv! ja datter niet luckiger noch heylzamer en kan vverden bevonden. Met onze vrienden verzellen wy uyt goeden vville, en trouherticheydt, maer met een Vrouvve verzaemen vvy eenzielich, verknocht te gader door Echtelycke banden. Als ander door vriendtschap verzellen, zien vvy vaecken vvat beveynstheyt daer onder speelt, vvat archlisticheyt ghebruyckt vverdt, en vvat loosheydts bedroch daer benevens ghepleecht vverdt: ja vvaer vvy dickvvils vvaenen bestendighe vriendtschap te zijn, verlaeten ons gantsch onverziens, als 't geluck een vveynich grimt, ghelijck de svvaluvven vervlieghen zo haest als zy Zomers verlies gevvaer vverden. Zo haest vvy een nieuvv vriend niet vinden oft de ouden vvert verzaeckt: vveynich vindtmen vviens vriendtschap duert tot het laste. Maer de ghetrouvvheydt van een vrouvv is gheen beveynstheydt ondervvorpen,

noch met archlisticheyt bevleckt, geen vvereltsche toevallen kunnen heur liefde doen vervvisselen, 't is de doodt alleen die heur van u doet scheyden. Zy verzaeckt Vader, Moeder, Suster, en Broeder, om uvvent vville, en om uvv liefe alleenelyck. Zy voeght heur alleenelyck nae u, stelt heur vertrouvven op u, en hangt u alleenelyck aen, jae vvenschst met u te sterven. Zijt ghy begifticht met vvereltsche haven, zy behoed de zelvighe, jae vermeerderdt die door een vroedich spaeren. Hebt ghy gene, zy vvilze u helpen vvinnen. Leeft ghy in tegenspoet zy troost u, en vermoedicht u. Waent ghy datter ter vverelt yets verheughelijcker is als zodanigen verzelling? zijt ghy in u huys, uvv Vrouvv is u omtrent, op dat u de eenicheyt niet verdriet. Vertreckt ghy, zy vvenscht u vvelvaeren met een kus, beklagende uvv afzijn, en verlangende na uvv vvederkomst'. Een zoete gezellin in uvv jeughdt, en een danckbaere vertroosteres in uvv ouderdom. Alle verzellinge is heugelijck, en by yeder natuerelyck schepzel gevvenscht, ten aenzien dat natuere zelven tot verzellingh, en +vriendlijcke verzaemingh is geneghen, vvaer over dat de mensche een gezellich redelijck dier is. Zo dat de verzellingh van Man en Vrouvv heugelijck moet vvezen, vermits alle dingen tusschen hun bey-

den gemeen zijn. Verachtelyck moet hy vvezen die alleenelijck ghebooren is voor zich zelfs, leeft voor zich zelfs, spaerende voor zich zelfs, kost doende voor zich zelfs, lievende zich zelfs, en niemant anders. Moetmen zodanigen mensche niet achten een monster der natuere te vvezen? vvaerdich om te verstoten uyt alle Menschelijcke +verzellingh, met Tymon de mensche hater? Noch en heb ick niet gesproken vande lichamelijcke vruchde, devvelcke natuere de menschen verleent, alhoevvel deze vvaen-vvyze veel-vveters daer in eerder veynzen als opentlijck verachten. Wien is zo dom van vernuft, zo arm van herzenen, of zo misdeelt van verstant die niet bevveeght en vverdt door die aengenaeme heughelyckheydt, en bezonderlyck de zelvige ghenietende zonder misbruyck, oft' te misdoen God noch de menschen. Zeker ick achte zodanigen mensche eerder steen als mensch-aerdich te vvezen. Niet tegenstaende dat deze lichaemelijcke vreughde 't minst is, 't geen inde Houvvelycke-staet verburgen leyt. Doch, ghenomen ghy acht deze lichamelycke vreuchde niet, oordeelende 't ghebruyck onvvaerdelijck: Alhoevvel datmen de naem van een man niet vvaerdich is zonder de achting des zelvige: maer zeght my, vvat kan men genegentlyker vvenschen als reyne zuyvere liefde? vvat isser heyli-

ger? vvat isser eerlijcker? en onder de lommer van all' deze heughelyckheyt verzaemt men lieve en aenghenaeme uytspruytzelen en vvaerde loten onzes eygen lichaems. Natuere heeft u gegeven een Vader en een Moeder: de echte-staet geeft u noch een Vader en noch een Moeder, die u lieven uyt de borne huns herten, als die u in eygendom gegeven hebben hun eygen vleesch en bloedt. Watten hert-verquickenden vreuchde zal 't voor u vvezen als uvv Echte Vrouvv u zal maecken een rechte Vader, als een lief vvicht zal dribbelen omtrent u, ziende in zijn gezicht uvv' beeltenis, en uvv Huysvrouvvs gelijckenis, lodderlijch uytlispende de vroeg-vvoorden van Taet en Mem. En zijnde dus door de kinderschakels ghereeckst in liefde, zult ghy zo verknocht blijven, gelijk een adamant steen, dat de doot zelven u niet zal kunnen ontschakelen. Driemael geluckich, zeyt Horaets, ja meer als drievuldich geluckich zijn zy die in zodaniger vvyze gegrift zijn. Ghy zijt verzelt met heur die u zal streelich koesteren in uvv grijze after-jaren, die u d'oogen luycken zal als de draedt uvvs levens zal vvezen afgesponnen, die u begraven zal, en uvv uytvaert bezorgen; Ja schijnen zult voor heur dat ghy op nieuvvs zijt herboren. Want devvyl uvv kinderen leven zult ghy nimmer zijn gesturven, uvv' landt, haef, en goed'ren vervallen aen niemant vreemdts,

maer blijven aen uvv eygen, in vviens herten ghy leeft, en in vviens geheugenis ghy immer geplaetst blyft. De kreupele Ouderdom brenght ons al schoorvoetende de doods-maere: vvaer teghens de zorghfuldige natuer heeft geschickt dat vvy levende blijven door onze kinderen, en kindts-kinderen. Zonder reden bedroeft ons de ouderdom, aengezien men in 't vvezen onzes zoons 't vvezen ziet onzes eygen kinderlycke vvezen: gelijck een uytbottende byloot, vviens stam door d'oudtheydt vermolzemt is, zo datmen schijnt niet te sterven die Kinderen nae zich is laetende. Doch ick vermoede vvel vvat nu in uvv' gedachten is spelende, oordeelende dat de Echte-staet geluckich is, als alles voorspoedich, en na vvenschen gaet, maer vvat onheylen de zelvige is mede slepende alsmen ghekoppelt is aen een boosaerdige Vrouvv, redeloos, slordich, achteloos, onreynelijck, lichtvaerdich, en dat de kinderen vvanlaeten, moed-willich, ongehoorzaem, en quaedt-aerdich zijn: doch zo ghy vroedich dit zeggen overvveegt door reen-beradings inzicht, ghy zult bevinden, da zulckx spruyt niet uyt d'onheylzaemheyt des huvvelijckx, maer uyt het misbruyck der volckeren: vvant +niemant heeft en quade Vrou, ten zy hy zelven een boos man is. Maer ghy, Heer: kunt verkiezen een goede vrouvve. Doch vvat raed zo zy uyt heur

zelven boos is, door gebreck van goede opvoedingh? Een goede eerbaere, en geschickte vrouvv, kan door een quaed-levend' man quaet gemaeckt vverden, gelijck een quade vrouvv door een deughd-lievend man, goed. Wy bulderen over de vrouvven onrechtvaerdelyck, en beschuldigen hun onrechtelyck. Niemant had oyt een quade vrouvv als door zijn eygen fael. Een eerzaeme vader teelt eerlycke kind'ren, zich zelven gelijck zijnde, 't vvelck t'eenemael bestaet inde opvoeding. Zo veel aengaet de jalousie, ofte om beter te zegghen het zottelijck misvertrouvven, betaemt u niet te vreezen: vvant niemant vverdt met die grillighe passie bevangen als die schichtelyck en zottelijk beminnen. De trouvve, zuyvere, Goddelijcke, +en vvettighe lievers vvisten noyt vvat jalousie is. Waerom? ick bid u, vvilt ghy dat de gheheugenis u voorbeelt de droevige en treur-eynde bedrijven die tusschen mannen en vrouvven zijn ghevallen? d'eene vrouvv, misbruyckende heur lichaem, veroorzaeckten de doodt heurs Mans, d'ander vergheeft hem, den derden, mishaghen hebbende zijns verzellings, en verveling gevoelende zijns verzamings vernieldt zijn staet, zoeckt zijn bederffenis, en betracht nae zijn droevighe, en ellendelijcke eynde. Maer vvaerom geheught u niet Cornelia, de huysvrouvv +van Tiberius Graccus? Waerom voor-

beeldt u niet die vvaerdige Vrouvv, en die alder onvvaerdichste +man Alcestes? Waerom gedenckt +u niet Julia, Pompeius Vrouvv? oft' Porcea de +Vrouvv van Brutus? Waerom niet Artemesia? die vvaerdich is in eeuvvige geheugenis geplaetst te +blyven? Waerom niet Hipsicratea, de Huysvrouvv van Mithridates, Koningh van Pontus? Waerom +niet Tertia AEmilia? De aldertrouste Turia? +Waerom komt niet in uvv ghedachten Lucretia. +en Lentula? Waerom niet Arria? Jae duyzendt anderen, vviens zuyvere en onbevleckte leven, jae vviens getrouvvheyt tot hun mannen niet gekrackt noch gekneust kost vverden door geene vvereldtsche toevallen, jae niet door de doodt zelven. Laet u vastelyck inbeelden, Waerde Vriendt, dat ghy vvaerdichlyck een goede Vrouvv zult bekomen, die vveynighen hebben. Een goede vrouvve zeydt de Wyze man is een heylzaeme gedeelte. Vertrouvvt u zelven zodanigen vrouvve te vervverven ghelyck de vvaerde afkomste uvvs stams geslacht verdient. Doch het bestaet meest in u zelven, en vvat vrou ghy verkiest, hoe ghy met heur handeldt, en hoe ghy u zelven t'heurvvaerts schickt. Ghy meucht zeggen dat de Goude vryheyt heuchlijck is, als een oude spreuck van vvyze, geleerde, en ervaeren Mannen: Want vvie zich begeeft ten huvvelyck, boeyt

zich zelven en ruckt zijn vryheyt, vvaer hy nimmer van kan zijn ontslagen als door de Alle-scheydende-doodt. Doch ick kan niet bemercken vvat verheugingh de mensch geniet eenzaem levende. Want zo de vryheyt geneuglijck is, in mijn oordeel behoort ghy dan te betrachten nae verzellingh, om heur deelachtich te maecken uvv' verheuginge. Oock en kan ick niet zien datter yets vryer is, als de verbintenisse van deze tvvee, vvezende zo griffich te zamen verknocht, dat gene van hun beyde, alvvaert schoon moghelijck, vvenschen zouden verscheyden te zijn. Ghy zijt verbonden aen hem vviens vriendschap ghy zijt aenvaerdende: maer inde Echte-staet kan geen van beyde lasticheyt vinden hun vryheyt verloren te hebben. Mogelijck zijt ghy beducht, dat uvv kinderen u zullen afsterven, en betreuren zult te sterven zonder naekomelingen: zeer vvel ghezeyt: maer zo ghy vreest het missen van nakomelinghen, zo dvvingen u noodzaeckelijck de reden dat ghy u begeeft ten Echte, als de eenichste middel om voort-teeling te vvinnen. Maer onderzoeckt ghy zo naerstelyck de misvallen die de huvvelijcke staet is ondervvorpen, gelijck of in het eenzaeme leven gantsch geen gevaeren vvaeren schuylende, en offer zodanigen leven inde vvereldt gevonden mocht vverden, 't vvelck bevryt vvas voor alle onheylzame, onluc-

kige en rampsoedige toevallen. 't Waer noodich dat vvy ons gantsch begaven uyt de vverelt zo vvy betrachten geen misvallen of treur-eynde bedrijven te gevoelen. Doch zo ghy voor-beradich aenmerckt de dingen des menschelijcke besteck, niets en vintmen heylzamer, rustiger, luckiger, heughelijcker, aengenamer, noch vvenschelijcker als de gehuvvde luydens leven. Hoe menich mensche ziet ghy, die eens gesmaeckt hebbende de onuytsprekelijcke, ja de onafbeeldelycke zoetheyt des Echte-staets, niet ernstelycke betracht nae 't hergenieten des zelvigen. Ghy weet dat onzen vriend Maximiliaen de naest-volgenden dach nae 't overlyden zijns Huysvrouvvs: die hem nochtans vvaerd en lief had ghevveest: een ander vrouvve heeft genomen, doch niet dat vleeschlust hem tergden, maer ten aenzien dat hy verstond datter zonder de verzelling van een Vrouvv geen leven vvas. Is 't niet de vierde Vrouvv die onzen vriendt, Heer Theodosius, nu getrout heeft? Jae hy liefden de eerste, de tvveede, en desgelijckx de derde zo eervvaerdelijck, zo eerbiedelijck, zo hertgrondich, dat reden schaers machtich ghenoech vvaren hem te vertroosten in 't droevige verlies zijns huysvrouvven. Waer toe zijn all' deze bevvijs-redenen +noodich, ziende dat niet alleenelyck de vorderlijckheyt, maer de noodzaeckelyckheydt ons dvvinght en

aenport te betrachten na de Echte staet? Laeter geboden vverden dat mannen en vrouvven niet lichamelyck verzellen, en in korte vvyle zal 'tmenschelijcke geslacht vervallen, en gantsch genieticht zijn. Als Xerxes de Coninck der Persianen bezichtichde +van een hooge plaets zijn heyr-leger, zeggen zommigen, dat bevveeghlyckheydt traenen veroorzaeckten, beoogende zo grooten menichte volckeren, en dat binnen zeventich Jaeren schaers eenen van hun allen levende zoude zijn: vvaerom en zouden vvy 't zelfde inzicht niet hebben, roerende 't menschelycke geslachte, zo Xerxes die aenmerckinge gebruyckte, alleen nopende zijn heyrleger? Royt de Echte-staet gantschelyck uyt: Ick bid u, zeght my, vvat volckerens overblyfsel zalder, nae hondert Jaeren verloop, van alle gevvesten, landen, en koningrijcken bevonden vverden? dus zo vvy het eenzaeme leven lof-vvaerdich achten, zo moetmen het menschelijcke geslacht haeten. Wat plagen of vvat straffen kan Hemel ofte Helle zenden die schadelijcker kunnen zijn voor 't menschelijcke geslacht? Wat grooter ramp kander vervvacht zijn van een al-in-svvelgenden vvater-vloedt? Wat kander ellendiger vvezen, al vvaert dat de vlam van Phaeton de vvereldt vvederom in een al-vernietigend-vuyr stelden? Want in zodanige schrickelijcke bulderingen be-

vindtmen datter noch yets onbeschadicht bleef; maer door 't eenzaeme Mensche leven: kander in 't minste niet behouden blyven. Wy zien vvatten menichte van misvallen, en vvatten grooten getal van onlucken gestadich loeren, om 't getal der menschen te verminderen. Watten menichte vverdter verslonnen door de gave Godes! Inghesvvolgen door den onverzadighen Neptuyn! en vernield door de bloedige oorlogen? Ick spreeck niet van 't dagelijx, en ghevvoon natuerlijck sterven, vvant dat's algemeen De doodts-zeyssen slingert in alle oorden, svvierdt in alle ghevvesten met rasse spoedicheydt tot 's menschen vernieling. Hoe is 't mogelyck dat vvy kunnen haecken nae 't eenzaeme leven, en de Echte staet afvlieden? ten zy dat vvy nabootsen vvillen de +Dolopolitaenen, oft vagabonden, en Stedens-slaven: daer Josephus van schrijft: die gelyck ydele leeg-gangers te zaem koppelen, en stadich te hoop verzamen. Of vervvachten vvy datter een verzierden Godt, als Jupiter, ons zoude komen begaven met een vvonderbaer vermogen om voort-teeling te vvinnen, ghelyck de byen, zuyghende met de monde uyt de veld-bloemkens het zaet onzes voort-teeling? ofte vvenschen vvy: gelyck de Poeten verzieren, dat Minerva gebooren vvas uyt Jupiters hooft: dat de kinderen oock zouden hippelen uyt onze hoofdens-

herzenen? oft, voor 't alste, vvaenen vvy, ghelijck de oude fablen vertellen: dat de menschen zullen geboren vverden, uyt d'aerde, klippen, berghen, steenen, en oude vermolzemde boomen? Veel dingen groeyen uyt de aerde zonder 's menschens arbeydt, gelijck de Jonge spruytjens uyt-botten onder de schaduvv en lommer vande Groot-Vader-boom. Maer natuers begeerte is dat de mensche zijn eyghen middelen gebruyckt tot voort-teelings vvinningh, en dat door de vverckeljcke arbeydt van Man en Vrouvv de vervallinge van 't menschelijck gheslacht mocht voorgekomen vverden. Dat alle menschen vvaren van uvv gevoelen, schuvvende de Echte, ick kan niet zien dat deze dingen, vvaer ghy van vervvondert, en zo vvaerdich acht, vvezen gehadt zoude hebben. Is 't mogelyck dat ghy 't eenzaeme leven zo loflijck, en de lichamelijcke zuyverheydt noch zo hooch-vvaerdich kunt achten? vvaerom? Weet ghy niet datmen geen eenzaem-levert, noch gheen lichaemelyck-zuyver-maen zoude kunnen vinden, zo de menschen niet Echtelijck verzaemden en voort-teelingh vervorderden? Waerom acht ghy dan zo ersntich het eenzaeme leven, en houdt zo hoochvvaerdich de lichaemelycke zuyverheyt, zo zulckx zoude veroorzaeken de gantsche vverelds vernieling? 't Is vvaer het is eertyts loflyck gevveest, maer 't vvas voor die eeuvv, en in

vveynich persoonen. God vvilden dat de menschen zouden zien, als een vvaerachtige afbeelding vande Hemelsche vvooninge vvaer geen Huvvelycksche verzaeminge gebruyckt vverdt: maer de dingen die gebruyckt vverden alleenlijck voor afbeeldinge van yets, gelooft, dat het vveynich, haest genoeg, gelyck de veelheydt onbequaem is. Want gelijck alle landen niet bebout vverden, alhoevvel datse vruchtbaer zijn, maer zommigen braeck en ongeploecht blyven: ten deele tot 't gezichts verquickingh, en 'smenschens verheuging, en niet tegenstaende, vvaer overvloedicheyt is, jae uytnemende veel ackeren en beemden, nochtans gedoogt natuere niet dat de zelvige onvruchtbaer vverden. Maer dat gene Landen zouden bebout vverden, en de acker-mannen in leeghbaerheydt ydelijck tuylen: vvie kan niet verstaen dat vvy eyndelijck zouden uythongheren, en eyckelen smakelycke spijs zoude vverden? Desgelyckx zo is 't niet berispelyck, datter zommigen, doch niet veelen, eenzaem en in lichaemelijcke zuyverheyt leven, maer dat een yegelijck daer na trachten zoude, 't vvaer te schadelijck voor 't algemeen besten! Nu genomen dat het lof-baer vvaer voor zommigen, eenzaem te leven, zo is 't dies niet tegenstaende een zeer groot misbruyck in u, Men zal oordelen dat de eenzaem-levert behaeglyck is de licha-

melijcke zuyverheyt, maer ghy zult gescholden vverden voor een Parricyd, vermoordende uvv geslachts stam, vvant vvaer ghy door de Echte-staet u zelven kunt laeten in eeuvvige geheugenis leven, zo laet ghy door uvv moedvvillige, en zorgelooze eensame leven, dezelfde vervallen, nietigen, en in vergetelheyts duyster versmooren. Een Vader mach eenen onder het ghetal zijns Kinderen Godt op-offeren om eenzaem en in lichaemelijcke suyverheyt te leven. Den ackerman mach de tiende van zijn Oegsts-vvin Godt toe-eyghenen, maer niet alles, maer ghy behoort te bedencken datter geen naekomelingen uvvs geslachts te zijn naegelaeten, als ghy alleen. Nu bestaet het alleen in uvv verkiezingh, of ghy door ondanckbaerheyt, zorgeloosheyt, blinde yver, styfsinnich voornemen, en zinnelooze afkeerlijckheyt vvilt laeten versterven, levende eenzaem, de lofvvaerdicheyt en oude edeldom uvvs huys, en afkomst, of dat ghy 't danckbaerlijck, erenstlijck, voorzichtelijck, reckelijck, reen-beradich, voordachtzaemlijck, en uyt loutere liefde nae behoorlycke plicht, door Echtelijck verzaemen, vvilt betrachten door vvettelijcke naekomelinghen staende houden, en printen met stale letteren in 't tafereel van eeuvvige geheugenis. De assche des graven van uvv voorzaeten verzaeckt het, de edelheydt uvvs huys vereyscht het, uvv oude

afkomst-stam pordt u, uvv vrienden smeecken, natuer zelven gebiedt, en uvv vvel vvenschende raed-vriendt beedelt het. Is 't alles vruchteloos? Is 't alles verlooren arbeydt? kunnen reden u niet dvvinghen? kan natuerelycke liefde u niet bevvegen? Dat aen u yets verzocht vvierden 't gheen half eerlyck vvaer, jae 'tgheen schaers vvas in uvv vermoghen, niet tegenstaende geloof ick, ten aenzien de terging uvves vrienden, verzoecking uvves Bloed-vervvanten, en aenradingh uvves vvel-vvenschers, dat ghy u zoudt laeten bevveghen. Hoe veel te meer behooren reden u te porren, dat de traenen uvves vrienden, de liefde tot uvv vaderlant, en de verplichte liefde tot uvv voor-ouders ghenieten mogen, zulckx vvaer dat de Godlycke, en Menschelycke vvet u tote vermaent, natuer u toe aenport, reden u toeseyden, eerbaerheydt u toe dvvinght, deughde u toe raedt, en de noodzaecklijckheyt zelven u toe terght. Bant uyt uvv gedachten de vruchtbaere zoetheyts vvaen der voorghebeelde goude vryheyt: vermits die vryheyt u onvry maeckt, en u reeckste aen de salvernije van onbetamelycke eenzaemheyt, belettende de heughelijcke Heylighe Echtens verzamingh: dvvingende natuere te stelen ontuchtelijck en zondbaer, 't geen door de Echte ghenoten kan vverden, zonder ontstichtinghe noch zonde, maer vvettelyck, en heyl-

zaem, raept ghy meer zoetheyt uyt een ghestolen, als een gegeven kusse? Laet ghy oneerbaere Vrouvven genieten 't geen door eerbaere eerst gevonden vvas? Vraeght ghy vvien de vvyze van kussen eerst ghevonden hebben? Polidoor Virgyl verhaelt, dat ten tyde als de Troyanen gemeender handt bestreden Italien, en de Vrouvven zeer verveelden het langduerighe afzijn huns Mannen, door een haestighe schichticheyt verbranden alle de schepen. En zy bemerckende +de toorens scheldingh, vloghen om hun genakinge te gemoete, op zegelende de mannens lippen met de heure, door krachte des zoete-azems-geur, en betoverende luyster vvoorden, vvaer door geslist vverden de aengeheven toorens vlamme. Ick bid u, Heer, oogh-merckt op de oorsprongs-heylzaemheyt des eerbaere kusse, onzes eeuvve, oft' ghedenckt in vvatten vvaerde 't kussen gheacht is ghevveest in voorgaende tijden. Jacob, voor hy ondeckt hadde nae-maaghschap te vvezen, kusten de maeght Rachael. Laban, vvezende Vader vande voorzeyde +Rachael, verstaende dat Jacob (Zoon van zijn Zuster Rebecca) zijn neve vvas, omhelsden en kusten hem. Onzen zalichmaecker Christ kusten + dien die hem eerbiedelyck gemoeten. Den H. Apostel Paulus, vermaent de gelovighen malkander te gemoeten met een Vrede-kus, en ghe-evenaerde

liefde des geests. Waer over dat ick geloove dat de Romeynen gevvilt hebben, ten aenzien van 'tvoorzeyde, dat hun Vrouvven met hun namaegen 'tkussen gebruycken zouden. Hoevvel dat Plutarck in zijn Problemen andere oorzaeckx redenen voorstelt, zeggende, +dat ten aenzien de Romeynsche Vrouvven Wijn verboden vvas, door 't genaecken der lippen zulckx ontdeckt vverden: doch 't zy vvat de eerste oorzaeck is ghevveest, 't sproot uyt een eerbaere, en heylzaeme meeningh: en vvilt ghy die eerbare hoedanicheydt heur glory beroven, in duystere ontuchticheyt, onder deckzel van een deughdzaem eenzaem leven? Wilt ghy de minne, die niet is als een heete herts-tochte, voort-komende uyt een over-rijpe natuere, in u laeten heerschen boven de heylige liefde? Het vvoord, minne vervvitticht ons zelven hun eygenschap, vvezende min ofte minder als liefde, gelijck 't oock by de ouden verstaen is gevveest in 'tgouden spreeckvvoort:

 
Heete minne haest vergaet:
 
Reyne liefde vaster staet.

Vermidts dat de minne hun oorsprongh neemt uyt een verbeeldelijck dencken, ofte herdencken vande luste, ofte graeghte om te ghenieten de verkooren schoonheydt, zonder oogh-mick op voort-teelingh, maer op de verzadichde schichtige herts-tochtens-

begeerelyckheyt, dies is zy onrecht, vermidts zy een ander oorzaeck heeft als de Echte liefde, devvelcke is een aenporringhe, en natuerelijcke ghenegentheyt tot voort-teelingh. Verstaet ghy door deze reen-bevestingh niet hoe schadelijck de minne is? Wanneer heur onmaetige viericheyt zonder aenporringhe der natuerens vvettelijckheyt, de natuere zelven overheerscht, veronghelijckt, en svvackt. Ick bid u, merckt op 't geen de minne u belooft ter eerster aenleydingh, en overvvickt vvat zy in 't scheyden naelaet, en licht zult ghy verstaen dat heur beloft, lusten, maer heur giften verdrieten zijn; belooft zy een pinte vreughde, zy geeft Toelasten quellen, met hoop van verkrijgingh onzes begheerten komt zy, maer met verlies van geneuchte scheyt zy. Eyndelijck vvaer zy belooft een verheughlijck leven, geeft zy een verdrietich sterven. Maer de liefdens heylicheyt een recht andere hoedanicheyt is, en rechtvaerdighe genegentheyt om in 't goede 'tgheliefde te ghelieven, vvant de liefde heeft alleen de vvaerheydt, vvaer de minne de leugen voor oogen heeft. Dus lieft liefde 't goed, en nimmer 'tquaet. Waer over dat de vvulpse minne meerder begeerte heeft tot quaet, als neyginge tot het goed. Hier kunt ghy immer klarelijck bemercken vvatten uytmuntenden onderscheyt bevonden vverdt tusschen de dartele minne, en de

dueghdzaeme liefde. Kan 't schoon u niet bevveghen het vuyle te verlaeten? Kan deughde u niet porren ondeucht af te vvycken? vreuchde u niet dvvingen verdrieten te schuvven? noch heylzaemheydt u niet doen schricken voor rampspoedighe onzalicheyden? bedaerd u, beraed u, laet berading u teugelen, vvezende de vveegschael vvat meest oft minste vveegt, laet die schaels-evenaer d'ongelycke svvaerheyt u ondecken, en hoe veel de gevvichten in svvaerheyt verschelen, 't vvelck geschiet door langzaeme overvvicking, zonder voor-oordeel om te geraken tot vvare kennisse van het goed oft quaed, beter oft alderbest, quade oft alder-archste. De verstandige menschen beraden zich meest, en ernstlyckx, d'onverstandighen minst, jae in haere meeste gevaerlyckheyden, vvant zy die minst mercken: vvaer over zy oock verderven, door heurluyder onberadicheydt, en dickmael zottelijck het ghevaer beminnen, en daer inne oock vergaen: vvaer dat de verstandigen de gevaerlyckheyden meest ziende, meest tvvijffelen, zich meest beraden en minst' vallen in schaden. De verstandigen gebruycken noodzakelyck vier grondt-vesten vvaer de vvyze beradingh door geschiet: dat 's, gheen zijd-kiezingh, aendachticheyt, langzaemheyt, en vvijsheyt oft' kennis der zaeken: vvant vvel beraden is een eygen-aerdt vande vvysheyt. Buyght ghy nu,

vvaerde Heer, onder de vvijsheydts lommer, zijnde de eenichste meestersse die ondervvijst het vvel-leven, en hoemen alle d'ander deughden recht zal ghebruycken: vvaer over zy met reden genaemt vvort, het oogh des gemoeds, de beleyster der daden, en alder deughden Koninginne, vvant zy is een ontvvijfelycke vvetenschap der dinghen, diemen behoort te vlieden oft te begeeren. Door heur uytvind de vvijze man de vvech om te schuvven de dolingh der zonden, en om te geraken op de glorieuze bane der deuchden: niet alleenelijck betrachtende te vveten, vvat goedt of quaedt is, maer vvat loghen of vvaer is: vvaer uyt spruyt datmen de vvaerheyt aenhanght, het beste en alle dingen verkiest, en dat boven alles te lieven, aen te hangen, en te oeffenen, jae door een stadige gevvoonte 't zelfde maeckende een tvveede natuerens eygenschap. Ick bid u, gunstige vriendt, en vvaerde Heer, laet reen-beradingh u leyden tot deze vvysheyt, vvaer door ghy verkiezen zult 't heylzaemste, verbannende de onstichtelycke eenzaemheyt, en het broodroncken vrije-leven, aenvaerdende de deughdzaeme, en heylige Echte-staet. Doch zo ick door alle mijn verhoopte redenen niet kan treffen uvv' gemoedt, laet u 't uytvvendich ghezicht bevveghen, als ghy zomvvylen eenichlycke vvandeldt door 't voorhouts-linde-lommeren, vyverberghsche

schaduvven, ofte in 't Haechse bosschens geboomte: Ziet ghy niet hoe me-vvaerich de lieve ghehuvvden paerende, hun gelucken d'uvven overtreffen? Ziet ghy niet hoe hun voort-geteelde kinderen trantelen en hengelen ontrent hun? hoe minnelijck de moeder de zuygelingh torst op heur narmen, gelijck de Vader aen d'handt leyt het lieve loperken? ziet ghy niet hoe vveelich daer bloeyt de afspringh henluyder lichamen, en de vruchten des Huvvelijcke staet daer blycken, vvyl ghy in eenicheyt mooght betreuren uvv gevvillich ongeluck? Is 't mogelyck dat ghy minder de heugelycke vermakingh acht, ja Godzalige vvenschingh om svvanger te zien u lieve Echte-Vrouvv, als de anghstige vrees om bevrucht te zien uvv' beminde vriendinne? Vreest ghy meer de vertooning uvvs Echtelycke voort-teelingh, als de lastige bedecking des onvvettelycke vrucht? vreest ghy meer voor 't eerbaere gevvin, als voor de onrechtvaerdige ghestolen verkrijgingh? schrickt ghy meer voor de vreuchd als voor 't verdriet? meer voor de deughd als voor de ondeughd? meer voor 't recht gebruyck, als voor 't misbruyck? meer voor Godzalige bedryven, als voor nickerlycke doenten? meer voor d'eer als voor de schande? meer voor stichtige vvercken, als voor onstichtige daden? meer voor 'tgheluck, als voor 't ongeluck? meer voor een lof-baere naem, als

voor een schandige faeme? Oft' haet ghy de heylighe liefde om te bruycken de zondige minne? Zekers 't vvaer zo berispelyck als beklagelijck! zo onredelijck, als onmenschelijck! en zo verdrietich te zien, als quellijck te betreuren! Met reden zult ghy mogen zeggen, dat ick u rade 't geen ick zelven niet volge, aengezien myn eenzame leven, maer ghy vveet en de Bataefsche volckeren zijn bevvist, dat vville en graegte tot de Echte in my niet heeft gefaelt, daer beneven, hoe ongeluckich my vvas ontruckt de vvisse hoop myns Huvvelyckx: en tot meerder bevestingh, leest deze naevolgende droeve Echt-brekende regelen, die ick schreef met zodanighe bracke traenens-inck, gelyck de penne ghestuert vverden door een knagend, ja bevend' hert, als uyterste-vville des doodts mijns vervvachte ghelucken:

 

IOffrouw, ick plach te zeggen huys-vrouvv, maer dat vvoordt heeft uvv onstantvasticheyt gantsch genieticht: doch mijne vvaert ghy voor God en de vvereld. Laet dat getuygen 't notariael verbondt, uvv handt-trou, en bevestingh van 50 brieven, die ick zedert mijn vertreck van u heb ontfangen. Men schrijft my dat ghy een ander trout: trout, boerdt

met God, tijt-cort met u trou, den Hemel misdoet ghy, en de vverelt schandeliseert ghy. Weet ghy vvat gegeven trou is? acht ghy't kinder-spel? is u vergeten vvat tusschen ons beyden is ghepleeght? Heden noemt ghy u myn Huysvrou, als blyckt by al u brieven, en morghen maeckt ghy een ander u man. Wat is 't? spelen u zinnen? ontvluchten u de reden? Niet lang verleden zondt ghy my een znoer gevlecht van uvv hayr, verzelschapt met veel liefds-tovervvoorden: yder strengsken vvaenden ick een pleght-ancker te vvezen uvvs trouvve: ghelijck ick nu bevinde dat u liefde 't mynvvaerts aen een teer haertjen reed, ondervvurpen zijnde 't minste flaeuvve vvindeken van afterklaps azem, dus slipt u Cabel, daer zvverft ghy op de baeren van lightvaerdicheyd, en niet zonder opspraeck. Hier ginneken de Saters, daer meesmuylen de Haeghse Joffren, hier mompeltmen het quaetste, en daer oordeltmen het snootste: Vermits ghy vergeet die u noyt vergat, verlaet die u noyt verliet, aenvaert die u laest bemint: en ontzeght die u eerst liefde: dus loont ghy ondancbaerlijck myn liefde met verachtingh, myn trouvve met lightvaerdicheydt, en myn dienst van vijf iaeren met snoode vergheldingh. Ten vvaer dat ick u ontzie te bejeghenen onschickelijck, vermits ghy zoo schicklijck van my gelieft zyt gevveest, ick schelden

u voor meneedigh en trouvvloos: maer vvie ick zo hooglijck heb gelieft, ben ick niet machtigh tot noch toe onheuschelijck te gemoeten, dies ick de ontsteken Herzenens tooren bedvvingh in een bedroefde boezem, die ghy zo vveynigh medooght, gelijck ick my grootelijckx beklaege. Maer gelooft, dat ick zo zeer niet gevoele u quakloos verlies, gelijck my verdriet te zien dat ghy u zelven verliest. Want zo u trouvve myn is, hoe kunt ghy door 'tmyn een ander ten echte nemen? 'k schrick als ick bedenck uvv doent! en hoe getrou ick u heb gelieft: doch zijt zeker dat ick u met zodanigen grootmoedigen gelatenheyt kan verliezen, als een lightvaerdige Vrouvve, gelijck ick u ernstig verzocht tot myn echte gezelschap als een vvaerde Joffrouvv, doch u te vergeten kan ick niet, vvant gelijck ghy vvaert myn eerste liefde, kan die inghegrifte genegentheyd zo lichtelijck niet ontvvortelen: Vermits myn liefde in stael gegraveert, ghelijck de uvve in stof-zant geschreven vvas. Myn liefde heb ic u betoont, vvant boven dat ick ghevvilligh ben ghevveest u douvvarie te bevvyzen, heb ick u ghelevert en gezonden, als aen myn echte huysvrou, so in geldt, Juvveelen, als anders, de vvaerde van etlijcke duyzenden. Dat ick langher in dit Hof heb vertoeft als ick vvaenden, hebben my vvichtighe oorzaecken toe geport, vvant om u gheluckiger te maecken heb

ick met verdriet u aengenaem gezelschap, oft' zo ick het immer achten, gemist 37. maenden, en midlertijt mijn qualiteyt en middelen vermeerderdt, kan yemant myn hier over berispen? aengezien ick u gezonden hebbe de vruchten mijns arbeyds? En met mijn ketenen, ringhen, en juvveelen, behaecht ghy een ander: met zommige geborduerde kledingen die van mijn zijn ghekomen, ghenoeght ghy een ander, en mijn gelt vverdt ghebruyckt tot verçierzels om met een ander te huvven: 't schijnt, inder vvaerheyt, dat ghy zijt berooft van uvv zinnen, en u moeder van 't verstant: en daer beneven noch inbeelding te hebben dat ghy met alle mijn juvveelen, gelt, en anders ('t gheen ick u ghezonden hebbe als aen mijn Huysvrouvv) vvaent te blyven, zonder my vvederom te leveren 't gheen mijn is, (aengezien ghy my ontsteelt 'tgheen mijn vvas) ontgeeft u zulckx, vvant mijn ooghen zullen nimmer zien, dat, die met u verzaemt ghenieten zoude mijn ghelt, juvveelen, en anders. Mijn Vader, en Broeder hebben mijn volle-macht om alles van u te vervorderen, vvilt het hun leveren, en levert uvv lichaem aen die ghy 't gunt: Want gelyck ghy my verlaet zo verachte ick u, en kan oock geen meerder vvraeck van u vvenschen als de vvroeging uvvs gemoeds, ziende vviens ghy zijt, en denckende op dien vviens ghy voor Godt en de vvereldt

vvaerachtich vvaert. God gheve u 't gheen ghy vvenscht, en my 't gheen my zalichst' is. Madril den xv. December, 1613.

 

Hier ziet ghy, gunstighe Heer, de rampspoeden uvvs dienstvvillighen Theodoor, vviens vyf-jaerige hope, helaes, onverziens, onvervvacht, en tegen alle reden van 't hoochste top gheslinghert vverdt inde poel aller onlucken: vvelcke beeltenis gheheugingh veroorzaeckt 's herts vvondens stadige bloedingh, en schaers stempen zal, vvyl de ghedachten vernieuvven door 'tlevende gedencken des rampspoedige toevallen, 't zegh toevallen, zoder toevallen zijn, zonder te misnoeghen de fataele zusteren, vvant duyd ick het toe het toe-val, en isser geen geval, zo vvaer 't ketterije de fataele schicking die bastards naem van toe-val te gheven. Moet het alles buyghen onder de schickingh, zo buygh ick: vvenschende dat die gelatenheyts onderdanicheydt verzelschapt vvaer met vergetelheyt, op dat door 'tvergeten 't geheugen mocht gebannen vverden uyt het koor mijns gedachten. Wiens murmurerende hoedanicheyt struyck-rover is des geests gherustheyt. Waer over dat ick vaecken vvenschte ontledicht te zijn van 't opperste onzes begaeftheyden, 't vvelck is

't gheheughen, 'tgheen ick immer gheoordeelt heb te vvezen d'opqueeckster des vernufts-rijckheydt, pilotinne der veel-vvetenheydt, en vroed-moeder des barende-verstants rijckheyt: doch gelijc men minst kan vergeten 't geen men meest tracht te vergeten, zal ick met Mithridates vvenschen, de vergheet-kunst te leeren, gelijck ick my nu tvvee-en-tvvintich jaeren geoeffent hebbe inde geheugnis-kunst. Doch gelijck de geheughnis-kunst verzelschapt is met een vvonderbaere ongelovicheyt, voor de gene die minst vertrouvven op hun zelven, zo is oock de vergheet-kunst verzelt met een onmogelijck begrijp, en meest voor die die de gheluckichste gheheuginghe hebben: en al hoe vvel ick my de gheringhste oordeel te vvesen der goede gheheughers, bevindt ick dies niet teghenstaende my zelven d'onbequaemst' om de vergeet-kunst vvijs te vverden, vvaer over ick volherde door 't gheheugen in't jammerende Dool-hof myns onlucken, doch vvensch uvv E. zo groot gheluck, gelijck myne kleen is ghevveest, 't vvelck meest bestaet in uvv' eygen verkiezingh des heylige Echt, biddende d'Al-schicker schicke 'tgeen ick u vvensch, en mooght vvesen In Liefd' bloeyende.

DE zelfde wyze diemen ghebruyckt tot vermaeningh werdt ghepleeght tot onderwyzinghe, uytghezondert, dat de onderwyzers belegginge van redenen voor-draegt yets waer door de herts-neyginghe beweegt werd te luysteren na de hoedanicheyt des voorstellingh. Onzen Rotterdammer raedt ons te letten op

1Lof en d'eers-gherucht.
2Yders verwachtingh.
3Hope van verwinningh.
4Vermaertheyts verwervingh.
5Vrees voor schande.
6Grootheyt belooninghs.
7't Verhael van verleden eeuwens voor-beelden.

Lof-redeneringh is vande man, oft' van zijn daden. Vrymoedich moghen vvy aenraden, alles vvat wy waerdich achten onderwonden te zijn, wezende deughdzaem, en voortijdts by weynighen bestaen, aenporrende de voort-vaeringh, aenmerckende 't zelfde een-wezich is met zijn ghewoone manhafticheydt, onvreesbaer geweest hebbende te onderwinden de uytmuntende, lofwaerdste, en achtbaerste daden: hem beweghende te evenaeren de grootmoedighe beginningh met het prijs-waerde eyndt, op dat de uytvoeringh gelyck-aerdich mach zijn met het uytschaterende beginnings-gerucht, vermits het schandlijck waer door laf-moedicheyt te verliezen 't gheen door loutere deughdens-ernsts-beginningh ghevvonnen was. Want wiens name en vermaertheyt glorieert op de tonge des lof-bare faems, zal met verheuginge tot wonderbaerder ghemaeckt werden, zo de uytvoeringh bevesticht de grootmoedicheyts aenvanck. Een uytmuntenden scherm-meester werdt bezichticht met verwonderingh, lettende op de kunstighe bevrydingh des gebrochte scherm-steken,

maer watten heughelijcken wel-ghevallen zal 't zijn, als een Veldt-Oversten, oft' Prince zich manhaftich stelt in borst-weringhe des Vaderlandts, en afschut des Vyandts aenslaghen en woeste bestormingh. Waer over dat een Prince met grootmoedighe yver betaemt de volherden in zijn voorneem, ten aenzien des levendighe hoop, van alle zijn wel-wenschers, zich achtende te wezen d'eenichste hoop, en luck-bepaeler huns heylen. Met bevestinghe van reden machmen zodanighen Prins, oft' Veld-oversten vermoedighen en voorbeelden een wisse hoop, zo wy betoonen dat Godt den werck-heer en teughel-voerder is des grootmoedighe herten in rechtvaerdighe onderwindinghen, hun voor-stellende door 't çieraetzel van redenrijckheytds kunste, watten triumphelycken gherucht, en glorieusen vermaertheyt zy zullen griffen inde gheheughenis des teghenwoordighen en nakomende eeuwe, immer oordeelende hoe 't geheughelijcker is, door manhafticheyt eerlijck te sterven, als door lafmoedicheyt schandelijck te leven: want de bevlechte eere is hulpeloos, waer de lichamelijcke wondens smerten spoedich eynden, en nalaeten een eeuwich-duerende uytbrallende glorie. Verhaelende

+ de waerde vanden waerden Scipio, weerstryvende + den woedighen Hanibal. De lofbaerheyt van Caesar, ten aenzien zijns luckige overwinningen, en hoe de gehooren verheughen door de naems galmte des grooten Alexander, + en zijn Vader Koning Phlips, daer by voegende veelvoudige heldens daden, waer van de Historijen rijckelijck verzien zijn. En zo wy yemant trachten te beweghen tot medoghen en medelijden, tot weezen, weduwen, onnozelen en verdruckten, men stelt hun voor ooghen de jammerlijcke ellendicheyden, tyrannighe overlasten, en beklaeghelijcke verdrieten, waer mede de verdruckten overweldicht + werden. Want zo vleesch en bloedt beweeght

werdt door natuerelijcke aenporringh om te lieven onze kinderen, vrouwen, en bloed-maghen, te meer zal de Hemelijcke gheests bewegingh ons terghen tot medoghen en medelijden onzes even-naestens ellenden: doch deze hoedanicheydts bewegingh zullen wy bevelen de Godt-gheleerden, wiens beroep zulckx vereyscht, ghelijck den Poeet ofte reden rijckert na 't gheval des tijdts oock door + redenkavelingh proeven kan gheven zijns vernufts overvloedicheyt.

En spreeckende alleenelijck in yemandts lof, zo werdt + wyd-ruchtich gehandelt van zijn vernufts-rijckheyt, eerbaer leven, ghetrouwe diensten, moeyelijcken arbeyt, en natuerelycke sorchfuldicheydt ten dienst zijns Vaderlandts, en bevorderinghe des ghemeene-besten, oft' dierghelijcken, waer van Tullius bezondere voor-beelden van verhaelt.

Nopende de Vertroostings Redeneringh (vermidts de verdruckten, vereyscht, vertroost, ghelyck de bedroefde verwacht vermoedicht te wezen, op dat de jammeren, en verdrieten mogen overheerscht worden door redens ghehoorzaemheyt:) ghebruyckt twee middelen, met voorzichtich beleydt: Ten eersten, als wy zien dat in zommige dingen, oft om bezondere oorzaecken noch geen, ofte weynich droefheyt gestelt zoude werden. Ten anderen, als wy oordeelen dat zy rechtvaerdich mogen jammeren, en droefheyt plegen, ja daer over onze eyghen droefheyt melden, met vrundelijcke wenschinge om hun droefheyt en verdrieten te mogen stelpen, en aldus ons zelven maekende mede-gezellen huns quellinghen, zoeckende allengskens middel om de bedroefde jammering te maetighen: vermits de groote, en overlastige droefheyt kan schaers vertroostingh lijden, maer wenscht eerder na droeve verzellinghe om even-matich traenens vloeden te laten uyt-

storten, waer over zeer bedachtzaemlijck gelet moet wezen op de hoedanicheyt der bedroefden, ofte maken ons zelven gheringher bezwaerders als vertroosters der bedroefden. De droefheyts gevallen des doodts behooren met gelatenheyt getorst te werden, vermits die al-vernielende doods-zeyzen niemant ontziet. Alle wereldsche toevallen die wy allen zijn onderworpen, behooren gelatich, en met matige droefheyt geleden te werden, gelijck de gevallen des doods niemant verschonen, Koningh, noch Keyzer, armen, noch rijcken. Zo dat die onmatighe misnoeginghe, Gode grootelyckx misnoeght, vermits wy menschen, en geen Engelen geschapen waeren. De God-zaligen, vertrouw ick, zullen hun willen buyghen onder de wille des Almoghenden-willer, en hun passyen en menschelycke herts-tochten duycken laeten onder de noodtzaecklijckheyt des tijdts-beloop, overwickende dat de afstervingh van bloedt-verwanten en na-maghen geen plaghe, maer een ghewis voorwetend geval is. Niets en behoort te verschricken de groot-moedighen, vindende 'tgeen zy wis weten gevallen zoude, noch 't geen boven de nature niet en is. Wonderbare mirakelen, of onnaturelijcke gevallen verwonderen ons, maer niemant behoort met reden te verwonderen van 't geen geen verwonderingh in zich zelven heeft. Niet tegenstaende d'ervarentheyt ons leert dat de gewone droefheyts plegingh, ja onmatige bejammeringh zo gemeen, gelyck onredelyck is, doch ghewoonte stelt geen wet, vermits ghewoonte meerder misbruyck als vroede bedaertheyt is onderworpen, waerom dat de wyzen en grootmoedige herzenen, meerder oogen op de redenen als op de gewoonte.

Tot dien eynde zullen wy hier by voegen dees navolghende vertroostinghs redeneringh gheschreven aen een Edele Ioffrou myns kennis.


Vorige Volgende

Over het gehele werk

organisaties